અઝાન વ ઇકામત કે મસાઇલ

અઝાન કી ઇબ્તિદા

જબ હુઝૂર અકરમ અલૈહિસ્સલાતુ વસલ્લામ હિજરત ફરમા કર મદીના મુનવ્વરા તશરીફ લાયે તો ઇબ્તિદા મેં નમાઝ કે લિયે લોગ અંદાઝે સે મસ્જિદ મેં હાઝિર હો જાતે થે ઔર ઉસ કે લિયે કોઈ એલાન નહીં કિયા જાતા થા. ઇસ સૂરત હાલ મેં બાઝ મર્તબા કાફી ઇન્તિઝાર કી ઝહમત ભી ઉઠાની પડતી થી. ઇસ લિયે એક દિન સહાબા (રદી.) મેં યે ગુફ્તગૂ ચલી કિ નમાઝ કે વક્ત કે લિયે કોઈ અલામત મુકર્રર હોની ચાહિયે, તો બાઝ લોગોં ને મશ્વેરા દિયા કિ ઈસાઈયોં કી તરહ નાકૂસ (છોટી લકડી કો બડી લકડી પર માર કર આવાઝ નિકાલના) બજાયા જાયે, બાઝ ને મશ્વેરા દિયા કિ યહૂદિયોં કી તરહ સીંગ બજાયા જાયે, બાઝ હઝરાત ને નમાઝ કે વક્ત આગ જલાને કા મશ્વેરા દિયા, ઔર હઝરત ઉમર (રદી.) ને યે રાય દી કિ જબ વક્ત હો જાયે તો કિસી આદમી કો નમાઝ કા એલાન કરને કે લિયે આબાદી મેં ભેજ દિયા જાયે, ચુનાન્ચે હઝરત બિલાલ (રદી.) કો ઇસ ખિદમત પર મામૂર કર દિયા ગયા. (ઔજઝુલ મસાલિક ૧૭૨ /૧, દમિશ્ક ૬/૨, બુખારી શરીફ ૮૫/૧, મુસ્લિમ શરીફ ૧૬૪/૧) ઇસી દૌરાન એક સહાબી હઝરત અબ્દુલ્લાહ ઇબ્ન ઝૈદ ઇબ્ન અબ્દિરબ્બિહી અન્સારી (રદી.) ને યે ખ્વાબ દેખા કિ આસમાન સે એક શખ્સ દોહરે કપડે પહન કર ઉતરા હૈ ઔર ઉસને એક દીવાર કે કિનારે પર ખડે હો કર અઝાન કે યે કલિમાત પુકારે હૈં: અલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, અશ્હદુ અન લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ, અશ્હદુ અન લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ, અશ્હદુ અન્ન મુહમ્મદર રસૂલુલ્લાહ, અશ્હદુ અન્ન મુહમ્મદર રસૂલુલ્લાહ, હય્ય અલસ્સલાહ, હય્ય અલસ્સલાહ, હય્ય અલલ ફલાહ, હય્ય અલલ ફલાહ, અલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ.

: الله اكبر، الله اكبر الله اكبر الله اكبر ، اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان محمدا رسول الله، اشهد ان محمدا رسول الله ، حي على الصلوة ، حي على الصلوة، حي على الفلاح، حي على الفلاح، الله اكبر، الله أكبر، لا اله الا الله

(તર્જુમા: અલ્લાહ સબ સે બડા હૈ, અલ્લાહ સબ સે બડા હૈ, અલ્લાહ સબ સે બડા હૈ, અલ્લાહ સબ સે બડા હૈ, મૈં ગવાહી દેતા હૂં કિ અલ્લાહ કે ઇલાવા કોઈ હાકિમ નહીં, મૈં ગવાહી દેતા હૂં કિ અલ્લાહ કે ઇલાવા કોઈ ઇબાદત કે લાયક નહીં, મૈં ગવાહી દેતા હૂં કિ મુહમ્મદ ﷺ અલ્લાહ કે રસૂલ હૈં, મૈં ગવાહી દેતા હૂં કિ મુહમ્મદ ﷺ અલ્લાહ કે રસૂલ હૈં, આઓ નમાઝ કી તરફ, આઓ નમાઝ કી તરફ, આઓ કામયાબી કી તરફ, આઓ કામયાબી કી તરફ, અલ્લાહ સબ સે બડા હૈ, અલ્લાહ સબ સે બડા હૈ, અલ્લાહ કે સિવા કોઈ માબૂદ નહીં).

જબ યે ખ્વાબ હઝરત અબ્દુલ્લાહ (રદી.) ને હુઝૂર અકરમ ﷺ કો સુનાયા તો આપ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ યે ખ્વાબ બરહક હૈ, લિહાઝા તુમ ઇન કલિમાત કો હઝરત બિલાલ (રદી.) કો સિખલાઓ ઉનકી આવાઝ બુલંદ હૈ, વો અઝાન દેંગે, ચુનાન્ચે હઝરત બિલાલ (રદી.) ને જબ અઝાન દેની શુરૂ કી ઔર ઉસ કી આવાઝ હઝરત ઉમર (રદી.) કે કાનોં મેં પડી તો વો જલ્દી જલ્દી અપની ચાદર કો સંભાલતે હુએ તશરીફ લાયે, ઔર કસમ ખા કર ફરમાયા કિ મૈંને ભી બઐનિહી યહી ખ્વાબ દેખા હૈ, નબી કરીમ ﷺ ને ઇસ પર શુક્ર કા ઇઝહાર ફરમાયા ઔર ફિર અઝાન કા તરીકા ઉમ્મત મેં રાઇજ હો ગયા.

વાઝેહ રહે કિ અઝાન કી ઇબ્તિદા કા મઝકૂરા વાકિઆ ૧ હિજરી મેં પેશ આયા. (અલબિદાયા વન્નિહાયા/૨૪૫, અસદુલ ગાબા બૈરૂત ૧૩૩/૩)

અઝાન કા અજ્ર વ સવાબ

અહાદીસ શરીફા મેં અઝાન કી બડી ફઝીલત વારિદ હુઈ હૈ. એક રિવાયત મેં વારિદ હૈ કિ નબી કરીમ ﷺ ને ફરમાયા કિ: المؤذِّنُ يُغفَرُ لَهُ مَدَى صوتِهِ، ويُصدِّقُهُ كلُّ رطبٍ ويابسٍ. મુઅઝ્ઝિન કી આવાઝ જહાં તક પહુંચતી હૈ ઉતની હી લંબી, ચૌડી ઉસકે લિયે મગફિરત કા ફૈસલા કિયા જાતા હૈ, ઔર જિસ તર યા ખુશ્ક ચીઝ તક વો આવાઝ પહુંચતી હૈ વો સબ અશ્યા ઉસકે લિયે કયામત મેં ખૈર પર શહાદત દેંગી. (અબૂદાઊદ શરીફ-૭૬). ઔર એક રિવાયત મેં નબી કરીમ ﷺ ને ફરમાયા કિ:

عن ابي هريرة أن رسول اللهﷺ قال: لَوْ يَعْلَمُ النّاسُ ما في النِّداءِ والصَّفِّ الأوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلّا أَنْ يَسْتَهِمُوا عليه لاسْتَهَمُوا، ولو يَعْلَمُونَ ما في التَّهْجِيرِ لاسْتَبَقُوا إِلَيْهِ، ولو يَعْلَمُونَ ما في العَتَمَةِ والصُّبْحِ لَأَتَوْهُما ولو حَبْوًا

અગર તુમ્હેં અઝાન ઔર સફ્ફ-એ-અવ્વલ કી ફઝીલત ઔર ખૈર વ બરકત કા ઇલ્મ હો જાયે તો તુમ અઝાન દેને કે લિયે કુર્રા અંદાઝી કરને લગોગે, યાની હર એક અઝાન કા ઇતના શૌકીન હો જાયેગા કિ ઇસ તનાઝઅ કો ખત્મ કરને કે લિયે કુર્રા કી ઝરૂરત પેશ આયેગી. ઔર અગર લોગોં કો હિજરત કી ખૈરોબરકત કા ઇલ્મ હો જાયે તો લોગ ઉસ કી તરફ સબકત કરને લગેંગે, ઔર અગર લોગોં કો ઇશા ઔર ફજ્ર કી ફઝીલત ઔર ખૈર વ બરકત માલૂમ હો જાયે તો લોગ ઉન દોનોં નમાઝોં કો અદા કરને કે લિયે આને લગે અગરચે સુરીન કે બલ ચલ કર હી ક્યોં ન હો. ઔર એક હદીસ મેં મરવી હૈ હઝરત મુઆવિયા (રદી.) સે મરવી કિ હુઝૂર અકરમ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: : الْمُؤَذِّنُونَ أطْوَلُ النّاسِ أعْناقًا يَومَ القِيامَةِ. મુઅઝ્ઝિન હઝરાત મૈદાન-એ-મહશર મેં સબસે લંબી ગર્દન વાલે હોંગે. (મુસ્લિમ શરીફ ૧/૧૬૫) ઇસ કા મતલબ બયાન કરતે હુએ શારિહીન ને કહા હૈ કિ વો વુફૂર-એ-શૌક મેં અલ્લાહ કી રહમત કી તરફ બાર બાર ગર્દનેં ઉઠા કર દેખ રહે હોંગે ઇસ લિયે કિ ઉન્હેં ઝિયાદતી-એ-સવાબ કી ઉમ્મીદ હોગી. ઔર બાઝ ઉલમા ને ફરમાયા કિ વાકિઅતન ઉનકી ગર્દનેં ઊંચી કર દી જાયેંગી તાકિ વો ઘુટન સે મહફૂઝ રહેં, ઔર બાઝ ઉલમા કી રાય યે હૈ કિ લંબી ગર્દન હોને સે ઉનકી સરદારી ઔર બુઝુર્ગી મુરાદ હૈ. (નવવી અલા મુસ્લિમ ૧/૧૬૫)

અઝાન! શૈતાન કે લિયે તાઝિયાના

અઝાન કે કલિમાત મેં અલ્લાહ તઆલા ને એસી તાસીર રખી હૈ કિ શૈતાન લઇન ઉસકે સુનને કી તાબ નહીં રખતા ઔર જબ અઝાન શુરૂ હોતી હૈ તો વો બદહવાસી કે આલમ મેં હવા ખારિજ કરતે હુએ ૩૬ મીલ (તકરીબન ૬૬ કિલોમીટર દૂર ભાગ જાતા હૈ). (મુસ્લિમ શરીફ ૧/૧૬૫) ઔર બુખારી વ મુસ્લિમ મેં એક રિવાયત મેં હૈ હઝરત અબૂ હુરૈરા (રદી.) સે મરવી હૈ કિ આપ ﷺ ઇર્શાદ ફરમાતે હૈં કિ

إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ أدْبَرَ الشَّيْطانُ، وله ضُراطٌ، حتّى لا يَسْمع التَّأْذِينَ، فَإِذا قَضى النِّداءَ أقْبَلَ، حتّى إذا ثُوِّبَ بالصَّلاةِ أدْبَرَ، حتّى إذا قَضى التَّثْوِيبَ أقْبَلَ، حتّى يَخْطِرَ بيْنَ المَرْءِ ونَفْسِهِ، يقولُ: اذْكُرْ كَذا، اذْكُرْ كَذا، لِما لَمْ يَكُنْ يَذْكُرُ حتّى يَظَلَّ الرَّجُلُ لا يَدْرِي كَمْ صَلّى.

જબ અઝાન હોતી હૈ તો શૈતાન ભાગ જાતા હૈ તાકિ અઝાન કે કલિમાત ઉસકે કાન મેં ન પડ સકેં, ફિર અઝાન કે બાદ વાપસ આ જાતા હૈ. ઉસકે બાદ જબ ઇકામત હોતી હૈ ફિર ભાગ જાતા હૈ ઔર ખત્મ હોતે હી ફિર બિરાજમાન હો જાતા હૈ ઔર નમાઝી પર વસવસા ડાલને કી કોશિશ કરતા હૈ. ઔર કહતા હૈ કિ ફલાં બાત યાદ કર, ફલાં બાત યાદ કર યાની ભૂલી બિસરી બાતેં યાદ દિલાતા હૈ તાકિ નમાઝ સે ઝહન હટ જાયે. હત્તા કિ ઇન વસાવિસ મેં પડ કર નમાઝી કો યહી યાદ નહીં રહતા કિ ઉસને કિતની રકાત નમાઝ પઢી હૈ. (બુખારી શરીફ ૧/૮૫-૧૬૫ , મુસ્લિમ શરીફ ૧/૧૬૫, અત્તર્ગીબ વત્તર્હીબ ૧૧૦/૧)

અઝાન ઇસ્લામ કા શિઆર હૈ

અઝાન ઇસ્લામ કા અહમ તરીન શિઆર હૈ, ઔર ઇસ બાત કી ખુલી અલામત હૈ કિ જિસ જગહ સે અઝાન કી આવાઝ આ રહી હૈ વો જગહ ઇસ્લામી આબાદી પર મુશ્તમિલ હૈ. આન્હઝરત ﷺ ને ઇસ્લામી લશ્કર કો હિદાયત કર રખી થી કિ: "જિસ બસ્તી પર હમલા કા ઇરાદા હો અગર વહાં સે અઝાન કી આવાઝ આને લગે તો ઉસ પર હમલા રોક લિયા જાયે, ઔર કત્લ વ કિતાલ સે પૂરી તરહ ઇજ્તિનાબ કિયા જાયે. (મુસ્લિમ શરીફ ૧/૬૬ મુસન્નફ ઇબ્ન અબી શૈબા ૬/૪૮૧) ઇસી બિના પર હઝરાત ફુકહા ફરમાતે હૈં કિ અગર કિસી શહર કે લોગ અઝાન ન દેને પર ઇત્તિફાક કર લેં તો ઉનસે જંગ કી જાયેગી, ઔર અઝાન જારી કરને પર મજબૂર કિયા જાયેગા. (શામી ૧/૪૫)

અઝાન કે વક્ત દુઆ કી કબૂલિયત

અઝાન કે દૌરાન જો દુઆ માંગી જાતી હૈ વો બારગાહ-એ-ખુદાવંદી સે રદ નહીં હોતી, હઝરત સહલ બિન સાદ (રદી.) ફરમાતે હૈં કિ આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: દો અવકાત એસે હૈં કિ ઉનમેં બહુત કમ કિસી કી દુઆ રદ હોતી હૈ:

(૧) અઝાન કે વક્ત કી દુઆ

(૨) મૈદાન-એ-કારઝાર મેં ઐન જંગ કે વક્ત કી દુઆ. ઔર એક દૂસરી રિવાયત મેં હૈ કિ: "ઇન દો અવકાત મેં આસમાન સે કબૂલિયત કે દરવાઝે ખોલ દિયે જાતે હૈં. (સુનન બયહકી ૧/૬૦૫) હઝરત ઉમ્મ સલમા રઝી અલ્લાહુ તઆલા અન્હા ફરમાતી હૈં કિ મુજસે હુઝૂર અકરમ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: ઉમ્મ સલમા (રદી.) તુમ મગરિબ કી અઝાન કે વક્ત યે દુઆ પઢા કરો:

 اللَّهُم بِاسْتِقْبَالِ لَيْلِكَ وَإِدْبَارِ نَهَارِكَ وَأَصْوَاتِ دُعَائِكَ وَحُضُورِ صَلَوَاتِكَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَغْفِرَ لِي

અલ્લાહુમ્મ બિસ્તિકબાલિ લૈલિક વ ઇદબારિ નહારિક વ અસ્વાતિ દુઆઇક વ હુઝૂરિ સલવાતિક અસઅલુક અન તગફિર લી. (કિતાબુદ્દુઆ લિત્તબરાની ૧૫૪) યાની "ઐ અલ્લાહ! મૈં આપકી રાત કે આને ઔર દિન કે રૂખ્સત હોને ઔર આપકી તરફ બુલાને વાલે મુઅઝ્ઝિનોં કી આવાઝોં ઔર આપકી ઇબાદાત કે વક્ત હાઝિર હોને કે તવસ્સુત સે આપસે દરખ્વાસ્ત કરતી હૂં કિ મુજે બખ્શ દીજિયે". નીઝ અઝાન કે ફૌરન બાદ કા વક્ત ભી કબૂલિયત કા હૈ. એક હદીસ મેં હૈ કિ: "મુઅઝ્ઝિન કી અઝાન કા જવાબ દો ફિર જો માંગોગે તુમ્હેં અતા હોગા. (કિતાબુદ્દુઆ લિત્તબરાની ૧૫૬).

અઝાન કા લુગવી મા'ની હૈ: ખબર દેના.

અઝાન કા શરઈ મા'ની હૈ: મખ્સૂસ અલ્ફાઝ ઔર શરાઇત કે સાથ નમાઝ કી ખબર દેના.

ઇકામત કા લુગવી મા'ની હૈ: કિસી ચીઝ કો કાઇમ કરના, કિસી ચીઝ કો ખડા કરના.

ઇકામત કા શરઈ મા'ની હૈ: નમાઝ કી અદાયગી કે લિયે જમા હોને વાલે લોગોં કો મખ્સૂસ અલ્ફાઝ કે સાથ નમાઝ ખડી હોને કી ઇત્તિલા દેના.

અઝાન વ ઇકામત કા હુક્મ:

૧. પાંચ વક્ત કે ફરાઇઝ કે લિયે એક બાર ઔર નમાઝે જુમઆ કે લિયે દો બાર અઝાન કહના મર્દોં પર સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈ ઔર ઇસકા છોડને વાલા ગુનહગાર હૈ.

૨. પાંચ વક્ત કે ફરાઇઝ કે લિયે ઔર નમાઝે જુમઆ કે લિયે ઇકામત કહના મર્દોં પર સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈ.

અલબત્ત અઝાન કી તાકીદ ઇકામત કી તાકીદ સે ઝ્યાદા હૈ.

૩. ફર્ઝ નમાઝોં કે ઇલાવા કિસી ઔર નમાઝ કે લિયે અઝાન વ ઇકામત મસ્નૂન નહીં; ચાહે વો ફર્ઝે કિફાયા હો, વાજિબ હો, સુન્નત હો યા નફ્લ હો જૈસે નમાઝે જનાઝા, વિત્ર, તરાવીહ વગૈરહ.

અઝાન વ ઇકામત કી શરાઇત:

૧. અઝાન વ ઇકામત કહને વાલે કા મુસલમાન હોના.

૨. અઝાન વ ઇકામત કહને વાલે કા મર્દ હોના. ઔરત કી અઝાન વ ઇકામત મકરૂહે તહરીમી હૈ. અગર કિસી ઔરત ને અઝાન કહી તો ઉસકા ઇઆદહ વાજિબ હૈ અલબત્ત ઇકામત કા ઇઆદહ નહીં હોગા.

૩. અઝાન વ ઇકામત કહને વાલે કા આકિલ હોના. લિહાઝા મજનૂન, નશા કરને વાલા ઔર નાસમજ બચ્ચે કી અઝાન વ ઇકામત મકરૂહ હૈ. અગર ઉનમેં સે કિસીને અઝાન કહી તો ઉસકા ઇઆદહ વાજિબ હૈ અલબત્ત ઇકામત કા ઇઆદહ નહીં હોગા.

૪. અઝાન વ ઇકામત કહને વાલે કા જનાબત સે પાક હોના.

જનાબત કી હાલત મેં અઝાન વ ઇકામત કહના મકરૂહે તહરીમી હૈ અલબત્ત એસી સૂરત મેં અઝાન કા ઇઆદહ મુસ્તહબ હૈ, ઇકામત કા ઇઆદહ નહીં હોગા.

૫. અઝાન વ ઇકામત કે અલ્ફાઝ કા અરબી ઝબાન મેં હોના ઔર વહી અલ્ફાઝ હોના જો આન્હઝરત સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વ સલ્લમ સે મનકૂલ હૈં.

૬. જિસ નમાઝ કે લિયે અઝાન કહની હો ઉસ નમાઝ કા વક્ત હોના.

વક્ત સે પહલે દી ગયી અઝાન કા હુક્મ

અગર વક્ત સે પહલે અઝાન દે દી ગયી તો વક્ત કે બાદ ઉસકા ઇઆદહ કરના હોગા.

બગૈર વુઝૂ કે અઝાન વ ઇકામત કહના

અઝાન બા વુઝૂ દેના મુસ્તહબ હૈ, લેકિન અગર બગૈર વુઝૂ કે અઝાન દે દી તો ગુંજાઇશ હૈ, ઔર બિલા વુઝૂ ઇકામત કહના બહર હાલ મકરૂહ હૈ.

અઝાન કા મસ્નૂન તરીકા

અઝાન કે હર કલિમા કો એક સાંસ મેં અદા કરના ઔર હર કલિમા કે આખિર મેં જઝ્મ કરના મસ્નૂન હૈ.

અઝાન દેતે વક્ત કાનોં મેં ઉંગલિયાં ડાલના

અઝાન દેતે વક્ત કાનોં મેં ઉંગલિયાં ડાલના ભી મુસ્તહબ હૈ.

એક મુઅઝ્ઝિન કા દો મસ્જિદોં મેં અઝાન પઢના

એક મુઅઝ્ઝિન કા દો મસ્જિદોં મેં અઝાન પઢના મકરૂહ હૈ.

ટેપ રિકોર્ડ મેં અઝાન

ટેપ રિકોર્ડ મેં અઝાન કી આવાઝ ટેપ કર કે હર નમાઝ કે વક્ત ઉસકો ચલા દિયા જાયે તો ઇસ તરહ ટેપ મેં દી હુઈ અઝાન મુઅતબર ન હોગી.

અકેલે નમાઝ પઢને વાલે કે લિયે અઝાન વ ઇકામત કા હુક્મ

અગર કોઈ શખ્સ અકેલે નમાઝ પઢે તો ઉસ કે લિયે ભી અફઝલ યે હૈ કિ વો અઝાન વ ઇકામત કહ કર ફર્ઝ અદા કરે, લેકિન અગર બસ્તી મેં અઝાન ઔર જમાઅત હો ચુકી હૈ ઔર અબ બાદ મેં કોઈ મુકીમ શખ્સ નમાઝ બગૈર અઝાન વ ઇકામત પઢતા હૈ તો ભી કોઈ હરજ નહીં, ઇસ લિયે કિ શહર મેં હોને વાલી અઝાન સે સુન્નત ફિલ જુમલા અદા હો ગયી.

જમાઅત હોને કે બાદ મસ્જિદ મેં મુનફરિદ કી અઝાન

અગર મસ્જિદ મેં અઝાન હો ચુકી હો તો મુનફરિદ કે લિયે મસ્જિદ કે અંદર અઝાન વ ઇકામત કહના મકરૂહ હૈ.

ઘર મેં જમાઅત કરતે વક્ત અઝાન વ ઇકામત કા હુક્મ

અગર મહલ્લા કી મસાજિદ મેં અઝાનેં હો ચુકી હૈં ઔર કોઈ શખ્સ અપને ઘર મેં તન્હા યા જમાઅત કે સાથ વક્તિયા નમાઝ પઢના ચાહતા હૈ તો ઉસ કે લિયે મહલ્લા કી અઝાન કાફી હૈ, અલગ સે અઝાન દેને કી ઝરૂરત નહીં, લેકિન અગર કઝા નમાઝ પઢી જા રહી હૈ તો અઝાન વ ઇકામત દોનોં કા તર્ક મકરૂહ હૈ, કમ અઝ કમ ઇકામત કહ કર કઝા નમાઝ અદા કરની ચાહિયે.

ઔરતોં કી નમાઝ કે લિયે અઝાન વ ઇકામત મકરૂહ હૈ

મદરસાતુલ બનાત વગૈરહ મેં સિર્ફ ઔરતોં કી નમાઝ કે લિયે અઝાન વ ઇકામત કહના મકરૂહ હૈ, હત્તા કિ અગર વો જમાઅત સે પઢેં તબ ભી ઉન કે લિયે અઝાન વ ઇકામત કા હુક્મ નહીં હૈ.

સફર મેં અઝાન કહના

સફર કે દૌરાન ચાહે રુફકા સાથ હોં યા અકેલે નમાઝ પઢની હો દોનોં સૂરતોં મેં અઝાન વ ઇકામત કહને કા ઇહતિમામ કરના ચાહિયે; અલબત્ત અગર અઝાન છોડ કર ઇકામત પર ઇક્તિફા કિયા તો ઉસ કી ભી ગુંજાઇશ હૈ.

સવારી પર અઝાન

હાલતે સફર મેં સવારી પર ચલતે હુએ અઝાન દેના ભી દુરુસ્ત હૈ; અલબત્ત ઇકામત ઝમીન પર ઉતર કર કહી જાયે, ઔર મુકીમ હોને કી હાલત મેં ચલતી હુઈ સવારી પર અઝાન દેના મકરૂહ હૈ.

બૈઠ કર અઝાન કહના

બૈઠ કર અઝાન કહના મકરૂહ હૈ ઔર ઉસકા ઇઆદહ મુસ્તહબ હૈ; અલબત્ત અગર કોઈ મુનફરિદ અપની નમાઝ કે લિયે અઝાન દે તો બૈઠ કર અઝાન દેને મેં ભી હરજ નહીં હૈ.

અઝાન ઔર ઇકામત કે કિસી કલિમા કા છૂટ જાના

અગર અઝાન ઔર ઇકામત મેં સે કોઈ કલિમા છૂટ જાયે તો અગર અઝાન વ ઇકામત કે બાદ ફૌરન યાદ આ જાયે તો જો કલિમા છૂટ ગયા હૈ વહાં સે ઇઆદહ કરે ઔર અગર કુછ દેર કે બાદ યાદ આયા તો શુરૂ સે લૌટાયે.

અસ્સલાતુ ખૈરુમ મિનન નૌમ છૂટ ગયા

અગર ફજ્ર કી અઝાન મેં અસ્સલાતુ ખૈરુમ મિનન નૌમ છૂટ જાયે મગર ફૌરન અઝાન ખત્મ હોને સે પહલે યાદ ભી આ જાયે તો ઇસ કલિમા કો કહ લેના ચાહિયે, ઔર ફિર બાદ કે કલિમાત કો લૌટા લે; લેકિન અગર અઝાન ખત્મ કરને કે બાદ યાદ આયેં તો અબ અઝાન મુકમ્મલ હો ગયી, લૌટાને યા મઝકૂરા કલિમા કહને કી ઝરૂરત નહીં હૈ.

નાબાલિગ બચ્ચા કી અઝાન

બિલ્કુલ બે સમજ નાબાલિગ બચ્ચા કી અઝાન સહીહ નહીં ઉસકા ઇઆદહ ઝરૂરી હૈ ઔર સમજદાર બચ્ચા કી અઝાન મકરૂહે તન્ઝીહી હૈ.

દાઢી કટાને વાલે કી અઝાન વ ઇકામત

દાઢી મુંડાને વાલા યા કતરવાને વાલા શખ્સ ફાસિક હૈ લિહાઝા ઉસ કી અઝાન વ ઇકામત મકરૂહ હૈ? લેકિન અગર એસા શખ્સ અઝાન વ ઇકામત કહ દે તો લૌટાને કી ઝરૂરત નહીં હૈ.

દૌરાને અઝાન મુઅઝ્ઝિન બેહોશ હો જાયે વગૈરહ

અગર અઝાન વ ઇકામત કે દૌરાન મુઅઝ્ઝિન પર ગશી તારી હો જાયે યા વુઝૂ ટૂટ જાયે યા ઝબાન બંદ હો જાયે વગૈરહ તો અઝ સરે નૌ અઝાન વ ઇકામત કહની ઝરૂરી હૈ.

આમ નમાઝોં મેં અઝાન ઔર ઇકામત કે દરમિયાન ફસ્લ

ફજ્ર, ઝોહર, અસ્ર ઔર ઇશા મેં અઝાન ઔર ઇકામત કે દરમિયાન ઇતના ફાસલા રહના ચાહિયે કિ જિસમેં દો ચાર રકઅત નમાઝ બ આસાની પઢ લી જાયે.

મગરિબ કી અઝાન ઔર ઇકામત મેં કિતની તાખીર કી જાયે?

મગરિબ કી અઝાન ઔર ઇકામત મેં ઇતની તાખીર કરની ચાહિયે કિ જિસમેં તીન છોટી આયતેં યા એક લંબી આયત પઢી જા સકે.

નોટ: ફિર ભી રમઝાન મેં નમાઝિયોં કી રિઆયત કી વજહ સે અગર મગરિબ કી અઝાન ઔર જમાઅત મેં ૧૦-૧૫ મિનિટ કા બકદરે ઝરૂરત ફસ્લ કર દિયા જાયે તો ઉસમેં કોઈ હરજ નહીં હૈ.

જુમઆ કી દૂસરી અઝાન મસ્જિદ કે બાહિર દી જાયે યા અંદર

જુમઆ કી દૂસરી અઝાન ખતીબ કે સામને મસ્જિદ કે અંદર દેના મસ્નૂન હૈ, ઔર યે અઝાન મસ્જિદ કી હુદૂદ સે બાહિર દેના ઉમ્મત કે મુતવારિસ અમલ કે ખિલાફ હૈ.

અઝાન કા જવાબ દેના બહુત સવાબ કા અમલ હૈ.

એક હદીસ મેં આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ જો શખ્સ ઇખલાસ કે સાથ મુઅઝ્ઝિન કે અઝાન કે કલિમાત દોહરાયે ઔર حی علی الصلواۃ ઔર حی علی الفلاح  કે જવાબ મેં لا حول ولاقوة الا بالله العلی العظیم કહે, તો ઇન્શાઅલ્લાહ વો જન્નત મેં દાખિલ હોગા. (મુસ્લિમ શરીફ ૧/૧૬૫  સુનન બયહકી ૨૦૨/૧) ઔર જો શખ્સ અઝાન કે બાદ યે દુઆએ વસીલા પઢે ઉસકો આન્હઝરત ﷺ કી શફાઅત નસીબ હોગી:

 اللهم رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَالصَّلوةِ الْقَائِمَةِ اتِ مُحَمَّداً نِ الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ وَابْعَثُهُ مَقَامًا مَّحْمُوداًنِ الَّذِي وَعَدْتَهُ

અલ્લાહુમ્મ રબ્બ હાઝિહિદ્દઅવતિત્તામ્મતિ વસ્સલાતિલ કાઇમતિ આતિ મુહમ્મદનિલ વસીલત વલ ફઝીલત વબઅસ્હુ મકામમ મહમૂદનિ લ્લઝી વઅદતહ. (બુખારી શરીફ (૮૬/૧)

તર્જુમા: ઐ અલ્લાહ! ઇસ મુકમ્મલ દઅવત ઔર કાઇમ શુદા નમાઝ કે માલિક મુહમ્મદ ﷺ કો મકામે વસીલા (જો જન્નત કા સબસે આલા મકામ હૈ) ઔર ફઝીલત ઔર બરતરી સે સરફરાઝ ફરમાઇયે, આપકો ઉસ મકામે મહમૂદ પર ફાઇઝ ફરમાઇયે જિસકા આપને વાદા ફરમાયા હૈ.

બહર હાલ અઝાન કે જવાબ કા ઇહતિમામ કરના બહુત નફા બખ્શ હૈ, ઇસમેં કોતાહી ન હોની ચાહિયે, મગર અફસોસ કા મકામ હૈ કિ આજ અઝાન કે જવાબ કા બિલ્કુલ ઇહતિમામ નહીં કિયા જાતા, અઝાન હોતી રહતી હૈ ઔર લોગ અપની બાતોં મેં ઔર દીગર મશ્ગૂલિયાત મેં મસરૂફ રહતે હૈં ઔર જવાબ દેને ઔર બાદ મેં દુઆ પઢને કી ફિક્ર નહીં કી જાતી. આન્હઝરત ﷺ કા ઇર્શાદ હૈ કિ: ”યે બડે ઝુલ્મ કી બાત હૈ કિ આદમી મુઅઝ્ઝિન કી અઝાન સુન કર ઉસકા જવાબ ન દે. (કિતાબુદ્દુઆ લિત્તબરાની ૧૬૫)

ઇજાબતે અઝાન કી દોકિસ્મેં હૈં

(૧) ઇજાબતે કૌલી: જો કલિમે મુઅઝ્ઝિન કહે જવાબ મેં વહી કલિમે કહે જાયેં.

(૨) ઇજાબતે ફિઅલી: નમાઝ પઢને કે લિયે ઉસ મસ્જિદ જાના જહાં અઝાન હુઈ હૈ.

ઇજાબતે કૌલી બિલ ઇત્તિફાક મુસ્તહબ હૈ.

ઇજાબતે ફિઅલી મેં ઇખ્તિલાફ હૈ બાઝ હઝરાત વુજૂબ કે કાઇલ હૈં ઔર હમારે યહાં મુફ્તી બહિ કૌલ યે હૈ કિ ઇજાબતે ફિઅલી સુન્નતે મુઅક્કદહ અશદ તાકીદ હૈ વાજિબ જૈસે

બૈક વક્ત કઈ અઝાનોં કા જવાબ કિસ તરહ દિયા જાયે

અગર કિસી નમાઝ કે વક્ત કઈ મસ્જિદોં સે એક સાથ અઝાન કી આવાઝ આને લગે તો એસી સૂરત મેં જિસ મસ્જિદ મેં નમાઝ પઢને કા ઇરાદા હો ઉસ મસ્જિદ કી અઝાન કા જવાબ દિયા જાયે.

અઝાન પૂરી હોને કે બાદ એક સાથ જવાબ દેના

અગર કોઈ શખ્સ એસા કરે કિ અઝાન સુન કર શુરૂ મેં ખામોશ રહે ઔર જબ મુઅઝ્ઝિન પૂરી અઝાન દે ચુકે તો યે એક સાથ સબ કલિમાત દોહરા દે, તો એસે શખ્સ કો ભી જવાબ કી સુન્નત હાસિલ હો જાયેગી.

અસ્સલાતુ ખૈરુમ મિનન નૌમ કા જવાબ

ફજ્ર કી અઝાન મેં જબ મુઅઝ્ઝિન અસ્સલાતુ ખૈરુમ મિનન નૌમ કહે તો બાઝ સલફ સે મનકૂલ હૈ કિ સુનને વાલોં કો જવાબ મેં صدقْتَ و بررْتَ સદક્ત વ બરર્ત (તૂને સચ કહા ઔર તૂને નેકી કા કામ કિયા) કે અલ્ફાઝ કહને ચાહિયેં ઔર બાઝ ઉલમા ને ઇસમેં યે ભી બઢાયા હૈ: وبالحق نطقْتَ વ બિલ હક્કિ નતક્ત (તૂને હક બાત કહી).

તિલાવત કે દરમિયાન અઝાન શુરૂ હો જાયે તો ક્યા કરે?

અગર અઝાન કે વક્ત મસ્જિદ મેં તિલાવત કર રહા હૈ તો તિલાવત જારી રખને કી ઇજાઝત હૈ, અઝાન કા જવાબ દેના ઉસ પર લાઝિમ નહીં; અલબત્ત મુસ્તહબ હૈ, ઔર અગર અઝાન કે વક્ત મકાન મેં હો તો યે દેખે કિ ઉસકે મહલ્લા કી મસ્જિદ કી અઝાન હૈ યા દૂસરી મસ્જિદ કી, અગર દૂસરે મહલ્લા કી મસ્જિદ કી અઝાન હૈ તો ઉસકા જવાબ ન દે ઔર અગર ઉસી મહલ્લા કી મસ્જિદ કી અઝાન હૈ તો તિલાવત મૌકૂફ કર કે અઝાન કા જવાબ દેના ચાહિયે.

વુઝૂ કે દરમિયાન અઝાન કા જવાબ દેના

અગર વુઝૂ કરતે હુએ અઝાન શુરૂ હો જાયે તો વુઝૂ કરતે હુએ ભી અઝાન કા જવાબ દેના ચાહિયે.

વઅઝ વ તાલીમ કે દૌરાન અઝાન કા જવાબ દેના

અગર કોઈ શખ્સ વઅઝ વ તાલીમ મેં મશ્ગૂલ હો ઔર ઉસી દૌરાન અઝાન હોને લગે તો વઅઝ વ તાલીમ કા સિલસિલા મુનકતિઅ કર કે ઉસ પર જવાબ દેના ઝરૂરી નહીં હૈ.

કલિમા શહાદત સુન કર અંગૂઠે આંખોં પર ફેરના

અઝાન ઔર ઇકામત મેં અશ્હદુ અન્ન મુહમ્મદર રસૂલુલ્લાહ સુન કર અંગૂઠે આંખોં પર ફેરના (જૈસા કિ બહુત સે લોગોં કા મામૂલ હૈ, કિસી મુઅતબર દલીલ સે સાબિત નહીં હૈ); ઇસ લિયે સવાબ સમજ કર ઇસકા ઇલ્તિઝામ બિદઅત હૈ.

નમાઝ કે ઇલાવા દીગર મકાસિદ કે લિયે અઝાન

નમાઝ કે ઇલાવા બાઝ દીગર મવાકિઅ કે લિયે ભી ફુકહા ને અઝાન કી ઇજાઝત દી હૈ, મસલન:

(૧) બચ્ચે કે કાન મેં અઝાન દેના.

(૨) જો શખ્સ ગમઝદા હો ઉસકે કાન મેં અઝાન દેને સે ઉસકા ગમ હલકા હો જાતા હૈ.

(૩) જિસ શખ્સ કો બીમારી કે દૌરે પડતે હોં, ઉસકે લિયે ભી અઝાન દેના મુફીદ હૈ.

(૪) જિસ શખ્સ પર ગુસ્સા ગાલિબ હો જાયે તો અઝાન દેના ઉસકે ગુસ્સા કો ઠંડા કરને મેં મુઆવિન હૈ.

(૫) જો જાનવર બિદક જાયે યા જિસ ઇન્સાન કે અખલાક બિગડ જાયેં ઉસ પર ભી અઝાન દેના મુફીદ હૈ.

(૬) જબ દુશ્મન કી ફૌજ હમલાવર હુઆ ઉસ વક્ત અઝાન દી જાયે. (ફસાદાત કે મૌકિઅ પર અઝાન કા ભી યહી હુક્મ હૈ)

(૭) આગ ફૈલ જાને કે વક્ત ભી અઝાન દેને કા હુક્મ હૈ.

(૮) સરકશ જિન્નાત કે શર સે બચને કે લિયે ભી અઝાન દેના સાબિત હૈ. (ઇસ બારે મેં એક સહીહ હદીસ મૌજૂદ હૈ)

(૯) જો શખ્સ જંગલ મેં રાસ્તા ભટક જાયે વો ભી અઝાન દે સકતા હૈ. (તલખીસ શામી ઝકરિયા ૫૦)

નૌમૌલૂદ બચ્ચે કે કાન મેં અઝાન દેને કા તરીકા

નૌમૌલૂદ બચ્ચે કે કાન મેં અઝાન કે વક્ત ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા ઔર હય્ય અલસ્સલાત, વ હય્ય અલલ ફલાહ કે વક્ત ચહેરા કા દાએં બાએં ફેરના વગૈરહ નમાઝ કી અઝાન કી તરહ મસ્નૂન હૈં; અલબત્ત કાનોં મેં ઉંગલિયોં કો દેના મસ્નૂન નહીં.

કબ્ર પર અઝાન બિદઅત હૈ

મુર્દે કો દફન કરને કે બાદ કબ્ર પર અઝાન દેના (જૈસા કિ બાઝ અહલે બિદઅત કા મામૂલ હૈ) કતઅન બે અસ્લ ઔર બિદઅત હૈ.

ઇકામત મેં હય્ય અલસ્સલાત વ હય્ય અલલ ફલાહ પર મુંહ ફેરના

જિસ તરહ અઝાન મેં હય્ય અલસ્સલાત, વ હય્ય અલલ ફલાહ પર ચહેરા દાએં બાએં ફેરા જાતા હૈ ઉસી તરહ ઇકામત મેં ભી ફેરના ચાહિયે.

મુઅઝ્ઝિન કે ઇલાવા દૂસરે કા તકબીર કહના

અગર મુઅઝ્ઝિન ઇકામત કે વક્ત હાઝિર ન હો તો દૂસરે કે લિયે બગૈર કરાહત તકબીર કહના જાઇઝ હૈ, ઔર અગર મૌજૂદ હૈ ઔર અપની મૌજૂદગી મેં દૂસરે કે તકબીર કહને કો નાપસંદ કરતા હો તો દૂસરે કે લિયે બિલા ઉસકી ઇજાઝત કે તકબીર કહના મકરૂહ હૈ, ઔર અગર માલૂમ હો કિ મુઅઝ્ઝિન દૂસરે કે તકબીર કહને સે નારાઝ ન હોગા બલ્કિ ખુશ હોગા તો ફિર દૂસરે કે તકબીર કહને મેં હરજ નહીં.

ક્યા ઇકામત પહલી સફ મેં હી ઝરૂરી હૈ?

નમાઝ મેં ઇકામત કહને વાલા કિસી ભી સફ મેં કહીં ભી ખડે હો કર તકબીર કહ સકતા હૈ, પહલી સફ મેં યા ઇમામ કે ઐન પીછે યા દાએં બાએં હોના ઝરૂરી નહીં હૈ. (ફતાવા મહમૂદિયા ડાભેલ ૪૬૫/૫)

અઝાન સે પહલે સુન્નતેં પઢના

અગર કિસી નમાઝ કા વક્ત હો ચુકા હૈ, લેકિન અભી મસ્જિદ મેં અઝાન નહીં હુઈ હૈ તો અગર કોઈ શખ્સ ઉસ નમાઝ કી સુન્નતેં પઢના ચાહતા હૈ તો અઝાન સે પહલે સુન્નતેં પઢના દુરુસ્ત હૈ, લેકિન બહેતર યહી હૈ કિ અઝાન કે બાદ સુન્નતેં પઢી જાયેં. (મુસ્તફાદ: ફતાવા મહમૂદિયા કદીમ ૨/૧૨૮)

ઇકામત સે કુછ પહલે મસ્જિદ મેં પહુંચા

અગર કોઈ શખ્સ મસ્જિદ મેં એસે વક્ત મેં પહુંચા કિ જમાઅત ખડી હોને મેં એક યા આધા મિનિટ બાકી હૈ, તો એસે શખ્સ કો ચાહિયે કિ બૈઠ કર કે ઇન્તિઝાર કરે, ખડે ખડે જમાઅત ખડી હોને કા ઇન્તિઝાર કરના મકરૂહ હૈ.

ઇસ્લામ મેં નમાઝ કી અહમિયત

ઇસ્લામી ઇબાદાત મેં નમાઝ કો સબસે ઇમ્તિયાઝી મકામ હાસિલ હૈ, ઇસી ઇમ્તિયાઝી શાન કી વજહ સે અલ્લાહ તઆલા ને નમાઝ કી ફર્ઝિયત કા હુક્મ શબે મેઅરાજ મેં પૈગમ્બર ﷺ કો આસ્માનોં પર બુલાકર મરહમત ફરમાયા, યે વાકિઅ હિજરત સે કબલ મક્કા મુઅઝ્ઝમા મેં પેશ આયા, જિસકે વક્ત કે બારે મેં અકવાલ મુખ્તલિફ હૈં, ઇમામ નવવી ને બેઅસત કે પાંચવેં સાલ યાની હિજરત સે સાત આઠ સાલ કબલ હોને વાલે કૌલ કો રાજિહ કરાર દિયા હૈ. કુરાન વ હદીસ મેં બે શુમાર જગહોં પર ઇસકા હુક્મ દિયા ગયા હૈ ચુનાન્ચે અલ્લાહ અઝ્ઝ-વજલ્લ ઇર્શાદ ફરમાતે હૈં:

وَقَالَ تَعَالَى إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهٰى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ

(બેશક નમાઝ આદમી કો બેહયાઈ ઔર મુન્કિરાત (બુરે કામોં) સે રોકતી હૈ.)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّلِحٰتِ وَأَقَامُوا الصَّلٰوةَ وَآتَوُا الزَّکٰوةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَرَ بِهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

(તર્જુમા: જો લોગ ઇમાન લાયે ઔર નેક અમલ કરતે રહે ખુસૂસન નમાઝ કી પાબંદી કી ઔર ઝકાત અદા કી તો ઉનકે રબ કે પાસ ઉનકા સવાબ મહફૂઝ હૈ ઔર ન ઉનકો કિસી કિસ્મ કા ખૌફ હોગા ઔર ન વો ગમગીન હોંગે.)

عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ بُنِي الْأَسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ شَهَادَةِ أَنْ لَّا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ وَإِقَامِ الصَّلَوَةِ وَإِيتَاءِ الزَّكوة وَالْحَجِّ وَصَوْمِ رَمْضَانَ (રવાહુલ બુખારી વ મુસ્લિમ)

(તર્જુમા: હઝરત અબ્દુલ્લાહ બિન ઉમર રઝિયલ્લાહુ અન્હુમા નબી કરીમ ﷺ કા ઇર્શાદ નકલ કરતે હૈં કિ ઇસ્લામ કી બુનિયાદ પાંચ સુતૂનોં પર રખી ગઈ હૈ. સબસે અવ્વલ લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ મુહમ્મદુર રસૂલુલ્લાહ કી ગવાહી દેના. યાની ઇસ બાત કા ઇકરાર કરના કિ અલ્લાહ કે સિવા કોઈ માબૂદ નહીં ઔર મુહમ્મદ ﷺ અલ્લાહ કે બંદે ઔર રસૂલ હૈં. ઉસકે બાદ નમાઝ કા કાઇમ કરના, ઝકાત અદા કરના, હજ કરના, રમઝાન શરીફ કે રોઝે રખના.) (બુખારી વ મુસ્લિમ)

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ ﷺ يَقُولُ إِنّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ عَمَلِهِ صَلَاتُهُ فَأَنْ صَلُحَتْ فَقَدْ أَفْلَحَ وَانْجَحَ وَإِنْ فَسَدَتْ خَابَ وَخَسِرَ وَإِنِ انْتَقَصَ مِنْ فَرِيضَةٍ قَالَ الرَّبُّ انْظُرُوا هَلْ لِعَبْدِي مِنْ تَطَوُّعٍ فَيُكْمَلُ بِهَا مَا انْتَقَصَ مِنَ الْفَرِيضَةِ ثُمَّ يَكُونُ سَائِرُ عَمَلِهِ عَلَى ذلِكَ (રવાહુત તિર્મિઝી)

(તર્જુમા: નબી અકરમ ﷺ કા ઇર્શાદ હૈ કિ કયામત મેં આદમી કે અમાલ મેં સે સબસે પહલે ફર્ઝ નમાઝ કા હિસાબ કિયા જાયેગા. અગર નમાઝ અચ્છી ઔર સહીહ નિકલ આઈ તો વો શખ્સ કામયાબ હોગા ઔર બા મુરાદ. ઔર અગર નમાઝ બેકાર સાબિત હુઈ ઔર સહીહ ન નિકલી તો એસા શખ્સ નામુરાદ, ખસારા મેં હોગા. ઔર અગર કુછ નમાઝ મેં કમી પાઈ ગઈ તો ઇર્શાદે ખુદાવંદી હોગા કિ દેખો ઇસ બંદા કે પાસ કુછ નફલેં ભી હૈં જિનસે ફર્ઝોં કો પૂરા કર દિયા જાયે. અગર નિકલ આઇ તો ઉનસે ફર્ઝોં કો તક્મિલ કર દી જાયેગી. ઉસકે બાદ ઇસી તરહ બાકી અમાલ રોઝા, ઝકાત વગૈરહ કા હિસાબ હોગા.) (તિર્મિઝી)

ઇસ્લામ કે અરકાને અરબઆ મેં સબસે અવ્વલ દર્જા નમાઝ કા હૈ. ઇમાન કે બાદ જિસ દર્જા નમાઝ કી તાકીદ આઈ હૈ, ઉસકે ફઝાઇલ વ અજ્ર વ સવાબ કા ઝિક્ર આયા હૈ ઔર તર્કે નમાઝ પર વઈદેં ઝિક્ર કી ગઈ હૈં, કુરાન વ હદીસ મેં કિસી ઔર અમ્ર કા ઇસ દર્જા ઇહતિમામ કે સાથ ઝિક્ર નહીં મિલતા. ખુદા કી બંદગી કી જિતની સૂરતેં હૈં વો ઇન્સાનોં કે એક તબકા પર વાજિબ હૈં દૂસરે પર વાજિબ નહીં. રોઝા સેહતમંદોં પર વાજિબ હૈ બીમારોં પર નહીં. ઝકાત દૌલતમંદોં પર હૈ ગરીબોં પર નહીં. હજ કે લિયે સેહત ઔર ઇસ્તિતાઅતે સફર દોનોં શર્તેં હૈં. જિહાદ ઉન લોગોં પર હૈ જો જવાન ઔર સેહતમંદ હોં, લેકિન નમાઝ સે કોઈ મુસ્તસ્ના નહીં. જવાન હો યા બૂઢા, મર્દ હો યા ઔરત, સેહતમંદ હો યા બીમાર ઔર દૌલતમંદ હોં યા ગરીબ. નમાઝ મેં એક રુક્ન કિયામ હૈ લેકિન ખડે હોને પર કાદિર ન હો તો બૈઠને કર ઔર બૈઠના ભી મુમ્કિન ન હો તો લેટ કર નમાઝ અદા કરની હૈ. નમાઝ કે લિયે પાકી શર્ત હૈ લેકિન વુઝૂ કે લિયે પાની મયસ્સર ન હો ઔર ન તયમ્મુમ મુમ્કિન હો તો ઇસી હાલ મેં નમાઝ પઢી જાયેગી. યે ભી ઝરૂરી હૈ કિ નમાઝ પઢને કે વક્ત જિસ્મ કે કાબિલે સતર હિસ્સે ઢકે હુએ હોં મગર કપડા મયસ્સર ન હો તો બે લિબાસ હી સહી નમાઝ અદા કી જાયેગી. કિબ્લા કી તરફ રૂખ કરના નમાઝ કા એક અહમ અમલ હૈ લેકિન અગર ઇસમેં મશક્કત યા કોઈ ખતરા હો તો ઉસકે બગૈર ભી નમાઝ કા હુક્મ બાકી હૈ.

ફિર ઝિંદગી કા કોઈ મરહલા ઔર કોઈ મસ્અલા એસા નહીં જિસકે લિયે પૈગમ્બરે ઇસ્લામ ને કોઈ નમાઝ ન બતાઈ હો. અગર કિસી મુસલમાન કી વફાત હો જાયે તો દુઆએ મગફિરત કે લિયે નમાઝે જનાઝા રખી ગઈ, કોઈ હાજત દરપેશ હો તો ઇસ મૌકે પર સલાતુલ હાજત અદા કરના ઔર અલ્લાહ સે માંગના સુન્નત કરાર પાયા, સૂરજ કો ગ્રહણ લગ જાયે તો નમાઝે કુસૂફ અદા કી જાયે, બારિશ ન હો તો નમાઝે ઇસ્તિસ્કા પઢી જાયે, કોઈ ગુનાહ હો જાયે ઔર બારગાહે ખુદાવંદી મેં નદામત વ તૌબા કે આંસૂ ગિરાને હોં તો ઇસ મૌકે કે લિયે દોગાના નમાઝે તૌબા મુકર્રર હુઈ. ખુશી કા મૌકા હો તો દોગાના શુક્ર અદા કર લીજિયે કિ યે ભી સાબિત હૈ. કોઈ અહમ મામલા દરપેશ હુઆ ઔર સમજ મેં ન આતા હો કિ કિસ પહલૂ મેં ખૈર હૈ તો નમાઝે ઇસ્તિખારા અદા કી જાયે ઔર દુઆ કી જાયે કિ ખુદાયા! જિસમેં ખૈર હો ઉસકી તરફ તબિયત કો માઇલ ફરમાદે!! ઔર યે ઇસ લિયે હૈ કિ નમાઝ એક એસી ઇબાદત હૈ જિસમેં ઇન્સાન કા પૂરા વજૂદ ખુદા કી બંદગી મેં મશ્ગૂલ રહતા હૈ. ઝબાન ખુદા કે ઝિક્ર સે તર હૈ, હાથ નિયાઝ મંદાના ખુદા કે સામને બંધે હુએ હૈં, આંખેં એક ગુલામ કી તરહ ઝુકી હૈં, જિસ્મ બે હરકત ખડા હૈ. ફિર જબ નમાઝી રુકૂઅ મેં જાતા હૈ તો ફરોતની ઔર બઢ જાતી હૈ પુશ્ત ઝુકી હુઈ હૈ, ઝબાન પર તસ્બીહ. અબ સજદા કી મંઝિલ હૈ જો અજ્ઝ વ ઇન્કિસારી ઔર બે નફ્સી કા નુક્તા-એ-ઉરૂજ હૈ. સર, પેશાની ઔર નાક ઇન્સાન કી ઇઝ્ઝત વ વકાર કા સબસે બડા મઝહર હૈં. લેકિન ખુદા કે સામને યે સબ ઝમીં પર ખાક આલૂદ હૈં. હાથ બિછે હુએ, જિસ્મ કે એક-એક અંગ સે ખુદ સુપુર્દગી ઔર ગુલામી વ બંદગી ઝાહિર હૈ, કદમ કદમ પર ખુદા કી કિબરિયાઈ કા નારા હૈ. ઉસકી હમ્દ વ સના કા ઝમઝમા હૈ, ઇલ્હાહ વ ઇલ્તિજા હૈ, તઝર્રુઅ વ દુઆ હૈ, અપની ગુનાહગારી કા ઇકરાર વ એઅતિરાફ હૈ. વાકિઆ યે હૈ કિ નમાઝ ખુદા કી બંદગી કા એસા ફિતરી ઔર અસરઅંગેઝ તરીકા હૈ કિ ઉસકી એક-એક કૈફિયત સે રૂહ વજ્દ મેં આયે ઔર ઇન્સાન કો ખુદા સે અપની કુર્બત કા એહસાસ હોને લગે, ઉસકો યૂં મહસૂસ હોને લગે જૈસે વો ખુદા કે સામને ખડા હુઆ હૈ.

ઇસી લિયે સાલ કે બારહ મહીને, મહીના કે હર દિન ઔર ફિર દિન વ રાત મેં એક નહીં પાંચ બાર નમાઝ ફર્ઝ કી ગઈ, ગોયા ખુદા કી નાફરમાનિયોં કે જો ગુબાર પડ ગયે હૈં, નમાઝ ઉનકો ધોતી હૈ, ખુદા કી યાદ દિલાતી હૈ, બાર બાર રબ્બુલ આલમીન કે યકીન કા ઇસ્તિહઝાર કરાતી હૈ.

ઇસ લિયે હર મુસલમાન મર્દ વ ઔરત પર લાઝિમ ઔર ફર્ઝે ઐન હૈ કિ વો નમાઝ કે સિલસિલે મેં કતઅન કોતાહી ન કરે. નમાઝ મેં ઉઝ્ર (સફર યા મર્ઝ) કી વજહ સે તખ્ફીફ તો હો સકતી હૈ, લેકિન માફી કિસી હાલ મેં નહીં હૈ. ખડે હોકર ન પઢ સકે તો બૈઠ કર પઢે. રુકૂઅ સજદા ન કર સકે તો ઇશારે સે પઢે, મગર પઢના ઝરૂરી હૈ.

અફસોસ હૈ કિ યે ફર્ઝ જિતના અહમ હૈ આજ ઉમ્મત કી અક્સરિયત ઉસસે ઇતની હી ગાફિલ હૈ. ઇસ ગફલત કો તોડને કે લિયે ઘર ઘર નમાઝ કા માહોલ બનાને કી ઝરૂરત હૈ, ઔર બચ્ચા બચ્ચા કો નમાઝ કા આદી બનાના ઝરૂરી હૈ, તાકિ ઉમ્મત સલાહ વ ફલાહ કે રાસ્તે પર ગામઝન હો સકે.

નમાઝ કી કબૂલિયત કી શર્ત

નમાઝ કી કબૂલિયત કે લિયે જહાં નિયત કા ખાલિસ હોના લાઝિમ હૈ વહીં નમાઝ કા શરિઅત કે હુક્મ કે મુવાફિક પઢના ભી ઝરૂરી હૈ. અરકાને નમાઝ મેં કમી યા બેશી કે સાથ જો નમાઝ પઢી જાયેગી વો હરગિઝ કબૂલ ન હોગી, ચાહે નિયત કિતની હી ખાલિસ હો; ક્યોંકિ ઇબાદત વહી કાબિલે કબૂલ હોતી હૈ જો શરિઅત કે બતાયે હુએ હુક્મ કે મુતાબિક હો. લિહાઝા ઝરૂરી હૈ કિ નમાઝ કે તમામ ઝરૂરી મસાઇલ મુસ્તહઝર હોં તાકિ હમારી નમાઝ હર એઅતિબાર સે કામિલ હો ઔર હમ ઇસ અઝીમ ઇબાદત કે અઝીમુશ્શાન સવાબ સે ફાયદા ઉઠા સકે. ઇર્શાદે ખુદાવંદી હૈ:

حٰفِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلوةِ الوسطى وَقُومُوا لِلَّهِ قٰنِتِينَ (અલ-બકરહ ૨૩૮)

(નિગહબાની કરો નમાઝોં કી ઔર બીચ વાલી નમાઝ કી ઔર ખડે હો અલ્લાહ કે લિયે બા અદબ હોકર.)

ઇસ આયત મેં નમાઝ બા અદબ પઢને કા હુક્મ દિયા ગયા, ઔર નમાઝ કા અદબ યહી હૈ કિ વો પૂરી તરહ સુન્નતે નબવી અલૈહિ સાહિબિહાસ્સલાતુ વસ્સલામ કે મુતાબિક હો.

નમાઝ કી ચોરી

બહુત સે નમાઝ કે પાબંદ હઝરાત લંબી ઉમરેં ગુઝર જાને કે બાવજૂદ અપની નમાઝ કી ઇસ્લાહ કી ફિક્ર નહીં કરતે, ઔર અરકાન વ અફઆલ મેં બરાબર કોતાહી કી આદત પર જમે રહતે હૈં, ઔર હર નમાઝ જલ્દ અઝ જલ્દ ઔર કમ સે કમ વક્ત મેં ટરખાને કી કોશિશ કરતે હૈં. ફુઝૂલ મશાગિલ મેં ઘંટોં ઝાએઅ કર દેતે હૈં ઔર નમાઝ મેં ચંદ મિનટ લગાના ભી ભારી પડતા હૈ. હાલાંકિ નબી અકરમ ને એસે શખ્સ કો બદતરીન ચોર કરાર દિયા હૈ જો નમાઝ કે અફઆલ મેં કટૌતી કરતા હૈ. એક રિવાયત મેં હૈ કિ આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: أسوأُ النّاسِ سَرِقةً الذي يَسرِقُ من صَلاتِه،   "લોગોં મેં સબસે બદતરીન ચોરી કરને વાલા વો શખ્સ હૈ જો અપની નમાઝ મેં ચોરી કરતા હૈ." قالوا: يا رسولَ اللهِ، كيف يَسرِقُ من صَلاتِه؟  હઝરાત સહાબા ને અર્ઝ કિયા કિ હઝરત નમાઝ કી ચોરી કૈસે હોતી હૈ? તો આપ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: : لا يُتِمُّ رُكوعَها، ولا سُجودَها، أو لا يُقيمُ صُلبَه في الرُّكوعِ، ولا في السُّجودِ.  ((નમાઝ કા ચોર વો હૈ જો) નમાઝ કે રુકૂઅ ઔર સજદા પૂરે ન કરે (યાની બસ જલ્દી જલ્દી ગોયા કિ ઠોંગે માર લે).)

ઔર એક રિવાયત મેં હૈ કિ: لا يَنظُرُ اللهُ إلى صلاةِ رَجُلٍ لا يُقيمُ صُلبَهُ بَينَ رُكوعِهِ وسُجودِهِ. ("અલ્લાહ તઆલા ઉસ શખ્સ કી નમાઝ કો દેખતા તક નહીં જો રુકૂઅ ઔર સજદા કે દરમિયાન અપની પીઠ સીધી નહીં કરતા" (યાની કૌમા ઔર જલસા નહીં કરતા).)

ઇસી વજહ સે નમાઝ કે આમ મસાઇલ સે વાકિફિયત ઝરૂરી હૈ; તાકિ હમારી નમાઝ લા ઇલ્મી કી વજહ સે ખરાબ ન હો ઔર હમ તર્કે નમાઝ કે વબાલ સે મહફૂઝ રહેં. જિસ તરહ હમ અપને દુનિયવી મામલાત કો સુધારને મેં દિલચસ્પી દિખાતે હૈં, ઉસસે કહીં ઝ્યાદા દિલચસ્પી સે નમાઝ કો વાકઈ કાબિલે કબૂલ બનાને પર મેહનત કી ઝરૂરત હૈ. અલ્લાહ તઆલા હમેં હકીકી નમાઝ કી હલાવત નસીબ ફરમાએં ઔર અપની રઝાએ તામ સે સરફરાઝ ફરમાએં, આમીન.

અવકાતે સલાત

إِنَّ الصَّلوةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتْبًا مَّوْقُوتًا   

(તર્જુમા: બેશક નમાઝ મોમિનીન પર મુકર્રરહ અવકાત મેં ફર્ઝ કી ગઈ હૈ.)

عن عبدالله بن عباس قال قال رسول الله ﷺ: ’’ أمَّني جِبريلُ عِنْدَ البَيتِ مَرَّتَيْنِ، فصلّى بيَ الظُّهرَ حين زالَتِ الشَّمسُ، وكانت قَدْرَ الشِّراكِ، وصلّى بيَ العَصرَ حين كان ظِلُّهُ مِثلَه، وصلّى بيَ -يَعني- المَغرِبَ حين أفطَرَ الصّائِمُ، وصلّى بيَ العِشاءَ حين غابَ الشَّفَقُ، وصلّى بيَ الفَجرَ حين حُرِّمَ الطَّعامُ والشَّرابُ على الصّائِمِ، فلَمّا كان الغَدُ صلّى بيَ الظُّهرَ حين كان ظِلُّهُ مِثلَه، وصلّى بيَ العَصرَ حين كان ظِلُّه مِثلَيْه، وصلّى بيَ المَغرِبَ حين أفطَرَ الصّائِمُ، وصَلّى بيَ العِشاءَ إلى ثُلُثِ اللَّيلِ، وصلّى بيَ الفَجرَ فأسفَرَ، ثم التَفَتَ إليَّ وقال: يا مُحمدُ، هذا وَقتُ الأنبياءِ مِن قَبلِكَ، والوَقتُ ما بَينَ هذَيْنِ الوَقتَيْنِ.(سنن أبي داود،سنن الترمذی) (સુનન અબી દાઊદ, સુનન તિર્મિઝી)

ફજ્ર કા વક્ત

નમાઝે ફજ્ર કા વક્ત સુબ્હે સાદિક કે તુલૂઅ હોને સે લેકર તુલૂએ શમ્સ તક હોતા હૈ. રાત કે આખરી હિસ્સે મેં સુબહ હોને સે પહલે મશરિક કી જાનિબ આસમાન પર મશરિક સે મગરિબ તક એક સફેદાઈ દિખાઈ દેતી હૈ જો કુછ હી દેર મેં ખત્મ હો જાતી હૈ. ઇસે "સુબ્હે કાઝિબ" કહતે હૈં. ઉસકે કુછ દેર બાદ મશરિક કી જાનિબ આસમાન કે કિનારોં પર ચૌડાઈ મેં એક સફેદાઈ દિખાઈ દેતી હૈ જો આહિસ્તા આહિસ્તા શિમાલન જનૂબન ફૈલતી ચલી જાતી હૈ. ચૌડાઈ મેં દિખાઈ દેને વાલી યે સફેદાઈ "સુબ્હે સાદિક" કહલાતી હૈ. ઇસ વક્ત સે ફજ્ર કા વક્ત શુરૂ હો જાતા હૈ ઔર સૂરજ કા ઝરા સા કિનારા નઝર આને તક રહતા હૈ.

ફજ્ર કા મુસ્તહબ વક્ત

ફજ્ર કા મુસ્તહબ વક્ત યે હૈ કિ ઇસે ખૂબ ઉજાલા કરકે પઢા જાયે. યાની એસે વક્ત મેં પઢા જાયે જિસમેં ખૂબ રોશની ફૈલ જાયે ઔર સૂરજ તુલૂઅ હોને મેં ઇતના વક્ત બાકી હો જિસમેં ચાલીસ પચાસ આયાત આસાની સે તિલાવત કી જા સકેં ઔર અગર નમાઝ કા કિસી વજહ સે ઇઆદા કરના પડે તો આસાની સે ઇઆદા ભી કિયા જા સકે.

નમાઝે ઇશરાક કા વક્ત

સૂરજ તુલૂઅ હોને કે તકરીબન ૧૫-૨૦ મિનટ (મકરૂહ વક્ત ગુઝર જાને) કે બાદ ઇશરાક કા વક્ત શુરૂ હોતા હૈ.

નમાઝે ચાશ્ત કા વક્ત

ચાશ્ત કા વક્ત આફતાબ તુલૂઅ હોને સે ઝવાલ તક બાકી રહતા હૈ, લેકિન અફઝલ યે હૈ કિ એક ચૌથાઈ દિન ગુઝરને કે બાદ ચાશ્ત કી નમાઝ પઢી જાયે.

નમાઝે ઈદૈન કા વક્ત

ઈદૈન કા વક્ત સૂરજ કે અચ્છી તરહ નિકલ આને કે બાદ શુરૂ હોતા હૈ ઔર ઝવાલ સે પહલે તક બાકી રહતા હૈ. સૂરજ કે અચ્છી તરહ નિકલ આને સે મુરાદ યે હૈ કિ સૂરજ કી ઝર્દી ખત્મ હો જાયે ઔર ઉસકી રોશની ઇતની તેઝ હો જાયે જિસ પર નિગાહ જમાના મુશ્કિલ હો.

ઝોહર કા વક્ત

નમાઝે ઝોહર કા વક્ત ઝવાલે શમ્સ કે બાદ સે લેકર ઉસ વક્ત તક રહતા હૈ જબ હર ચીઝ કા સાયા ઉસકે અસ્લી સાયા કે ઇલાવા દો ગુના હો જાયે. ઝવાલે શમ્સ કી પહચાન યે હૈ કિ જબ સૂરજ મશરિક સે નિકલ કર બુલંદ હોતા ચલા જાતા હૈ તો ઇસ કદર દૂસરી જાનિબ હર ચીઝ કા સાયા ઘટતા ચલા જાતા હૈ. ઠીક દોપહર કો એક વક્ત એસા આતા હૈ જબ સાયા ઘટના બંદ હો જાતા હૈ. યે ઝવાલ કા વક્ત હૈ. ફિર જબ સાયા બઢના શુરૂ હો જાયે તો ઝોહર કા વક્ત શુરૂ હો જાતા હૈ. ઐન ઝવાલ કે વક્ત જિસ ચીઝ કા જિતના સાયા હોતા હૈ ઉસે "અસ્લી સાયા" કહતે હૈં. જબ તક હર ચીઝ કા સાયા ઇસ અસ્લી સાયા કો નિકાલ કર દો ગુના ન હો જાયે તબ તક ઝોહર કા વક્ત બાકી રહતા હૈ. મસલન ઐન ઝવાલ કે વક્ત એક ચીઝ કા અસ્લી સાયા ૬ ઇંચ થા, જબ તક યે સાયા ૧૮ ઇંચ ન હો જાયે તબ તક ઝોહર કા વક્ત બાકી હૈ.

ઝોહર કા મુસ્તહબ વક્ત

મુસ્તહબ યે હૈ કિ ગર્મિયોં મેં ઝોહર કી નમાઝ ઉસ વક્ત પઢી જાયે જબ ગર્મી કી તેઝી ખત્મ હો જાયે ઔર સર્દિયોં મેં અવ્વલ વક્ત મેં પઢના મુસ્તહબ હૈ.

જુમઆ કા વક્ત

જુમઆ કી નમાઝ કા વક્ત વહી હૈ જો ઝોહર કી નમાઝ કા હૈ અલબત્ત જુમઆ કી નમાઝ અવ્વલ વક્ત મેં પઢના મસ્નૂન હૈ.

અસ્ર કા વક્ત

જબ ઝોહર કા વક્ત ખત્મ હો જાયે યાની હર ચીઝ કા સાયા; સાયા અસ્લી કો નિકાલ કર દો ગુના હો જાયે તો ઉસ વક્ત સે લેકર ગુરૂબે આફતાબ તક અસ્ર કા વક્ત રહતા હૈ.

અસ્ર કા મુસ્તહબ વક્ત

અસ્ર કા મુસ્તહબ વક્ત યે હૈ કિ ઉસકો ભી દેર સે પઢા જાયે ચાહે ગર્મી કા મૌસમ હો યા સર્દી કા અલબત્ત ઇતની દેર ન હો કિ સૂરજ ઝર્દ હોને લગે.

મગરિબ કા વક્ત

નમાઝે મગરિબ કા વક્ત ગુરૂબે આફતાબ સે લેકર મગરિબ કી તરફ આસમાન કે કિનારે પર સુરખી કે બાકી રહને તક હૈ.

મગરિબ કા મુસ્તહબ વક્ત

મુસ્તહબ યે હૈ કિ સૂરજ કે ગુરૂબ હોતે હી અઝાન કે ફૌરન બાદ મગરિબ કી નમાઝ અદા કર લી જાયે. નમાઝે મગરિબ કી અદાયગી મેં ઇતની તાખીર કરના કિ સિતારે ખૂબ રોશન હો જાયેં મકરૂહ હૈ.

ઇશા કા વક્ત

જબ મગરિબ કી તરફ આસમાન સે સુરખી ખત્મ હો જાયે તો ઉસ વક્ત સે ઇશા કી નમાઝ કા વક્ત શુરૂ હો જાતા હૈ ઔર સુબ્હે સાદિક તક રહતા હૈ.

ઇશા કા મુસ્તહબ વક્ત

મુસ્તહબ યે હૈ કિ ઇશા કી નમાઝ એક તિહાઈ રાત તાખીર કરકે પઢી જાયે. આધી રાત તક તાખીર કરના જાઇઝ હૈ અલબત્ત આધી રાત કે બાદ તક તાખીર કરના મકરૂહ હૈ.

વિત્ર કા વક્ત

વિત્ર કા વક્ત ઇશા કે બાદ સે શુરૂ હોતા હૈ ઔર સુબ્હે સાદિક કે તુલૂઅ તક રહતા હૈ.

વિત્ર કા મુસ્તહબ વક્ત

જિસ શખ્સ કો બેદાર હોને કા એઅતિમાદ હો ઉસકે લિયે આખિર રાત મેં વિત્ર પઢના મુસ્તહબ હૈ, ઔર જિસકો બેદાર હોને પર એઅતિમાદ ન હો ઉસકે લિયે સોને સે પહલે વિત્ર પઢના મુસ્તહબ હૈ.

વો અવકાત જિનમેં કોઈ નમાઝ પઢના જાઇઝ નહીં?

તીન અવકાત મેં હર કિસ્મ કી નમાઝ મમનૂઅ હૈ ખ્વાહ ફર્ઝ નમાઝ હો યા નફ્લ, અદા નમાઝ હો યા કઝા:

૧. ઐન તુલૂએ શમ્સ સે લેકર સૂરજ એક નેઝા બુલંદ હોને તક. ૨. ઇસ્તિવાએ શમ્સ કે વક્ત. યાની જબ સૂરજ દોપહર કે વક્ત બિલ્કુલ સર પર આ જાયે, યે બહુત હી મુખ્તસર વક્ત હૈ, તાહમ ફુકહાએ કિરામ ફરમાતે હૈં કિ ઇહતિયાતન ઇસસે પાંચ મિનટ પહલે ઔર પાંચ મિનટ બાદ નમાઝ ન પઢી જાયે. ૩. અસ્ર કે બાદ સૂરજ ઝર્દ પડ જાને કે બાદ સે લેકર સૂરજ ગુરૂબ હો જાને તક. (સિવાય ઉસ દિન કી અસ્ર કી નમાઝ)

નવાફિલ કે મકરૂહ અવકાત

મઝકૂરા અવકાત કે ઇલાવા દો અવકાત મઝીદ એસે હૈં જિનમેં નફ્લ નમાઝ પઢના મકરૂહે તહરીમી હૈ, ઔર ઇસ મમાનઅત મેં તહિય્યતુલ વુઝૂ, તહિય્યતુલ મસ્જિદ ઔર તવાફ કી દો રકઅત ભી શામિલ હૈં:

૧. સુબ્હે સાદિક સે તુલૂએ આફતાબ (યાની નમાઝે ફજ્ર કા વક્ત શુરૂ હોને સે લેકર ઇશરાક કા વક્ત હોને તક) ૨. અસ્ર કી નમાઝ અદા કરને કે બાદ સે ગુરૂબ તક. ઇન અવકાત મેં ભી નફ્લ નમાઝ પઢના મકરૂહે તહરીમી હૈ જબકિ ફરાઇઝ કી કઝા પઢ સકતે હૈં.

ઇન તીન વક્તોં મેં કોઈ નમાઝ ચાહે અદા હો યા કઝા જાઇઝ નહીં ઔર શુરૂ કરને સે શુરૂ નહીં હોતી ઔર અગર પહલે સે પઢ રહા હો ઔર ખત્મ સે પહલે ઇન વક્તોં મેં સે કોઈ વક્ત દાખિલ હો જાયે તો વો નમાઝ બાતિલ હો જાતી હૈ.

સૂરજ કે તુલૂઅ કે વક્ત નમાઝે ફજ્ર સહીહ નહીં

તુલૂએ આફતાબ કે વક્ત નમાઝ પઢના જાઇઝ નહીં ઔર અગર નમાઝ કે દૌરાન આફતાબ તુલૂઅ હો ગયા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ઔર ઇઆદા વાજિબ હોગા.

ગુરૂબે શમ્સ સે કુછ પહલે ઉસી દિન કી અસ્ર કી નમાઝ

જબ સૂરજ મેં સુરખી આ જાયે તો અગર કોઈ શખ્સ ઉસી દિન કી અસ્ર કી નમાઝ ઉસ વક્ત પઢ લે તો અદા હો જાયેગી લેકિન ઇસ વક્ત કઝા શુદા યા નફ્લ નમાઝ પઢના બિલ્કુલ દુરુસ્ત નહીં હૈ.

બવક્તે ગુરૂબ અસ્ર કી નમાઝ કા હુક્મ

અસ્ર કી નમાઝ પઢતે પઢતે આફતાબ ગુરૂબ હો જાયે તો અસ્ર કી નમાઝ સહીહ હો જાયેગી ઇઆદા લાઝિમ નહીં.

તુલૂએ આફતાબ કે વક્ત સજદએ તિલાવત

સજદએ તિલાવત મકરૂહ વક્ત મેં તિલાવત કી વજહ સે વાજિબ હુઆ હો તો વક્તે મકરૂહ મેં ઉસકા અદા કરના કરાહતે તન્ઝીહી કે સાથ જાઇઝ હૈ ઔર તાખીર અફઝલ હૈ, ઔર અગર વક્તે મકરૂહ સે પહલે વાજિબ હુઆ હો તો વક્તે મકરૂહ મેં અદા કરના જાઇઝ નહીં, અગર કર લિયા તો ઇઆદા વાજિબ હોગા.

અવકાતે મકરૂહા મેં નમાઝે જનાઝા

અગર જનાઝા પહલે સે તૈયાર થા તો તુલૂઅ, ગુરૂબ ઔર ઝવાલ કે વક્ત નમાઝે જનાઝા પઢના મકરૂહે તહરીમી હૈ, ઔર અગર ઉસી વક્ત તૈયાર હુઆ તો કોઈ કરાહત નહીં, ઉસી વક્ત નમાઝે જનાઝા પઢી જા સકતી હૈ.

રમઝાન મેં મગરિબ કી નમાઝ કદરે તાખીર સે અદા કરના

માહે રમઝાન મેં મગરિબ કી નમાઝ દસ પંદરહ મિનટ તાખીર સે પઢને મેં કોઈ હરજ નહીં હૈ.

નમાઝ કે બાદ માલૂમ હુઆ કિ વક્ત નિકલ ચુકા થા

અગર વક્તિયા ફર્ઝ કી અદાયગી કી નિયત કી, ફિર નમાઝ પઢને કે બાદ માલૂમ હુઆ કિ નમાઝ કા વક્ત નિકલ ચુકા થા તો નમાઝ નહીં હુઈ ઇઆદા ઝરૂરી હૈ.

હિજાઝે મુકદ્દસ મેં દો મિસ્લ સે કબલ અસ્ર કી નમાઝ

હિજાઝે મુકદ્દસ કી મસાજિદ મેં અસ્ર કી નમાઝ એક મિસ્લ પૂરા હોતે હી ફૌરન પઢી જાતી હૈ, અગર હનફી લોગ અપને વક્ત કા ઇન્તિઝાર કરેંગે તો વહાં રહકર કભી ભી મસ્જિદ મેં નમાઝ બા જમાઅત નહીં પઢ સકેંગે? લિહાઝા સાહિબૈન કે કૌલ પર અમલ કરતે હુએ અસ્ર કી નમાઝ અહલે હિજાઝ કે સાથ બા જમાઅત પઢ લેના દુરુસ્ત હૈ.

નમાઝે ફજ્ર રમઝાન મેં સુબહ સવેરે પઢના

રમઝાન મેં ફજ્ર કી નમાઝ સહરી કે બાદ ઝરા સવેરે પઢ લી જાયે તો કોઈ હરજ નહીં; બલ્કિ બહેતર હૈ ક્યોંકિ યે જમાઅત મેં તકસીર કા ઝરિઆ હૈ, તાખીર કરને મેં નમાઝિયોં કે કમ હોને કા અંદેશા હૈ.

નમાઝ કી અક્સામ:

નમાઝ કી ઇબ્તિદાઅન દોકિસ્મેં હૈં: (૧): જો રુકૂઅ વ સુજૂદ પર મુશ્તમિલ હો. જૈસે પંજગાના નમાઝ, ઈદૈન.

(૨) જો રુકૂઅ વ સુજૂદ પર મુશ્તમિલ ન હો. જૈસે નમાઝે જનાઝા. ફિર જો નમાઝ રુકૂઅ વ સુજૂદ પર મુશ્તમિલ હો ઉસકી મઝીદ તીન કિસ્મેં હૈં: ૧: ફર્ઝ નમાઝ જૈસે પંજગાના નમાઝેં, નમાઝે જુમઆ. ૨: વાજિબ નમાઝ જૈસે નમાઝે વિત્ર, ઈદૈન, વો નવાફિલ જો શુરૂ કરકે તોડ દી જાયેં, તવાફ કે બાદ કી દો રકઅત, નઝ્ર માની હુઈ નફ્લ નમાઝ. ૩: નફ્લ નમાઝ: જૈસે તહજ્જુદ, ઇશરાક, ચાશ્ત, અવ્વાબીન, સલાતુલ તસ્બીહ, તહિય્યતુલ વુઝૂઅ, તહિય્યતુલ મસ્જિદ વગૈરહ.

નમાઝ કી ફર્ઝિયત કી શરાઇત:

જિસ શખ્સ મેં તીન શરાઇત પાઈ જાયેં ઉસ પર નમાઝ ફર્ઝ હૈ:

(૧) મુસલમાન હોના. કાફિર પર નમાઝ ફર્ઝ નહીં ક્યોંકિ વો અહકામે શરિઅત કા મુકલ્લફ નહીં.

(૨) બાલિગ હોના. નાબાલિગ પર નમાઝ ફર્ઝ નહીં.

(૩) આકિલ હોના. મજનૂન, દીવાને પર નમાઝ ફર્ઝ નહીં. નાબાલિગ પર નમાઝ ફર્ઝ નહીં લેકિન વાલિદૈન કો ચાહિયે કિ જબ બચ્ચા સાત સાલ કા હો જાયે તો ઉસે નમાઝ પઢને કા હુક્મ દેં ઔર જબ દસ સાલ કા હો જાયે તો નમાઝ ન પઢને પર ઉસે મુનાસિબ સઝા દેં તાકિ ઇસ ઉમ્ર મેં આદત બન જાયે. રસૂલુલ્લાહ સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વસલ્લમ કા ફરમાન હૈ:

 مُروا أَولادَكمْ بالصلاةِ وهُمْ أبناءُ سَبعِ سِنينَ واضربوهُمْ عليها وهمْ أبناءُ عشرٍ، وفَرِّقُوا بَينهمْ في المضاجعِ

જબ તુમ્હારી ઔલાદ સાત સાલ કી હો જાયે તો ઉસે નમાઝ પઢને કા હુક્મ દિયા કરો ઔર જબ વો દસ સાલ કી ઉમ્ર કો પહુંચ જાયેં તો (નમાઝ ન પઢને પર) ઉન્હેં (મુનાસિબ) સઝા દિયા કરો, ઔર ઉનકે બિસ્તર અલાહિદા કર દો.

સુનન વ નવાફિલ કી ઝરૂરત

ફરાઇઝ વ વાજિબાત કે સાથ નવાફિલ વ સુનન કા ઇહતિમામ ભી ઝરૂરી હૈ; ઇસ લિયે કિ બસા અવકાત ફરાઇઝ કી અદાયગી મેં દાનિસ્તા યા નાદાનિસ્તા તૌર પર કુછ કમી રહ જાતી હૈ, તો ઇસ કમી કી તલાફી આખિરત મેં સુનન વ નવાફિલ કે ઝરિએ કી જાયેગી. અહાદીસે શરીફા મેં ઇસકી સરાહત મૌજૂદ હૈ. હઝરત અબૂ હુરૈરહ ફરમાતે હૈં કિ મૈંને નબી કરીમ ﷺ કો યે ઇર્શાદ ફરમાતે હુએ સુના:

إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيمَةِ مِنْ عَمَلِهِ صَلوتُهُ، فَإِنْ صلُحَتْ فَقَدْ أَفْلَحَ وَنَجَحَ وَإِنْ فسدَتْ فَقَدْ خَابَ وَخَسِرَ فَإِنْ انتَقَصَ مِنْ فَرِيضَتِهِ شَيءٌ قَالَ الرَّبُّ عَزَّ وَجَلَّ: انْظُرُوا هَلْ لِعَبْدِي مِنْ تَطَوُّعٍ؟ فَيُكْمِلُ بِهَا مَا انْتَقَصَ مِنَ الْفَرِيضَةِ ثُمَّ يَكُونُ سَائِرُ عَمَلِهِ كَذَلِكَ. (તિર્મિઝી શરીફ: ૯૪/૧, બાબ મા જાઅ અન્ન અવ્વલ મા યુહાસબુ બિહિ લખ, મુન્તખબ અહાદીસ ૨૨૩ તહતાવી અલા મરાકિલ ફલાહ કદીમ (૨૧૨))

કયામત કે દિન આદમી કે અમાલ મેં સબસે પહલે નમાઝ કા હિસાબ કિયા જાયેગા, અગર નમાઝ અચ્છી હુઈ તો વો શખ્સ કામયાબ ઔર બામુરાદ હોગા, ઔર અગર નમાઝ ખરાબ નિકલી તો વો નાકામ વ નામુરાદ હોગા. ફિર અગર ફર્ઝ નમાઝ મેં કુછ કમી હુઈ તો અલ્લાહ તઆલા ઇર્શાદ ફરમાએંગે દેખો! ક્યા મેરે બંદે કે પાસ કુછ નફલેં ભી હૈં? (અગર નફલેં હોંગી) તો અલ્લાહ તઆલા ઉનસે ફર્ઝોં કી કમી પૂરા ફરમા દેંગે. ઇસકે બાદ ફિર ઇસી તરહ બાકી અમાલ કા હિસાબ હોગા (યાની ફર્ઝ રોઝા, ઝકાત વગૈરહ કી કમી નફ્લી રોઝોં ઔર સદકાત સે પૂરી કર દી જાયેગી. ઇસ લિયે ઝરૂરી હૈ કિ હર મુસલમાન મહઝ ફરાઇઝ કી અંજામ દહી પર ઇક્તિફા ન કરે બલ્કિ અપને નામા-એ-અમાલ મેં નવાફિલ કા ઝખીરા ભી ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા જમા રખે; તાકિ આખિરત મેં કુર્બે ખુદાવંદી ઔર દરજાત કી બુલંદી કી નેઅમત સે સરફરાઝ હો સકે.

તતવ્વુઅ કી કિસ્મેં

ઇસ્તિલાહે ફિકહ વ હદીસ મેં ફર્ઝ ઔર વાજિબ કે ઇલાવા જિતની ભી નમાઝેં હૈં સબકો તતવ્વુઅ (નફ્લ) કહા જાતા હૈ, ફિર ઇસ તતવ્વુઅ કી બુનિયાદી તૌર પર બિત્તર્તીબ તીન કિસ્મેં હૈં:

(૧) સુનને મુઅક્કદહ યે કુલ બારહ રકઅતેં હૈં. ફજ્ર સે કબલ દો રકઅત, ઝોહર ઔર જુમઆ સે પહલે ચાર રકઅત, ઝોહર કે બાદ દો રકઅત, મગરિબ કે બાદ દો રકઅત ઔર ઇશા કે બાદ દો રકઅત. ઇનમેં સે કિસી ભી સુન્નત કો બિલા ઉઝ્ર છોડના ગુનાહ હૈ.

(૨) સુનને ગૈર મુઅક્કદહ ઇસમેં ઝોહર કે બાદ દો રકઅત, અસ્ર સે કબલ ચાર રકઅત, ઇશા સે કબલ ચાર રકઅત ઔર ઇશા કે બાદ દો યા ચાર રકઅત શામિલ હૈં. ઇનકા બિલા ઉઝ્ર છોડના ખિલાફે અવલા હૈ, યાની બહેતર નહીં હૈ.

(૩) મન્દૂબાત: જૈસે નમાઝે ઇશરાક, ચાશ્ત, અવ્વાબીન ઔર તહજ્જુદ વગૈરહ. ઇન નવાફિલ કો પઢના મોજિબે સવાબ હૈ ઔર છોડને મેં કોઈ કરાહત નહીં.

નમાઝે ફજ્ર:

નમાઝે ફજ્ર કી ચાર રકઆત હૈં; દો સુન્નતે મુઅક્કદહ ઔર દો ફર્ઝ.

સુનને મુઅક્કદહ કી અઝીમ ફઝીલત

સુનને મુઅક્કદહ કી પાબંદી પર અહાદીસે શરીફા મેં બડી ફઝીલતેં વારિદ હુઈ હૈં. એક હદીસ મેં હૈ કિ જો શખ્સ દિન રાત મેં ફરાઇઝ કે ઇલાવા ૧૨ રકઅત સુનન પઢેગા ઉસકે લિયે જન્નત મેં મહલ તામીર કિયા જાયેગા, હઝરત ઉમ્મે હબીબા રઝિયલ્લાહુ તઆલા અન્હા કી રિવાયત હૈ કિ આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા: મા મિન અબ્દિન મુસ્લિમિન યુસલ્લી લિલ્લાહિ કુલ્લ યૌમિન સનતય અશર-ત રકઅતન તતવ્વુઅન ગૈ-ર ફરીઝતિન ઇલ્લા બનીયલ્લાહુ લહુ બૈતન ફિલ જન્નતિ અવ ઇલ્લા બુનિ-ય લહુ બૈતુન ફિલ જન્નતિ.

مَا مِنْ عَبْدٍ مُسْلِمٍ يُصَلِّى لِلَّهِ كُلَّ يَوْمٍ ثنتَى عَشَرَةَ رَكْعَةً تَطَوُّعاً غَيْرَ فَرِيضَةٍ إِلَّا بَنِيَ اللَّهُ لَهُ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ أَوْ إِلَّا بُنِيَ له بيتٌ فِي الْجَنَّةِ

(રવાહુ મુસ્લિમ ૨૫૧/૧), જો ભી મુસલમાન અલ્લાહ તઆલા કી રઝા કે લિયે હર દિન ૧૨ રકઅત નફ્લ (સુન્નત) ફર્ઝ કે ઇલાવા પઢે તો અલ્લાહ તઆલા ઉસકે લિયે જન્નત મેં ઘર તામીર ફરમાએંગે ઔર એક રિવાયત મેં હૈ કિ ઉસકે લિયે જન્નત મેં ઘર બનાયા જાયેગા.

ફજ્ર કી દો સુન્નતેં

નમાઝે ફજ્ર સે પહલે દો રકઅત પઢના સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈ, નબી કરીમ ﷺ ઇન દો રકઅતોં કા નિહાયત ઇહતિમામ ફરમાતે થે. عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا : لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّ عَلَى شَيْءٍ مِنَ النَّوافِلِ أَشَدَّ تَعَاهُداً مِنْهُ عَلَى رَكْعَتَي الفَجْرِ (શામી ઝકરિયા ૪૫૩/૨, બુખારી શરીફ ૧૫૬/૧ હદીસ: ૧૧૬૯)

ફજ્ર કી સુન્નત બિલા ઉઝ્ર બૈઠ કર પઢના જાઇઝ નહીં હૈ

ફજ્ર કી સુન્નતેં બિલા ઉઝ્ર બૈઠ કર યા સવારી પર પઢના દુરુસ્ત નહીં હૈ.

જમાઅત શુરૂ હો ગઈ તો ફજ્ર કી સુન્નત કહાં પઢેં?

બહેતર હૈ કિ ઘર યા કમરે મેં ફજ્ર કી સુન્નતેં પઢ કર મસ્જિદ મેં જાયેં અગર ઘર મેં નહીં પઢેં ઔર જબ મસ્જિદ મેં પહુંચા તો નમાઝ ખડી હો ચુકી થી, તો એસી સૂરત મેં મસ્જિદ કે બાહિરી હિસ્સા મેં યા સુતૂન વગૈરહ કે પીછે સુન્નત અદા કરે, જમાઅત કી સફોં કે સાથ મિલકર સુન્નતેં પઢના સખ્ત મકરૂહ હૈ.

એક રકઅત ભી મિલને કી ઉમ્મીદ હો તો ફજ્ર કી સુન્નતોં કો તર્ક ન કરે

અગર મસ્જિદ મેં જમાઅત ખડી હો જાયે ઔર વહાં જમાઅત ખાના સે હટ કર નમાઝ પઢને કી જગહ મૌજૂદ હો, તો અગર સુન્નત કે બાદ એક રકઅત ભી મિલને કી ઉમ્મીદ હો તો અવ્વલન સુન્નત પઢે ઉસકે બાદ જમાઅત મેં શરીક હો, ઔર અગર એક રકઅત ભી મિલને કી ઉમ્મીદ ન હો તો ઉસ વક્ત સુન્નત તર્ક કર દે બાદ મેં સૂરજ નિકલને કે બાદ અદા કરે.

ફજ્ર કી સુન્નત કી કઝા

અગર કિસી વજહ સે ફજ્ર કી સુન્નત છૂટ જાયે તો તુલૂએ શમ્સ સે પહલે તો અદા ન કરેં; અલબત્ત ઉસી દિન ઇશરાક કે વક્ત સે ઝવાલ કે દરમિયાન ઉસે બતૌરે નફ્લ અદા કર લેના બહેતર હૈ.

તહજ્જુદ કી નિયત સે દો રકઅત પઢેં ફિર માલૂમ હુઆ કિ સુબ્હે સાદિક હો ચુકી થી

અગર કિસી શખ્સ ને તહજ્જુદ કી નિયત સે દો રકઅત નફ્લ અદા કી ફિર માલૂમ હુઆ કિ ઉસને સુબ્હે સાદિક કે બાદ (યાની ફજ્ર કા વક્ત શુરૂ હોને કે બાદ) વો દો રકઅતેં પઢી હૈં તો યે દો રકઅતેં ફજ્ર કી સુન્નત કે કાઇમ મકામ હો જાયેંગી અબ વો અઝ સરે નૌ ફજ્ર કી સુન્નત ન પઢે.

તહજ્જુદ કી ચાર રકઅતોં મેં સે દો રકઅત સુબ્હે સાદિક કે બાદ પઢી ગઈં

અગર કિસી શખ્સ ને તહજ્જુદ કી નિયત સે ૪ રકઅત કી નિયત બાંધી, બાદ મેં માલૂમ હુઆ કિ ઉસને આખરી દો રકઅત સુબ્હે સાદિક કે બાદ ફજ્ર કે વક્ત મેં પઢી હૈં, તો યે દો રકઅતેં ફજ્ર કી સુન્નત સે કાફી ન હોંગી; બલ્કિ ફજ્ર કી સુન્નત અલગ સે પઢની હોગી.

ક્યા જબ ઇમામ સાહબ ફર્ઝ નમાઝ ખડી કરેં તો ઉસકે દૌરાન સુન્નત પઢી જા સકતી હૈં?

તો ઇસકા જવાબ યે હૈ કિ ફજ્ર કે ઇલાવા દૂસરી કોઈ ભી ફર્ઝ નમાઝ શુરૂ હો ચુકી હો તો સુન્નત શુરૂ કરના દુરુસ્ત નહીં હૈ, ઇસ લિયે કિ આં હઝરત ﷺ કા ઇર્શાદ હૈ:

 عن أبي هريرة عن النبي صلى الله عليه وسلم قال :إذا أقيمت الصلاة فلا صلاة إلا المكتوبة (સહીહ મુસ્લિમ - ૧/૪૯૩)

"જબ જમાઅત શુરૂ હો જાયે તો સિવાય ઉસ નમાઝ કે કોઈ ઔર નમાઝ ન પઢી જાયે."

અલબત્ત ફજ્ર કી સુન્નતોં કી ચુંકિ ખુસૂસી તાકીદ આઈ હૈ, રસૂલુલ્લાહ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા હૈ:

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: " لا تتركوا ركعتي الفجر وإن طرَدتكم الخيل

ફજ્ર કી સુન્નત દો ગાના કો ન છોડો, અગરચે ઘોડે તુમ્હેં રૌંદ ડાલેં. ઇસી તરહ એક રિવાયત મેં હૈ કિ

عن عائشة رضي الله عنها قالت: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: " ركعتا الفجر خير من الدنيا وما فيها

ફજ્ર કી દો રકઅત દુનિયા ઔર જો કુછ દુનિયા મેં હૈ ઉન સબસે બહેતર હૈ. ઇસી લિયે મુતઅદ્દિદ સહાબા કિરામ રઝિયલ્લાહુ અન્હુમ સે મનકૂલ હૈ કિ ઉન્હોંને ફજ્ર કી ઇકામત હોને કે બાદ ભી સુન્નતે ફજ્ર કો અદા ફરમાયા હૈ, હઝરત અબ્દુલ્લાહ બિન ઉમર રઝિયલ્લાહુ અન્હુમા કે બારે મેં મનકૂલ હૈ કિ ઉન્હોંને જમાઅતે ફજ્ર શુરૂ હોને કે બાદ યે દો રકઅતેં અદા કી હૈં, હઝરત અબ્દુલ્લાહ બિન મસઊદ રઝિયલ્લાહુ અન્હુ સે ભી જમાઅત શુરૂ હોને કે બાદ સુન્નતે ફજ્ર અદા કરના સાબિત હૈ. હઝરત અબ્દુલ્લાહ બિન અબ્બાસ ઔર હઝરત અબૂદરદા રઝિયલ્લાહુ અન્હુમ સે ભી ઇસી તરહ સાબિત હૈ. હઝરાત સહાબા કિરામ રઝિયલ્લાહુ અન્હુમ કે ઇર્શાદાત ઔર ઉનકા અમલ દર અસ્લ સુન્નતે રસૂલ કી તશરીહ વ તૌઝીહ કા દર્જા રખતે હૈં; ક્યોંકિ સહાબા કે બારે મેં યે બાત નાકાબિલે તસવ્વુર હૈ કિ વો સુન્નતે રસૂલ કી ખિલાફવર્ઝી કરેં, ઇસી પસમંઝર મેં અઇમ્મ-એ-અરબઆ મેં સે ઇમામ અબૂહનીફા ઔર ઇમામ માલિક રહિમહુમલ્લાહ કે નઝદીક ફજ્ર કી જમાઅત ખડી હોને કે બાદ ભી યે ફજ્ર કી દો સુન્નતેં અદા કી જાયેંગી. હનફિયા કે મસ્લક કી તફસીલ યે હૈ કિ અગર ફજ્ર કી સુન્નતોં કી અદાયગી કે બાદ ઇમામ કે સાથ ફર્ઝ નમાઝ કા કઅદે-આખિરા મિલ સકતા હૈ તો ભી સુન્નત ન છોડે. અગર ઇસકી ભી ઉમ્મીદ ન હો તો ફિર સુન્નત ઉસ વક્ત ન પઢે.

નમાઝે ઝોહર:

નમાઝે ઝોહર કી બારહ રકઆત હૈં; ચાર સુન્નતે મુઅક્કદહ, ચાર ફર્ઝ, દો સુન્નતે મુઅક્કદહ ઔર દો નફ્લ.

ઝોહર સે કબલ ૪ રકઅત સુન્નતે મુઅક્કદહ

ઝોહર કી નમાઝ સે કબલ ૪ રકઅત એક સલામ સે પઢના મસ્નૂન હૈ.

 وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ لَا يَدَعُ أَرْبَعاً قَبْلَ الظُّهر.  (રવાહુલ બુખારી)

જુમઆ સે પહલે કી સુન્નતે મુઅક્કદહ

જુમઆ કી નમાઝ સે પહલે ચાર રકઅત પઢના સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈ.

ચારોં રકઅત એક હી સલામ સે પઢેં

જિન નમાઝોં મેં ચાર રકઆત સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈં ઉનમેં સુન્નત ઉસી વક્ત અદા હોગી જબ કિ ચાર રકઆત એક હી સલામ સે પઢે, અગર બિલા ઉઝ્ર ૨-૨ રકઅત અલગ અલગ પઢી તો સુન્નત અદા ન હોગી.

સુનને મુઅક્કદહ કે કઅદે-ઉલા મેં દરૂદ શરીફ ન મિલાએં ચા

ર રકઅત વાલી સુનને મુઅક્કદહ (જૈસે ઝોહર સે કબલ ઔર જુમઆ સે પહલે ઔર બાદ કી ચાર ચાર સુન્નતેં) મેં કઅદે-ઉલા મેં અત્તહિય્યાત કે બાદ દરૂદ શરીફ ઔર દુઆએં ન મિલાએં. ઇસી તરહ તીસરી રકઅત મેં ખડે હોકર સના ન પઢેં.

સુન્નત પઢતે હુએ ઝોહર કી જમાઅત યા ખુત્બ-એ-જુમઆ શુરૂ હો જાયે

અગર જમાઅતે ઝોહર યા ખુત્બ-એ-જુમઆ કા વક્ત કરીબ હો તો સુન્નત કી નિયત નહીં બાંધની ચાહિયે; બલ્કિ ઉસકો મુઅખ્ખર કર દેના ચાહિયે, લેકિન અગર સુન્નત પઢની શુરૂ કી ઔર દરમિયાન હી મેં નમાઝ યા ખુત્બા શુરૂ હો ગયા તો ક્યા કરે? ઇસ બારે મેં દર્જ ઝૈલ તફસીલ હૈ:

(૧) અગર કઅદે-ઉલા સે પહલે જમાઅત શુરૂ હો ગઈ તો કઅદે-ઉલા હી પર સલામ ફેર દે ઔર જમાઅત મેં શામિલ હો જાયે ઔર નમાઝ કે બાદ વો ચાર રકઅત સુન્નતે મુઅક્કદહ દોબારા પઢે. (મુસ્તફાદ: ઇમદાદુલ ફતાવા ૧/૩૬૫).

(૨) દૂસરી સૂરત યે હૈ કિ જમાઅત ઉસ વક્ત શુરૂ હુઈ જબ કિ સુન્નત પઢને વાલા શખ્સ સુન્નત કી તીસરી રકઅત કા સજદા કર ચુકા થા, તો અબ ઉસે ચાહિયે કિ ચૌથી રકઅત પૂરી કરકે હી સલામ ફેરે.

(૩) તીસરી સૂરત યે હૈ કિ કઅદે-ઉલા કે બાદ તીસરી રકઅત કે લિયે ખડા હુઆ, મગર અભી સજદા નહીં કિયા થા કિ જમાઅત શુરૂ હો ગઈ યા ઇમામ ને ખુત્બા કા આગાઝ કર દિયા, તો ઇસ બારે મેં મશાઇખે હનફિયા કા ઇખ્તિલાફ હૈ, બાઝ મશાઇખ કી રાય યે હૈ કિ એસે શખ્સ કો ચાહિયે કિ વો કઅદે-ઉલા કી તરફ લૌટ આયે ઔર દો રકઅત હી પર સલામ ફેર દે (ઔર સજદે-સહવ ભી કરે) જબકિ દીગર મશાઇખ કા કૌલ યે હૈ કિ ઇસ સૂરત મેં ઇસ શખ્સ કો મુખ્તસર કિરાઅત કે સાથ સુન્નત કી ૪ રકઆત પૂરી કરની ચાહિયેં, દલીલ કે એઅતિબાર સે ઇસ કૌલ કો મઝબૂત કહા ગયા હૈ.

ઝોહર કે બાદ કી સુન્નતે મુઅક્કદહ

ઝોહર કી નમાઝ કે બાદ ૨ રકઅત સુન્નત પઢના સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈ.

ઝોહર કે બાદ કી સુનને ગૈર મુઅક્કદહ

ઝોહર કી નમાઝ કે બાદ ૨ રકઅત સુન્નતે મુઅક્કદહ કે ઇલાવા મઝીદ ૨ રકઅત પઢના મુસ્તહબ હૈ.

ઝોહર સે પહલે કી છૂટી હુઈ સુન્નતેં ફર્ઝ કે બાદ કિસ તર્તીબ સે પઢેં?

અગર ઝોહર સે પહલે વાલી ચાર સુન્નતેં ફર્ઝ સે પહલે ન પઢ સકા તો ફર્ઝ કે બાદ અવ્વલન દો રકઅત સુન્નતે મુઅક્કદહ પઢે ઉસકે બાદ પહલે કી છૂટી હુઈ સુન્નતેં અદા કરે, યહી કૌલે મુખ્તાર ઔર અસહ હૈ.

જુમઆ કે બાદ કી સુન્નતેં

જુમઆ કી નમાઝ કે બાદ ૪ રકઅત સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈં, ઔર ઉસકે બાદ ૨ રકઅત સુન્નતે ગૈર મુઅક્કદહ હૈં.

સુન્નતોં કી નિયત

સુનન વ નવાફિલ મેં મુત્લક નિયત કાફી હોતી હૈ, યાની અગર મહઝ યે નિયત કર લી કિ મૈં ઇતની રકઅત નમાઝ પઢ રહા હૂં તો ભી વક્તિયા સુન્નતેં અદા હો જાયેંગી, બાકાયદા સુન્નત કહના યા વક્ત કા ઝિક્ર કરના વગૈરહ કુછ ઝરૂરી નહીં હૈ, ઔર અગર કોઈ ઇન તફસીલાત કો ઝિક્ર કર દે તો હરજ ભી નહીં. (બાઝ જાહિલોં મેં યે બાત મશ્હૂર હૈ કિ ફર્ઝ નમાઝેં અલ્લાહ કે લિયે પઢી જાતી હૈં ઔર સુન્નત નમાઝેં રસૂલુલ્લાહ ﷺ કે લિયે અદા કી જાતી હૈં, તો યે બાત મહઝ જહાલત પર મબ્ની હૈ. નમાઝેં તો સિર્ફ અલ્લાહ તઆલા હી કે લિયે પઢી જાયેંગી, ખ્વાહ ફરાઇઝ હોં યા સુનન વ નવાફિલ, ઔર સુન્નત નમાઝોં કો સિર્ફ ઇસ લિયે સુન્નત કહા જાતા હૈ કિ ઉનકે પઢને કા સુબૂત ઔર હુક્મ નબી અકરમ ﷺ કી તરફ સે હૈ).

નમાઝે અસ્ર:

નમાઝે અસ્ર કી આઠ રકઆત હૈં; ચાર સુન્નતે ગૈર મુઅક્કદહ ઔર ચાર ફર્ઝ.

અસ્ર સે કબલ કી સુન્નતે ગૈર મુઅક્કદહ

અસ્ર કી નમાઝ સે કબલ ૪ રકઅત પઢના સુન્નતે ગૈર મુઅક્કદહ હૈ, અગર ૪ રકઅત કા મૌકા ન હો તો કમ અઝ કમ દો પઢ લેં.

નમાઝે મગરિબ:

નમાઝે મગરિબ કી સાત રકઆત હૈં; તીન ફર્ઝ, દો સુન્નતે મુઅક્કદહ ઔર દો નફ્લ.

નમાઝે ઇશા:

નમાઝે ઇશા કી સત્તરહ રકઆત હૈં; ચાર સુન્નતે ગૈર મુઅક્કદહ, ચાર ફર્ઝ, દો સુન્નતે મુઅક્કદહ, દો નફ્લ, તીન વિત્ર, દો નફ્લ.

નમાઝ કે ફરાઇઝ

નમાઝ કી અદાયગી કે લિયે કુછ ચીઝેં એસી હૈં જિન્હેં નમાઝ શુરૂ કરને સે પહલે સરઅંજામ દેના ઝરૂરી હૈ ઔર બાઝ ચીઝેં એસી હૈં જિન્હેં નમાઝ કે અંદર સરઅંજામ દેના ઝરૂરી હૈ. અગર ઉનમેં સે એક ભી રહ જાયે તો નમાઝ નહીં હોગી. નમાઝ સે બાહિર વાલી ઝરૂરી ચીઝોં કો "શરાઇતે નમાઝ" ઔર નમાઝ કે અંદર વાલી ઝરૂરી ચીઝોં કો "અરકાને નમાઝ" કા નામ દિયા જાતા હૈ. આસાની કે લિયે શરાઇત ઔર અરકાન દોનોં પર ફરાઇઝે નમાઝ" કા ઉન્વાન કાઇમ કિયા જાતા હૈ.

શરાઇતે નમાઝ:

(૧) જિસ્મ કા હદસે અક્બર ઔર અસ્ગર સે પાક હોના

(૨) કપડોં કા પાક હોના

(૩) જિસ જગહ નમાઝ પઢની હો ઉસ જગહ કા પાક હોના

(૪) સતર કા ઢાંપના. મર્દ કા સતર નાફ કે નીચે સે લેકર ઘૂંટને કે નીચે તક હૈ ઔર ઔરત કા સતર ચહેરા, હાથોં ઔર પાંવોં કે સિવા સારા બદન હૈ.

(૫) નમાઝ કા વક્ત હોના

(૬) કિબ્લા રૂખ હોના

(૭) નમાઝ કી નિયત કરના.

બદન પર મામૂલી સી નજાસતે ગલીઝા લગે રહને કે સાથ નમાઝ

અગર કિસી નમાઝી કે બદન યા કપડે પર એક દિરહમ યાની તકરીબન સાઢે તીન માશા કે બકદ્ર યા ઉસસે કમ કોઈ નજાસતે ગલીઝા મસલન ખૂન પેશાબ વગૈરહ લગી રહ જાયે તો કરાહત કે સાથ નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી, ઇસ લિયે બહેતર યહી હૈ કિ અગર પહલે સે નજાસત કા ઇલ્મ હો જાયે તો ઉસે ઝાઇલ કરને કે બાદ હી નમાઝ પઢેં. ઔર અગર યે નજાસત સાઢે તીન માશા સે ઝ્યાદા હો તો ઉસકે સાથ નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી.

નજાસતે ખફીફા કે સાથ નમાઝ

અગર નજાસતે ખફીફા (જૈસે હલાલ જાનવરોં કા પેશાબ વગૈરહ) કપડે યા બદન પર લગે રહને કી હાલત મેં નમાઝ પઢી તો હુક્મ યે હૈ કિ યે નજાસતે ખફીફા અગર ચૌથાઈ બદન યા કપડે કે બરાબર યા ઉસસે ઝ્યાદા હો તો નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી ઔર અગર ઉસસે કમ હો તો નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી.

કપડોં કી તહારત

જો કપડે નમાઝ પઢને વાલે કે બદન પર હો જૈસે કુર્તા, પાઇજામા, ટોપી, અમામા, મોઝા, નેકર વગૈરહ ઉન સબ કા પાક હોના ઝરૂરી હૈ.

ઝાબિતા:

હર વો ચીઝ જિસકો નમાઝી ઉઠાયે હુએ હો ઔર ઉસકે ઉઠાને કી નિસ્બત ભી નમાઝી કી તરફ હો તો ઉસકા પાક હોના ઝરૂરી હૈ. પસ અગર નમાઝી ને ઇતના છોટા બચ્ચા જો ખુદ સંભલને કી સક્ત નહીં રખતા ઉઠા રખા હો યા વો બચ્ચા આકર બકદ્રે એક રુક્ન યાની તીન તસ્બીહ કહને કી મિકદાર નમાઝી કી ગોદ મેં બૈઠ ગયા યા ઉસસે ચિમટ ગયા, ઇસ હાલ મેં કિ બચ્ચે કે જિસ્મ પર યા કપડોં મેં એસી નજાસત હો જો માનેઅ નમાઝ હૈ (જૈસે બચ્ચે કો પેડ (HAGEEZ) બાંધ રખા હૈ ઔર ઉસમેં ઉસને પેશાબ યા પાખાના કર રખા હૈ) તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, ક્યોંકિ નમાઝી ઇસ નજાસત કા હામિલ ઠહરેગા. લેકિન અગર બચ્ચા એસા હો કિ ખુદ સંભલ સકતા હૈ, નમાઝી કે થામને કા મુહતાજ નહીં તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી, અગરચે બહુત દેર તક ઠહરા રહે, ક્યોંકિ અબ નજાસત લડકે કી તરફ મન્સૂબ હોગી, નમાઝી ઉસકા હામિલ નહીં ઠહરેગા (મગર યે કિ ખુદ નમાઝી હી ને ઉસ બચ્ચા કો ઉઠાયા હો યાની અપને ફેઅલ સે થામ રખા હો).

ઝાબિતા:

નજાસત જબ તક અપની જગહ મેં હો ઉસ પર નજાસત કા હુક્મ નહીં લગતા. પસ અગર નમાઝી કે જેબ મેં એસા અંડા હૈ જિસકી ઝર્દી ખૂન હો ગઈ હૈ યા અંડે મેં મરા હુઆ બચ્ચા હૈ તો કોઈ હરજ નહીં નમાઝ હો જાયેગી, ક્યોંકિ યે નજાસત અપની જગહ મેં હૈ ઔર વો નમાઝ કે લિયે માનેઅ નહીં, જૈસા કિ ખુદ નમાઝી કે પેટ મેં નજાસત રહતી હૈ. લેકિન અગર પેશાબ યા ખૂન કી શીશી જેબ મેં રખ કર નમાઝ પઢી તો નમાઝ નહીં હોગી, અગરચે ઉસ શીશી કો કિતના હી બંદ કર લે, ક્યોંકિ યે નજાસત અપની જગહ સે નિકલી હુઈ હૈ, પસ ઉસકો જેબ મેં રખને સે વો હામિલે નજાસત ઠહરેગા. બાઝ મર્તબા નક્સીર ફૂટતી હૈ ઔર રૂમાલ સે સાફ કર લેતે હૈં ઇસી તરહ કિસી જગહ સે ખૂન નિકલા તો ઉસકો રૂમાલ સે સાફ કર લિયા અબ અગર ઇસ રૂમાલ પર એક દિરહમ સે ઝ્યાદા ખૂન લગા હુઆ હૈ ઔર ઉસે જેબ મેં રખ કર નમાઝ પઢી તો નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી ઇસલિયે કિ યે નજાસત અપની અસ્લી જગહ મેં નહીં હૈ.

પેશાબ કી શીશી જેબ મેં રખ કર નમાઝ પઢના

પેશાબ યા કોઈ નાપાક ચીઝ કી શીશી જેબ વગૈરહ મેં લેકર અગર નમાઝ પઢે તો નમાઝ જાઇઝ ન હોગી (ઇસ લિયે કિ યે નજાસત અપની અસ્લી જગહ મેં નહીં હૈ).

એસી ચાદર ઓઢી કર નમાઝ પઢના જિસકા એક કોના નાપાક હો

અગર એસી ચાદર ઓઢી કર નમાઝ પઢે જિસકા એક કોના નાપાક હો ઔર રુકૂઅ ઔર સજદા મેં જાતે હુએ ઉસ નાપાક હિસ્સા મેં ભી હરકત હોતી હો તો ઇસ ચાદર મેં નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી, ઔર અગર ચાદર ઇતની તવીલ વ અરીઝ હો કિ ઓઢને કે બાવજૂદ નમાઝી કી હરકાત સે નાપાક હિસ્સા હરકત મેં ન આતા હો તો નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી.

જગહ કા પાક હોના

નમાઝ કે સહીહ હોને કે લિયે નમાઝ પઢને કી જગહ કા પાક હોના શર્ત હૈ ઇસસે મુરાદ કિયામ વ સુજૂદ કી જગહેં હૈં યાની દોનોં કદમોં ઔર દોનોં હાથોં દોનોં ઘૂંટનોં ઔર પેશાની કી જગહ કા પાક હોના ઝરૂરી હૈ.

એસી જાનમાઝ પર નમાઝ પઢના જિસકા એક હિસ્સા નાપાક હો

અગર કિસી જાનમાઝ કા એક કિનારા નાપાક હો, લેકિન નમાઝી જિસ જગહ ખડા હૈ વો ઔર સજદા કી જગહ પાક હૈ તો ઉસ પર નમાઝ પઢના દુરુસ્ત હૈ.

ખુશ્ક નાપાક ઝમીન પર નમાઝ પઢના

અગર નાપાક ઝમીન ખુશ્ક હો જાયે ઔર ઉસ પર નજાસત કા અસર ઔર બદબૂ ઝાહિર ન હો તો ઉસ પર નમાઝ પઢના જાઇઝ હૈ લેકિન ઇસ જગહ પર તયમ્મુમ કરના દુરુસ્ત નહીં).

નાપાક ઝમીન પર કપડા યા ચટાઈ બિછા કર નમાઝ પઢના

અગર નાપાક તર યા ખુશ્ક ઝમીન પર એસા મોટા કપડા યા ચટાઈ યા પ્લાસ્ટિક બિછા કર નમાઝ પઢેં જિસસે નજાસત ઉપર માલૂમ ન હો તો નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી.

ગોબર સે લીપી હુઈ ઝમીન પર નમાઝ પઢના

અગર ઝમીન કો પહલે ગોબર સે લીપા ગયા હો ઔર બાદ મેં પાક મિટ્ટી ઉસ પર ઇતની મિકદાર મેં લેપ દી કિ ગોબર બિલ્કુલ છુપ ગયા ઔર ઉસકી બૂ વગૈરહ ઉપર સે મહસૂસ નહીં હો રહી હૈ તો ઇસ જગહ પર નમાઝ પઢના જાઇઝ હૈ ઔર અગર ગોબર કી બૂ મહસૂસ હો રહી હૈ તો વહાં કોઈ પાક ચીઝ બિછાયે બગૈર નમાઝ પઢના દુરુસ્ત ન હોગા.

જૂતોં પર પૈર રખ કર નમાઝે જનાઝા કે લિયે ખડે હોના

અગર ઝમીન નાપાક હો (ખ્વાહ ભીગી હો યા ખુશ્ક) ઔર જૂતે કા ઉપરી હિસ્સા પાક હો તો જૂતે ઉતાર કર ઉન પર ખડે હો કર નમાઝે જનાઝા પઢના દુરુસ્ત હૈ.

સતર કે અહકામ

નમાઝ મેં મર્દ કો કિન અઅઝા કો છુપાના ઝરૂરી હૈ?

નમાઝ મેં મર્દ કો બદન કે દર્જ ઝૈલ આઠ અઅઝા કા છુપાના લાઝિમ હૈ:

(૧) પેશાબ કા મકામ ઔર ઉસકે ઇર્દ ગિર્દ

(૨) ખુસિયતૈન ઔર ઉસકે ઇર્દ ગિર્દ

(૩) પાઇખાના કા મકામ ઔર ઉસકે આસ પાસ (૪-૫) દોનોં કૂલ્હે (૬-૭) દોનોં રાનેં ઘૂંટને સમેત

(૮) નાફ સે લેકર ઝેરે નાફ બાલોં ઔર ઉનકે મુકાબિલ મેં કોખ પેટ ઔર પીઠ કા હિસ્સા.

નમાઝ મેં ઔરત કે અઅઝાએ મસ્તૂરા

નમાઝ મેં આઝાદ ઔરત કે લિયે ચહેરા, હાથ ઔર પાંવોં કે સિવા સારા બદન છુપાના ઝરૂરી હૈ.

ઔરત કા આધી આસ્તીન પહન કર દોપટ્ટે સે છુપા કર નમાઝ પઢના

આધી આસ્તીન પહન'ને વાલી ઔરત અગર મોટે દોપટ્ટે વગૈરહ સે અપને હાથ કા ખુલા હુઆ હિસ્સા છુપા લે તો શરઅન ઉસકી નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી; અલબત્ત અગર દોપટ્ટા ઇતના બારીક હો કિ અંદર કા બદન સાફ ઝલકતા હો તો ઉસકી નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી ઔર બહરસૂરત ઔરત કા ના મહરમોં કે સામને આધી આસ્તીન પહન કર આના દુરુસ્ત નહીં હૈ) (મુસ્તફાદ: અહસનુલ ફતાવા).

કિતના હિસ્સા સતર ખુલના માનેઅ નમાઝ હૈ?

મર્દ યા ઔરત કે જો અઅઝાએ મસ્તૂરા હૈં ઉનમેં સે અગર કિસી એક ઉઝ્વ (મસલન એક કાન યા એક કૂલ્હે) કા એક ચૌથાઈ હિસ્સા ભી નમાઝ કે કિસી રુક્ન મેં તીન મર્તબા (રુકૂઅ યા સજદા વાલી તસ્બીહ પઢને કે બકદ્ર) ખુદ બખુદ ખુલ જાયે તો નમાઝ સહીહ ન હોગી ઔર અગર શુરૂએ નમાઝ મેં યે કૈફિયત હો તો નમાઝ શુરૂ હી ન હોગી.

નમાઝ મેં જાન બૂઝ કર સતર ખોલના

અગર નમાઝ પઢતે હુએ કોઈ શખ્સ જાન બૂઝ કર એક સેકન્ડ કે લિયે ભી અઅઝાએ મસ્તૂરા મેં સે કોઈ ઉઝ્વ ચૌથાઈ કે બકદ્ર ખોલ દે તો ફૌરન નમાઝ બાતિલ હો જાયેગી, તીન તસ્બીહ કે બકદ્ર ભી મોહલત ન હોગી.

અંધેરે કમરે મેં ભી સતર ઝરૂરી હૈ

જિસ શખ્સ કે પાસ સતર કે લિયે કપડા વગૈરહ મૌજૂદ હો ઉસકે લિયે નમાઝ મેં સતર છુપાના મુત્લકન ઝરૂરી હૈ, ચાહે દૂસરા દેખ સકતા હો યા નહીં યા જગહ રોશન હો યા અંધેરી, બહર હાલ સતર લાઝિમ હૈ.

અગર સતર કે લિયે કોઈ ચીઝ દસ્તયાબ ન હો તો નમાઝ કૈસે પઢે?

અગર સતર કે લિયે કપડા, દરખ્ત કે બડે પત્તે, અખબાર, પ્લાસ્ટિક, યા ચટાઈ વગૈરહ કુછ ભી દસ્તયાબ ન હો યા કપડા વગૈરહ તો મિલે મગર વો સારા કા સારા નજિસ હો ઔર ઉસે પાક કરને કા કોઈ ઝરિઆ ન હો ઔર નમાઝ કા વક્ત ખત્મ હોને કા ખતરા હો, તો એસા શખ્સ બૈઠ કર નમાઝ પઢે ઔર રુકૂઅ સજદા ભી ઇશારે સે કરે; તાકિ જહાં તક હો સકે સતર કા લિહાઝ હો સકે.

ચુસ્ત લિબાસ પહન કર નમાઝ પઢના

એસા ચુસ્ત લિબાસ પહન'ના જિસસે અઅઝાએ મસ્તૂરા કી હય્યત ઝાહિર હો જાયે અગરચે મકરૂહ ઔર બેહયાઈ કી દલીલ હૈ; ફિર ભી અગર કપડા ઇતના મોટા હો કિ અંદર કી ખાલ નઝર ન આયે તો ઉસમેં નમાઝ પઢના દુરુસ્ત હૈ લેકિન કિસી અજનબી શખ્સ કે લિયે એસે ચુસ્ત લિબાસ પહન'ને વાલી ઔરત કો કપડે કે ઉપર સે ભી દેખના જાઇઝ નહીં હૈ).

ઇન્તિહાઈ બારીક કપડે પહન કર નમાઝ પઢના

અગર એસે બારીક કપડે સે સતર છુપાયા જિસસે બદન કા અંદરૂની હિસ્સા બાહિર સે સાફ ઝલકતા હૈ, તો એસે બારીક કપડે કો પહન કર નમાઝ પઢના દુરુસ્ત ન હોગા.

નમાઝ મેં બારીક દોપટ્ટા કા ઇસ્તેમાલ

ઔરત કા એસા બારીક દોપટ્ટા પહન કર નમાઝ પઢના દુરુસ્ત નહીં જિસસે બાલ સાફ નઝર આતે હોં.

ઔરત કી ચોટિયા ભી સતર હૈ

ઔરત કી ચોટિયા કે બાલ ભી સતર હૈં, લિહાઝા ચોટિયા કે બાલોં કો ભી છુપાના ઔરત પર લાઝિમ હૈ.

મસાઇલે ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા

શરિઅત મેં કિબ્લા કી હૈસિયત

ઇસ્લામી શરિઅત મેં કિબ્લા મુતઅય્યન કરને કી ખાસ હિકમત યે હૈ કિ ઇજ્તિમાઈ ઇબાદાત મેં યક્સાનિયત ઔર ઇત્તિહાદ કી સૂરત પૈદા કી જાયે; ક્યોંકિ અગર હર શખ્સ કો એક હી જગહ રહતે હુએ અલગ અલગ કિબ્લા મુતઅય્યન કરને કા ઇખ્તિયાર દિયા જાયેગા તો નિહાયત નાગવાર ઇફ્તિરાક કા મંઝર સામને આયેગા, જો કિસી તરહ ભી મુનાસિબ નહીં હૈ, ઇસ લિયે ઇજ્તિમાઇયત પૈદા કરને કી ગરઝ સે તમામ હી અહલે ઇમાન કો એક હી કિબ્લા કી તરફ રૂખ કરને કા હુક્મ દિયા ગયા હૈ. (બયાનુલ કુરાન, મઆરિફુલ કુરાન વગૈરહ) કિબ્લા કા મતલબ હરગિઝ યે નહીં હૈ કિ હમ જિસ માબૂદે હકીકી કી ઇબાદત કર રહે હૈં વો નઉઝુ બિલ્લાહ કિબ્લા કી જિહત મેં મહદૂદ હૈ; બલ્કિ ઇસ્લામી અકીદા કે એઅતિબાર સે માબૂદે હકીકી અલ્લાહ રબ્બુલ આલમીન કી ઝાતે વાલા સિફાત હર કિસ્મ કી જિહત ઔર ઝમાન વ મકાન કી હદોં સે બાલાતર હૈ, વો હર જગહ વજૂદ કી સિફત સે મુત્તસિફ હૈ, ઔર કોઈ ભી જગહ ઉસકે વજૂદ સે ખાલી નહીં, ક્યા મશરિક, ક્યા મગરિબ, ક્યા શિમાલ ક્યા જનૂબ, યે સબ સિમ્તેં પૂરી તરહ ઉસકે ઇહાતા મેં હૈં, ઇસી લિયે ઉસને કુરાન કરીમ મેં એઅલાન ફરમાયા:

وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ، فَأَيْنَمَا تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ . (અલ-બકરહ ૧૧૫)

(ઔર અલ્લાહ હી કી મમલૂક હૈં મશરિક ભી ઔર મગરિબ ભી, તો તુમ લોગ જિસ તરફ ભી રૂખ કરો ઉધર હી અલ્લાહ તઆલા કા રૂખ હૈ.)

ઇસસે માલૂમ હો ગયા કિ કિબ્લા કી તરફ રૂખ કરના મહઝ ઇસ વજહ સે હૈ કિ હુક્મે ખુદાવંદી યહી હૈ, ઉસને જબ ઔર જિસ તરફ રૂખ કરને કા હુક્મ દિયા ઉસકી તામીલ હી અસ્લ મકસૂદ હૈ.

મક્કા મુકર્રમા મેં મુકીમ શખ્સ કા કિબ્લા

મક્કા મુઅઝ્ઝમા મેં મસ્જિદે હરામ કે અંદર નમાઝ પઢને વાલે યા એસી ઊંચી ઇમારત યા પહાડી પર નમાઝ પઢને વાલે કે લિયે જહાં સે બૈતુલ્લાહ શરીફ સાફ નઝર આતા હો, ઐન કાબા મુશર્રફા કી તરફ નમાઝ પઢના ઝરૂરી હૈ, ઔર હરમ શરીફ સે બાહિર જો શખ્સ નમાઝ પઢે ઔર ઇમારાત ઔર મકાનાત કી આડ કી વજહ સે કાબા મુશર્રફા કો ન દેખ સકતા હો તો ઉસકે લિયે કાબા કી જિહત કી તરફ નમાઝ પઢના કાફી હૈ, ઐન કાબા કી તરફ રૂખ કરના લાઝિમ નહીં. (હજ ઔર ભીડ કે ઝમાને મેં હરમ શરીફ કે અંદર ઔર બાહિર બસા અવકાત કિબ્લા કી તરફ તવજ્જોહ કરને મેં કોતાહી હો જાતી હૈ ઇસ લિયે વહાં ખાસ તૌર પર ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા કા ખ્યાલ રખા જાયે).

મક્કા મુઅઝ્ઝમા સે બાહિર રહને વાલોં કા કિબ્લા

મક્કા મુઅઝ્ઝમા કે ઇલાવા દુનિયા કે દીગર મકામાત પર રહને વાલોં કે લિયે ઐન કાબા કી તરફ રૂખ કરના લાઝિમ નહીં; બલ્કિ સિમ્તે કિબ્લા કી તરફ રૂખ કર લેના કાફી હૈ (જૈસે હમારે હિન્દુસ્તાન મેં જાનિબે મગરિબ).

કિબ્લા ઇમારતે કાબા કા નામ નહીં

બૈતુલ્લાહ શરીફ કી ઇમારત અસ્લ મેં કિબ્લા નહીં; બલ્કિ જિસ જગહ મેં વો ઇમારત કાઇમ હૈ વહી ઝમીન સે આસમાન તક કિબ્લા હૈ, લિહાઝા અગર ઇમારત ન ભી રહે ફિર ભી કિબ્લા બાકી રહેગા.

હતીમ જુઝવે કિબ્લા નહીં

અગર મસ્જિદે હરામ મેં ઇસ તરહ નમાઝ પઢી કિ રૂખ સિર્ફ હતીમ કી તરફ રહા ઔર કાબા મુશર્રફા કી તરફ નહીં હુઆ તો નમાઝ સહીહ ન હોગી.

કાબા કે અંદર યા છત પર નમાઝ પઢને વાલે કા કિબ્લા

કાબા મુશર્રફા કે અંદર યા ઉસકી છત પર તન્હા નમાઝ પઢને વાલા શખ્સ કિસી જાનિબ ભી રૂખ કરકે નમાઝ પઢ સકતા હૈ, વહાં રહતે હુએ હર જાનિબ ઉસકે લિયે કિબ્લા હૈ.

સિમ્તે કિબ્લા માલૂમ ન હો તો ક્યા કરે?

અગર કોઈ શખ્સ મસલન સફર મેં હુઆ ઔર ઉસે સિમ્તે કિબ્લા માલૂમ ન હો ઔર ન હી કોઈ બતાને વાલા મૌજૂદ હો તો તહર્રી કરના ઉસ પર ફર્ઝ હૈ યાની કિબ્લા કી તઈન મેં ગૌર વ ફિક્ર ઔર અલામાત વ કરાઇન કા જાએઝા લેકર નમાઝ પઢના ઉસ પર લાઝિમ હૈ.

નમાઝ કે બાદ કિબ્લા કી ગલતી કા ઇલ્મ હુઆ

અગર કિસી શખ્સ ને તહર્રી કરકે કિસી તરફ નમાઝ પઢી ફિર નમાઝ સે ફરાગત કે બાદ ઇલ્મ હુઆ કિ ઉસને ગલત રૂખ પર નમાઝ પઢી હૈ તો નમાઝ સહીહ હો ગઈ લૌટાને કી ઝરૂરત નહીં.

દૌરાને નમાઝ માલૂમ હુઆ કિ કિબ્લા દૂસરી તરફ હૈ

અગર તહર્રી કરકે નમાઝ શુરૂ કી ફિર દૌરાને નમાઝ મેં હી માલૂમ હુઆ કિ કિબ્લા દૂસરી જાનિબ હૈ તો નમાઝ હી મેં ઇસ જાનિબ ઘૂમ જાયે, અઝ સરે નૌ લૌટાને કી ઝરૂરત નહીં.

રેલ ઔર જહાઝ મેં ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા

રેલ, કશ્તી, બહરી જહાઝ ઔર હવાઈ જહાઝ જૈસી સવારિયોં મેં નમાઝે ફર્ઝ યા નફ્લ પઢતે વક્ત કિબ્લા કી તરફ રૂખ કરના ઝરૂરી હૈ, બાઝ ના વાકિફ લોગ બિલા ઉઝ્ર કે રેલ વગૈરહ કે સફર મેં કિબ્લા કા લિહાઝ કિયે બગૈર જિધર ચાહતે હૈં હસ્બે સહૂલત નમાઝ પઢ લેતે હૈં યે જાઇઝ નહીં હૈ.

દૌરાને નમાઝ રેલ ઔર જહાઝ કા ઘૂમ જાના

અગર નમાઝ કે દૌરાન રેલ યા જહાઝ વગૈરહ કા રૂખ કિબ્લા સે ફિર જાને કા ઇલ્મ હો જાયે તો નમાઝી પર લાઝિમ હૈ કિ વો ભી ઘૂમ કર અપના રૂખ કિબ્લા કી તરફ કર લે, અગર ઘૂમ જાને કા અંદાઝા ન હો તો ઇસી તરહ નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી.

ફર્ઝ નમાઝોં મેં ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા સે આજીઝ રહ જાને વાલે કા હુક્મ

અગર કોઈ શખ્સ માકૂલ ઉઝ્ર કી વજહ સે કિબ્લા રૂખ નમાઝ પઢને સે કાસિર હો તો ઉસસે ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા કી શર્ત સાકિત હો જાતી હૈ ઔર વો હસ્બે સહૂલત કિસી તરફ ભી રૂખ કરકે નમાઝ પઢ સકતા હૈ. માકૂલ ઉઝ્ર દર્જ ઝૈલ હો સકતે હૈં:

(૧) મરીઝ ઇતના કમઝોર હૈ કિ વો ખુદ કિબ્લા રૂ નહીં હો સકતા ઔર ઉસકા કોઈ તીમારદાર ભી નહીં હૈ જો ઉસે કિબ્લા રૂખ કર સકે

(૨) કિબ્લા રૂખ નમાઝ પઢને મેં જાની યા માલી નુકસાન કા શદીદ ખતરા હો

(૩) આદમી સવારી પર સવાર હો ઔર નીચે ઝમીન પર કીચડ હી કીચડ હો, કોઈ પાક જગહ નમાઝ કે લિયે મયસ્સર ન હો

(૪) સવારી સે ઉતર કર ચઢને કી કુદરત ન હો ખ્વાહ અપની કમઝોરી કી વજહ સે યા સવારી કે સરકશ હોને કી વજહ સે

(૫) મુસાફિર સવારી રુકવાને પર કાદિર ન હો ઔર નમાઝ કા વક્ત નિકલા જા રહા હો

(૬) સવારી રોક કર નમાઝ પઢને મેં બકિય્યા કાફિલા વાલોં સે બિછડ કર અકેલે રહ જાને કા ખતરા હો. ઇન જૈસી સૂરતોં મેં ફર્ઝ નમાઝ કિબ્લા કે ઇલાવા રૂખ પર પઢના ભી દુરુસ્ત હૈ.

સવારી પર નફ્લ નમાઝ પઢને વાલે કે લિયે રૂખ્સત

દૌરાને સફર જિસ રૂખ પર સવારી જા રહી હો ઉસ રૂખ પર નફ્લ નમાઝ પઢના બિલા ઉઝ્ર ભી મુત્લકન જાઇઝ હૈ, મગર ઇસસે વો સવારી મુરાદ હૈ જિસમેં ચલતે હુએ કિબ્લા રૂખ નમાઝ પઢને કી રિઆયત ન રખી જા સકતી હો જૈસે ઊંટ, ઘોડા, મોટર સાઇકલ વગૈરહ. લેકિન અગર સવારી વસીઅ હો જૈસે રેલ, હવાઈ જહાઝ, ઔર બસ વગૈરહ તો ઇસમેં નમાઝે નફ્લ કે લિયે ભી કિબ્લા રૂખ હોના ઝરૂરી હોગા, ક્યોંકિ યે બડી સવારિયાં કશ્તિયોં કે હુક્મ મેં હૈં ઔર ઇનમેં કિબ્લા કા લિહાઝ કરના મુશ્કિલ નહીં હૈ.

નમાઝ કે દૌરાન સીના કિબ્લા સે ફિર જાના

અગર નમાઝ કે દૌરાન નમાઝી કા સીના કિબ્લા કે રૂખ સે બગૈર ઉઝ્ર પૂરી તરહ ફિર ગયા તો ફૌરન નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, ઔર અગર ભૂલ સે બગૈર ઉઝ્ર ફિર ગયા તો ઇસમેં તફસીલ હૈ કિ અગર ફૌરન સહીહ રૂખ પર કર લિયા તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી, અગર એક રુક્ન યાની તીન તસ્બીહાત પઢને કે બકદ્ર રૂખ ફિરા રહા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

નમાઝ કે દૌરાન ચહેરા કિબ્લા સે ફિર જાના

નમાઝ મેં સિર્ફ ચહેરા કિબ્લા સે ફિર જાને સે અગરચે નમાઝ ફાસિદ નહીં હોતી મગર યે ફેઅલ મકરૂહે તહરીમી ઔર ગુનાહ હૈ.

નિયત કે મસાઇલ

નિયત કી હકીકત

અલ્લાહ તઆલા કી ખુશ્નૂદી કે હુસૂલ ઔર ઉસકે હુક્મ કી તામીલ કી ગરઝ સે કિસી કામ કો અંજામ દેને કા ઇરાદા કરના શરઅન નિયત કહલાતા હૈ.

નિયત કા મકસદ

નિયત કરને સે મકસૂદ શરઅન દો ચીઝેં હૈં:

(૧) ઇબાદાત કો આદાત સે ઇમ્તિયાઝ કરના (મસલન ખડા હોના કભી મહઝ તબઈ ખ્વાહિશ કી બિના પર હોતા હૈ ઔર યહી ખડા હોના જબ નમાઝ કી નિયત સે હો તો ઇબાદત બન જાતા હૈ)

(૨) બાઝ ઇબાદાત કો બાઝ સે મુમતાઝ કરના (મસલન ઝોહર ઔર અસ્ર કી રકઆત એક જૈસી હૈં મગર નિયત અલગ અલગ હોને સે યે અલગ અલગ ઇબાદતેં કરાર પાતી હૈં).

ક્યા ઝબાન સે નિયત કરના ઝરૂરી હૈ?

નિયત સિર્ફ દિલ સે ઇરાદા કર લેને કા નામ હૈ, લિહાઝા નિયત કી સિહહત કે લિયે ઝબાન સે નિયત કે અલ્ફાઝ અદા કરના લાઝિમ નહીં હૈ; લેકિન જો શખ્સ ઝબાન સે અલ્ફાઝે નિયત અદા કિયે બગૈર અપને દિલ કો મુસ્તહઝર કરને પર કાદિર ન હો તો ઉસકે લિયે ઝબાની નિયત કરના ભી કાફી હૈ; બલ્કિ બહેતર હૈ.

મુનફરિદ નમાઝી કી નિયત

અકેલે નમાઝ પઢને વાલે કે લિયે સિર્ફ દિલ સે યે ઇરાદા કર લેના કાફી હૈ કિ મૈં ફલાં વક્ત કી ફર્ઝ નમાઝ (મસલન ઝોહર, અસ્ર) અદા કર રહા હૂં (રકઆત કી તાદાદ ઔર કિબ્લા રૂખ હોને કી નિયત લાઝિમ નહીં).

મુક્તદી કી નિયત

જમાઅત મેં શામિલ હોને વાલે મુક્તદી કે લિયે દો બાતોં કી નિયત ઝરૂરી હૈ: અવ્વલ યે કિ મુતઅય્યન કરે કિ કૌનસી નમાઝ પઢ રહા હૈ? દૂસરે યે નિયત કરે કિ મૈં ઇસ મેહરાબ મેં ખડે હુએ ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં નમાઝ પઢ રહા હૂં.

ઇમામ કે લિયે ઇમામત કી નિયત લાઝિમ નહીં

જમાઅત કી નમાઝ મેં ઇમામ કે ઇમામ બનને કે લિયે યે લાઝિમ નહીં હૈ કિ વો નમાઝ કે સાથ અપને ઇમામ હોને કી ભી નિયત કરે; બલ્કિ ઇમામત કી નિયત કે બગૈર ભી મુક્તદિયોં કે લિયે ઉસકી ઇક્તિદા કરના દુરુસ્ત હો જાયેગા, ફિર ભી ઇમામ કો ઇમામત કા સવાબ ઉસી વક્ત મિલેગા જબ કિ ઇમામત કી નિયત કરે.

ઔરતોં કી ઇક્તિદા કી નિયત

આમ નમાઝોં મેં (જિનમેં મજમઅ ઝ્યાદા નહીં હોતા) ઔરતોં કી નમાઝ બા જમાઅત મેં શુમૂલિયત ઉસી વક્ત દુરુસ્ત હોગી જબ કિ ઇમામ (ઉમૂમન યા ખુસૂસન) ઉનકી ઇક્તિદા કી ભી નિયત કરે, અગર ઇમામ ને ઔરતોં કી નિયત નહીં કી તો મુક્તદી ઔરતોં કી નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી; અલબત્ત જુમઆ વ ઈદૈન (યા જહાં મજમઅ કસીર હો મસલન હરમૈન શરીફૈન) મેં ઇમામ કી નિયત કે બગૈર ભી ઔરતોં કી ઇક્તિદા દુરુસ્ત હૈ (લેકિન ઔરતોં કે લિયે જમાઅત સે નમાઝ પઢને કે મુકાબલા મેં અપને ઘરોં મેં હી તન્હા નમાઝ પઢના અફઝલ હૈ, જૈસા કિ અહાદીસે સહીહા સે સાબિત હૈ).

નિયત કા અસ્લ વક્ત

ઐન નમાઝ શુરૂ કરને સે કબલ નિયત કા ઇસ્તિહઝાર અફઝલ હૈ (અગરચે ઉસસે પહલે કા ઇરાદા ભી મુઅતબર હો જાતા હૈ) અલબત્ત અગર નમાઝ શુરૂ કરને કે બાદ નિયત કી તો ઉસકા કુછ એઅતિબાર નહીં.

ઇસ્તિહઝારે નિયત કી અલામત

નિયત મુસ્તહઝર હોને કી અલામત યે હૈ કિ મસલન નમાઝ શુરૂ કરને સે પહલે કિસી શખ્સ સે પૂછા જાયે કિ બતાઓ કૌનસી નમાઝ પઢને કા ઇરાદા હૈ? તો વો બિલા કિસી ગૌરોફિક્ર કે ફૌરન સહીહ જવાબ દે દે, અગર ઝરા ભી તવક્કુફ કરેગા ઔર સોચને કી ઝરૂરત પડેગી તો સમઝા જાયેગા કિ ઉસકી નિયત હાઝિર નહીં હૈ.

ક્યા પૂરી નમાઝ મેં નિયત કા ઇસ્તિહઝાર લાઝિમ હૈ?

નિયત કી ઝરૂરત સિર્ફ નમાઝ કે શુરૂ કરને સે કબલ પડતી હૈ, બાદ મેં અરકાને નમાઝ અદા કરતે વક્ત નિયત કા ઇસ્તિહઝાર ઝરૂરી નહીં હૈ (યાની બાદ મેં ઇસ્તિહઝાર ન ભી રહે તો ભી નમાઝ અદા હો જાયેગી; અલબત્ત અફઝલ યહી હૈ કિ અખીર નમાઝ તક ખુશૂઅ વ ખુઝૂઅ ઔર ઇસ્તિહઝાર બાકી રખા જાયે).

કઝાએ ઉમરી કી નિયત

કિસી શખ્સ પર અગર લંબી મુદ્દત કી નમાઝેં કઝા હોં તો ઉનકો અદા કરતે વક્ત નિયત કા આસાન તરીકા યે હૈ કિ નિયત કરે કિ મૈં મસલન કઝા શુદા ઝોહર કી નમાઝોં મેં સે પહલી યા આખરી ઝોહર અદા કર રહા હૂં, હર કઝા નમાઝ મેં ઇસી તરહ નિયત કરતા રહે તો ઇસી નિયત સે ઉસકી નમાઝેં અદા હોતી રહેંગી.

કિસી નુક્સ કી વજહ સે વાજિબુલ ઇઆદા નમાઝ કી નિયત

અગર કોઈ નમાઝ કિસી મકરૂહે તહરીમી કે ઇર્તિકાબ યા તર્કે વાજિબ કી બિના પર વાજિબુલ ઇઆદા હોને કી વજહ સે લૌટાઈ જાયે તો ઉસમેં યે નિયત કી જાયેગી કિ મૈં ફર્ઝ મેં નુકસાન કી તલાફી કે લિયે નમાઝ પઢ રહા હૂં, ઇસ લિયે કિ ફર્ઝ તો પહલી નમાઝ સે સાકિત હો ગયા. ઔર યે દૂસરી નમાઝ અસ્લ મેં નફ્લ હૈ જિસકા મકસદ નુકસાને ફર્ઝ કી તલાફી હૈ.

નમાઝે વિત્ર કી નિયત

વિત્ર પઢતે વક્ત સિર્ફ યે નિયત કાફી હૈ કિ મૈં નમાઝે વિત્ર પઢ રહા હૂં, વિત્ર વાજિબ કહને કી ઝરૂરત નહીં.

સુનને મુઅક્કદહ મેં તાઈન શર્ત નહીં

સુનને મુઅક્કદહ મેં સિર્ફ યે નિયત કાફી હૈ કિ મૈં ઇતની રકઅત નમાઝ પઢ રહા હૂં, યે કહના લાઝિમ નહીં કિ મૈં મસલન ફજ્ર યા ઝોહર કી સુન્નત અદા કર રહા હૂં, ઇસ તઈન કે બગૈર ભી સુન્નતેં અદા હો જાતી હૈં (ઔર અગર કોઈ મુતઅય્યન કર લે તો કોઈ હરજ ભી નહીં).

નમાઝે તરાવીહ કી નિયત

તરાવીહ કી નમાઝ અગરચે મહઝ મુત્લક નમાઝ કી નિયત સે ભી હો સકતી હૈ તાહમ મુતઅય્યન કરકે તરાવીહ કી નિયત કર લી જાયે તો બહેતર હૈ.

નવાફિલ મેં મુત્લક નિયત

નફ્લ નમાઝોં મેં સિર્ફ યે નિયત કાફી હૈ કિ મૈં નમાઝ પઢ રહા હૂં વક્ત વગૈરહ કી તઈન ઝરૂરી નહીં હૈ.

નમાઝે જનાઝા કી નિયત

નમાઝે જનાઝા મેં નમાઝ કી નિયત કે સાથ મય્યિત કે લિયે દુઆ ઔર સિફારિશ કી ભી નિયત કી જાયેગી.

સજદએ તિલાવત કી નિયત

સજદએ તિલાવત મેં ભી નિયત ઝરૂરી હૈ, ઇસમેં યે નિયત કી જાયે કિ આયતે સજદા પઢને સે જો સજદા મુઝ પર વાજિબ હુઆ હૈ વો અદા કર રહા હૂં.

ક્યા હર આયતે સજદા કે લિયે અલગ અલગ નિયત ઝરૂરી હૈ?

સજદએ તિલાવત અદા કરતે વક્ત યે લાઝિમ નહીં કિ આયતે સજદા કી તઈન કી જાયે; બલ્કિ મુત્લક નિયત સે ભી સજદએ તિલાવત અદા હો જાતા હૈ.

રકઆત કી તાદાદ મેં ગલતી મુઝિર નહીં

અગર કિસી શખ્સ સે નિયત કરતે વક્ત નમાઝ કી રકઅતોં કી તાદાદ મેં ગલતી હો જાયે (મસલન કહા કિ મૈં ઝોહર કી નમાઝ ૩ રકઅત પઢ રહા હૂં) તો ભી નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી, ઇસ લિયે કિ તાદાદે રકઆત કા બયાન ઝરૂરી નહીં, લિહાઝા ઇસમેં ગલતી મુઝિર ભી નહીં.

અદા ઔર કઝા કી નિયત મેં ઉલટપુલટ

અગર અદા નમાઝ પઢતે વક્ત કઝા કી નિયત કર લી, યા કઝા પઢતે વક્ત અદા કી નિયત કર લી ફિર ભી નમાઝ સહીહ હો જાયેગી.

ફરાઇઝ મેં રિયા કા એઅતિબાર નહીં

અગર કોઈ શખ્સ લોગોં કો દિખાવે કે લિયે નમાઝ પઢે તો અગરચે ઉસે સવાબ નહીં મિલેગા, લેકિન ઇસ રિયાકારી કે બાવજૂદ ઉસસે ફર્ઝ સાકિત હો જાયેગા, ઔર ઇસ નમાઝ કી કઝા ઉસ પર બાદ મેં લાઝિમ ન હોગી.

રિયા કી અલામત

અસ્લી રિયા કી પહચાન યે હૈ કિ જબ આદમી લોગોં કે સામને હો તો નમાઝ પઢે ઔર જબ તન્હાઈ કા મૌકા હો તો નમાઝ હી છોડ દે. ઔર અગર હાલત યે હૈ કિ લોગોં કે સામને નમાઝ બહુત ઉમદગી સે પઢતા હૈ ઔર તન્હાઈ મેં જલ્દબાઝી મેં ટરખા લેતા હૈ તો ઉસે અગરચે અસ્લ નમાઝ કા સવાબ મિલેગા લેકિન ઉમદગી કે અજ્ર સે વો મહરૂમ રહેગા.

અરકાને નમાઝ:

નમાઝ કે ફરાઇઝ છ હૈં:

(૧) તકબીરે તહરીમા યાની અલ્લાહુ અકબર સે નમાઝ શુરૂ કરના

(૨) કિયામ: યાની ફર્ઝ, વાજિબ ઔર નઝ્ર કી નમાઝોં મેં ખડા હોના

(૩) કિરાઅત: યાની ફર્ઝ નમાઝ કી દો રકઅતોં ઔર સુનન, નવાફિલ ઔર વિત્ર કી હર રકઅત મેં કુરાન કરીમ કી કોઈ આયત પઢના

(૪) રુકૂઅ કરના

(૫) સજદા કરના

(૬) તશહ્હુદ પઢને કે બકદ્ર કઅદે-આખિરા મેં બૈઠના.

તકબીર કો તહરીમા ક્યોં કહતે હૈં

ઇસ તકબીર કે બાદ નમાઝ કી હાલત શુરૂ હો જાતી હૈ ઔર ખાના, પીના, ચલના, ફિરના, બાતચીત કરના ઔર અક્સર વો ચીઝેં જો નમાઝ સે બાહિર જાઇઝ થીં અબ હરામ હો જાતી હૈં ઇસલિયે ઇસકો તકબીરે તહરીમા કહતે હૈં.

તકબીરે તહરીમા કિતને આવાઝ સે કહના ચાહિયે?

તકબીરે તહરીમા કો ઇતને આવાઝ સે કહના કિ ખુદ સુન લે ઝરૂરી હૈ, સિર્ફ દિલ મેં અદા કરના યા ઇસ તરહ કહના કિ ખુદ ભી ન સુન સકે કાફી નહીં હૈ.

અનપઢ ઔર ગૂંગા કૈસે નમાઝ શુરૂ કરે?

અગર કોઈ શખ્સ બિલ્કુલ અનપઢ ઔર જાહિલ હો કિ અલ્ફાઝે તહરીમા જાનતા હી ન હો, યા ગૂંગા હો કિ હુરૂફ ઉસકી ઝબાન સે નિકલ હી ન સકેં તો એસે માઝૂર અફરાદ કે લિયે ઝબાન સે તહરીમા કે અલ્ફાઝ અદા કરના લાઝિમ નહીં; બલ્કિ સિર્ફ તહરીમા કી નિયત હી સે ઉનકી નમાઝ શુરૂ હો જાયેગી.

અલ્લાહુ અક્બાર કહના મુફસિદે સલાત હૈ

અગર દૌરાને નમાઝ તકબીર કહતે વક્ત "અલ્લાહુ અકબર" કે બજાયે "અલ્લાહુ અક્બાર" કે અલ્ફાઝ નિકાલે તો અસહ કૌલ કે મુતાબિક નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, ઔર એસે અલ્ફાઝ અગર શુરૂ મેં નિકાલે તો નમાઝ શુરૂ હી ન હોગી.

આલ્લહુ અકબર યા અલ્લાહુ આકબર કહને કા હુક્મ

અગર કિસી શખ્સ ને ના વાકિફિયત મેં યા જાન બૂઝ કર અલ્લાહુ અકબર કે બજાયે અલ્લાહ કે અલિફ કો ખેંચ કર આલ્લહુ અકબર કહા તો ન સિર્ફ યે કિ નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી? બલ્કિ જાન બૂઝ કર કહને કી સૂરત મેં ઉસ શખ્સ કે કાફિર હોને કા અંદેશા હૈ. યહી હુક્મ અકબર કે હમ્ઝા કો ખેંચ કર અલ્લાહુ આકબર કહને કા હૈ. (બહુત સે લોગ ઇસકા ખ્યાલ નહીં કરતે, ઔર અપની નમાઝેં ખરાબ કરતે હૈં ઉન્હેં અલ્લાહ સે ડરના ચાહિયે).

અગર ઇમામ સે પહલે મુક્તદી કી તકબીર ખત્મ હો ગઈ

અગર મુક્તદી ને તકબીરે તહરીમા ઇતની જલ્દી કહ લી કિ ઇમામ કી તકબીર મુકમ્મલ હોને સે પહલે મુક્તદી કી તકબીર ખત્મ હો ગઈ તો મુક્તદી કી નમાઝ શુરૂ નહીં હુઈ, વાપસ સે તકબીર કહ કર નમાઝ મેં શામિલ હો. ઇસ લિયે કિ ઇમામ કે નમાઝ મેં દાખિલ હોને સે કબલ મુક્તદી કા કોઈ અમલ મુઅતબર નહીં હૈ.

આધી તકબીર કિયામ મેં ઔર આધી રુકૂઅ કી હાલત મેં કહી

અગર મુક્તદી ઇસ હાલ મેં જમાઅત મેં પહુંચા કિ ઇમામ રુકૂઅ મેં જા ચુકા થા, મુક્તદી ને જલ્દબાઝી મેં ઇસ તરહ તકબીર કહી કિ લફ્ઝ "અલ્લાહ" તો ખડે હોને કી હાલત મેં અદા કિયા ઔર લફ્ઝ "અકબર" ઉસકી ઝબાન સે ઉસ વક્ત નિકલા જબ કિ વો રુકૂઅ કી હાલત મેં પહુંચ ચુકા થા તો ઉસ મુક્તદી કી નમાઝ શુરૂ નહીં હુઈ. ઇસ લિયે કિ પૂરી તકબીરે તહરીમા કા ખડે હોને કી હાલત મેં કહના ફર્ઝ હૈ.

તકબીરે તહરીમા કહતે હી રુકૂઅ મેં ચલા ગયા

અગર મુક્તદી ને ખડે ખડે તકબીરે તહરીમા કહી, ઔર ઉસકે બાદ કુછ દેર ખડે રહે બગૈર ફૌરન રુકૂઅ મેં ચલા ગયા તો નમાઝ હો જાયેગી.

નમાઝ કે લિયે દોડતે હુએ નહીં આના ચાહિયે

આજ હમારા હાલ યે હૈ કિ મસ્જિદ બહુત લેટ આતે હૈં ઔર ફિર રકઅત પાને કે લિયે દોડ લગાતે હૈં તો મુનાસિબ નહીં હૈ હમેં ચાહિયે કિ અઝાન હોતે હી આને કા મામૂલ બનાએં ઔર કભી લેટ હો ગયે તો દોડ નહીં લગાની ચાહિયે.

 عن أبو هريرة  قال : سمعت رسول الله ﷺ یقول ’’ إِذا أُقِيمَتِ الصَّلاةُ، فلا تَأْتُوها تَسْعَوْنَ، وأْتُوها تَمْشُونَ، عَلَيْكُمُ السَّكِينَةُ، فَما أدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا، وما فاتَكُمْ فأتِمُّوا‘‘

(સહીહુલ બુખારી વ મુસ્લિમ) હઝરત અબૂ હુરૈરહ રઝિયલ્લાહુ અન્હુ સે રિવાયત કી, ઉન્હોંને કહા: મૈંને રસૂલુલ્લાહ સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વસલ્લમ કો યે ફરમાતે હુએ સુના: "જબ નમાઝ ખડી હો જાયે તો ઉસકે લિયે દોડતે હુએ ન આઓ, (બલ્કિ) ચલતે હુએ આઓ કિ તુમ પર સુકૂન તારી હો. (નમાઝ કા) જો હિસ્સા પા લો ઉસે પઢ લો ઔર જો રહ જાયે ઉસે પૂરા કર લો."

કિયામ કરના

જો શખ્સ ખડે હોકર નમાઝ પઢને પર કાદિર હો ઉસકે લિયે ફર્ઝ યા વાજિબ નમાઝ બૈઠ કર પઢની કિસી હાલ મેં જાઇઝ નહીં હૈ. (બાઝ લોગ ટ્રેન કે સફર મેં બિલા ઉઝ્ર સીટ પર બૈઠે બૈઠે નમાઝ પઢ લેતે હૈં ઉનકી નમાઝ દુરુસ્ત નહીં હોતી). અગર ખડે હોકર નમાઝ પઢને કી કુદરત ન હો યાની અગર ખડા હો તો ગિર પડતા હૈ, યા બીમાર હોને યા બીમારી મેં ઇઝાફા હોને કા ડર હોતા હૈ, યા ખડે હોને સે બદન મેં કિસી જગહ સખ્ત દર્દ હોના શુરૂ હો જાતા હૈ, યા ઘૂંટને કા જોડ કામ નહીં કરતા હૈ મસલન ખડા હો ગયા તો બૈઠ નહીં સકતા ઔર બૈઠ ગયા તો ખડા નહીં હો સકતા હૈ તો ઉસ પર કિયામ ફર્ઝ નહીં હૈ એસે આદમી કો ચાહિયે કિ બૈઠ કર નમાઝ પઢે.

કુબડે શખ્સ કા કિયામ

જિસ શખ્સ કી કમર બુઢાપે યા મર્ઝ કી વજહ સે રુકૂઅ તક ઝુક ગઈ હો ઉસકે લિયે અપની હાલત પર કાઇમ રહના હી કિયામ કે હુક્મ મેં હૈ બસ એસા શખ્સ જબ રુકૂઅ કા ઇરાદા કરે તો અપને સર કો નીચે ઝુકા લે ઉસકા રુકૂઅ સહીહ હો જાયેગા.

કિયામ પર કાદિર હો મગર રુકૂઅ સજદા પર કાદિર ન હો

અગર કોઈ શખ્સ ખડા તો હો સકતા હો મગર અપની બીમારી યા કમઝોરી કી વજહ સે રુકૂઅ ઔર સજદા ન કર સકતા હો તો એસે શખ્સ કે લિયે ખડે હોકર નમાઝ પઢના લાઝિમ નહીં હૈ બલ્કિ બૈઠ કર નમાઝ પઢે ઔર રુકૂઅ સજદા ઇશારા સે કરે.

કુર્સી યા સ્ટૂલ પર બૈઠ કર નમાઝ પઢના

જો શખ્સ સજદા પર કાદિર ન હો ઔર પાંવોં વગૈરહ મેં તકલીફ કી વજહ સે ઝમીં પર કિસી તરહ બૈઠના ભી ઉસકે લિયે મુશ્કિલ હો તો વો કુર્સી યા સ્ટૂલ પર બૈઠ કર ઇશારા સે નમાઝ પઢ સકતા હૈ, લેકિન જો શખ્સ કિસી ભી તરહ ઝમીન પર બૈઠ સકતા હો ઉસકે લિયે કુર્સી પર બૈઠ કર નમાઝ પઢના સખ્ત મકરૂહ હૈ ઉસે ઝમીન પર બૈઠ કર ઇશારા સે નમાઝ પઢની ચાહિયે.

અગર તકિયા (સહારા) લગા કર ખડા હોને પર કાદિર હો તો ક્યા કરે?

અગર છત્રી યા દીવાર વગૈરહ પર ટેક લગા કર ખડા હો સકતા હો તો એસે શખ્સ પર ભી ખડે હોકર હી નમાઝ પઢના લાઝિમ હોગા, બૈઠ કર પઢને કી ઇજાઝત ન હોગી.

દૌરાને નમાઝ ટેક લગાના

અગર નફ્લ નમાઝ ખડે હોકર શુરૂ કી થી ફિર થકાવટ કી વજહ સે ટેક લગા લિયા તો કોઈ હરજ નહીં? લેકિન બિલા ઉઝ્ર ખ્વાહમખ્વાહ ટેક લગા કર નમાઝ પઢી તો યે બેઅદબી કી બિના પર મકરૂહ હૈ.

નફ્લ નમાઝ કુછ ખડે હોકર ઔર કુછ બૈઠ કર પઢના

કોઈ શખ્સ નફ્લ નમાઝ ખડે હોકર શુરૂ કરે ઔર બાદ મેં બૈઠ જાયે, યા બૈઠ કર શુરૂ કરે ફિર ખડે હોકર પઢને લગે, તો ઇસ તરહ ભી નમાઝ દુરુસ્ત હૈ, લેકિન જબ ખડે હોકર શુરૂ કરે તો બહેતર હૈ કિ બિલા ઉઝ્ર ન બૈઠે.

એક પૈર પર વઝન ડાલ કર નમાઝ પઢના

કિયામ કી હાલત મેં બિલા ઉઝ્ર સિર્ફ એક પૈર પર વઝન ડાલ કર નમાઝ પઢના મકરૂહ હૈ.

 

કિરાઅત કરના

નમાઝ મેં કિતની મિકદાર કિરાઅત ફર્ઝ હૈ?

એક રકઅત મેં કમ અઝ કમ એક આયત પઢના ફર્ઝ હૈ. (ઔર કમ અઝ કમ તીન છોટી સે છોટી આયતોં યા ઉસકે બકદ્ર કા સૂરહ ફાતિહા કે સાથ મિલાકર પઢના વાજિબ હૈ). કિરાઅત યાની નમાઝ મેં કુરાન શરીફ મેં સે એક આયત પઢના ફર્ઝ હૈ, ચાહે આયત બડી હો યા છોટી, મગર શર્ત યે હૈ કિ કમ અઝ કમ દો લફ્ઝોં સે મુરક્કબ હો જૈસે ثُمَّ نَظَر "સુમ્મ ન-ઝ-ર" ઔર એક હી લફ્ઝ હો જૈસે مُدهَامَّتَانِ "મુદ્હામ્મતાન" યા એક હર્ફ હો જૈસે ص،ق "સ્વાદ, કાફ" વગૈરહ યા દો હર્ફ હોં જૈસે حم  "હા મીમ" વગૈરહ યા કઈ હુરૂફ હોં જૈસેآلم،حم،عسق  "અલિફ લામ મીમ, હા મીમ, ઐન સીન કાફ" વગૈરહ તો ઉન સબ સૂરતોં મેં એસી એક આયત પઢને સે ફર્ઝ અદા નહીં હોગા ઔર નમાઝ નહીં હોગી.

નમાઝ કી કિન કિન રકઆત મેં કિરાઅત ફર્ઝ હૈ?

તમામ સુનન વ નવાફિલ ઔર વિત્ર કી હર રકઅત મેં કિરાઅત ફર્ઝ હૈ જબકિ દો રકઅત સે ઝાઇદ વાલી ફર્ઝ નમાઝોં મેં લા અલત્તઈન સિર્ફ દો રકઅતોં મેં કિરાઅત ફર્ઝ હૈ. (ઔર હર ફર્ઝ મેં ઇબ્તિદાઈ દો રકઅતોં મેં કિરાઅત કી તઈન વાજિબ હૈ).

કિરાઅત કૈસે કરે

ઇમામ ઔર તન્હા નમાઝ પઢને વાલોં કે લિયે નમાઝ મેં કિરાઅત અલ્ફાઝ મેં પઢના ઝરૂરી હૈ, યાની ઝબાન કો હરકત દેકર કિરાઅત કરના ઝરૂરી હૈ, ઝબાન હરકત દિયે બગૈર મહઝ ખયાલ સે કિરાઅત કરને સે નમાઝ નહીં હોગી. નમાઝ મેં કિરાઅત ઇસ તરહ કરની ચાહિયે કિ ઝબાન સે સહીહ સહીહ હુરૂફ અદા હોં ઔર આવાઝ દૂસરોં કો સુનાઈ ન દે તાકિ દૂસરોં કી નમાઝ મેં ખલલ ન હો. ઔર અગર ઇસ તરહ દિલ હી દિલ મેં પઢે કિ ઝબાન કો હરકત ન હો, ઔર હુરૂફ ભી અદા ન હોં તો નમાઝ નહીં હોગી, ક્યોંકિ દિલ હી દિલ મેં પઢને સે નમાઝ નહીં હોતી, ઝબાન સે અલ્ફાઝ કા અદા કરના ઝરૂરી હૈ.

જો શખ્સ કુરાન પઢા હુઆ ન હો વો નમાઝ કૈસે પઢે?

જો શખ્સ કુરાન પઢા હુઆ ન હો ઉસ પર કુરાન સીખના ઔર સૂરહ ફાતિહા ઔર દીગર સૂરતેં યાદ કરના લાઝિમ હૈ વરના વો કોતાહી પર ગુનહગાર હોગા, ઔર જબ તક ન સીખ સકે તો નમાઝ ઇસ તરહ પઢે કિ નિયત બાંધ કર નમાઝ કા તસવ્વુર કરકે ખડા રહે ઔર કિરાઅત કરને કે બકદ્ર ખડે રહને કે બાદ રુકૂઅ સજદા વગૈરહ કરે.

ગૂંગા શખ્સ નમાઝ કૈસે પઢે?

ગૂંગા શખ્સ ખામોશ રહકર પૂરી નમાઝ અદા કરેગા ઔર ઉસકી નમાઝ ઇસી તરહ દુરુસ્ત હો જાયેગી.

નમાઝ કે દૌરાન દેખ કર નાઝિરા કુરાન પઢના

તરાવીહ યા દીગર નમાઝોં મેં અગર નમાઝી કુરાન કો દેખ કર કિરાઅત કરેગા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

મુક્તદી કી કિરાઅત

જબ ઇમામ નમાઝ મેં કિરાઅત કરતા હૈ ચાહે બુલંદ આવાઝ સે જૈસાકિ ફજ્ર, મગરિબ, ઇશા કી નમાઝ મેં યા આહિસ્તા આવાઝ સે જૈસાકિ ઝોહર, અસ્ર કી નમાઝ મેં તો મુક્તદી (ઇમામ કે પીછે નમાઝ પઢને વાલે) કે લિયે ખામોશ રહના ઝરૂરી હૈ ઇમામ કે કિરાઅત કે દૌરાન મુક્તદી કે લિયે કુરાન મજીદ કી કિરાઅત કરના મકરૂહે તહરીમી હૈ ચાહે સૂરહ ફાતિહા હો યા કોઈ ઔર સૂરત હો. જમાઅત સે નમાઝ પઢને કી સૂરત મેં ઇમામ કે પીછે મુક્તદી કે લિયે કિસી કિસ્મ કી કિરાઅત કરના ચાહે વો સૂરહ ફાતિહા હો યા કોઈ ઔર સૂરત, જાઇઝ નહીં, નીઝ ઇસ હુક્મ મેં સિર્રી ઔર જહરી નમાઝોં મેં કોઈ ફર્ક નહીં; ક્યોંકિ ઇમામ મુક્તદિયોં કી નમાઝ કા ઝામિન હૈ, મસલન: અગર ઇમામ કા વુઝૂ ન હો તો તમામ મુક્તદિયોં કી નમાઝ અદા નહીં હોગી અગરચે તમામ મુક્તદી બાવુઝૂ હોં. ઇસી તરહ ઇમામ સે સહવ હો જાયે તો તમામ મુક્તદિયોં પર સજદએ સહવ લાઝિમ હોતા હૈ અગરચે કિસી મુક્તદી સે કોઈ સહવ ન હો. ઔર તમામ મુક્તદિયોં સે સજદએ સહવ વાજિબ કરને વાલી ગલતી હો જાયે, લેકિન ઇમામ સે સહવ ન હો તો મુક્તદિયોં પર સજદએ સહવ વાજિબ નહીં હોતા, બલ્કિ ઇમામ કી નમાઝ સહીહ હોને કી વજહ સે ઉનકી નમાઝ ભી સહીહ હો જાતી હૈ. લિહાઝા નમાઝ ચાહે સિર્રી હો યા જહરી ઇમામ કી કિરાઅત તમામ મુક્તદિયોં કી તરફ સે કાફી હોગી.

સુનને ઇબ્ને માજહ મેં હૈ:

 عن جابر بن عبد الله قال: قال رسول الله صلي الله عليه وسلم : من كان له إمام فقراءة الإمام له قراءة

(બાબ: ઇઝા કરઅલ ઇમામુ ફઅન્સિતૂ, સફા: ૬૧) તર્જુમા: હઝરત જાબિર બિન અબ્દુલ્લાહ રઝિયલ્લાહુ અન્હુ રસૂલે અકરમ સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વસલ્લમ કા ફરમાન નકલ કરતે હૈં: જિસ શખ્સ કા કોઈ ઇમામ હો તો ઇમામ કી કિરાઅત ઉસકી ભી કિરાઅત હૈ.

સહીહ મુસ્લિમ મેં હૈ:

عن حیطان بن عبد الله الرقاشي قال: صليت مع أبي موسي الأشعري ... أن رسول الله صلي الله عليه وسلم خطبنا، فبين لنا سنتنا و علمنا صلواتنا فقال: إذا صليتم فأقيموا صفوفكم ثم ليؤمكم أحدكم؛ فإذا كبر فكبروا و إذا قرأ فأنصتوا... الحديث (باب التشهد في الصلاة، ١/ ١٧٤)

અલ-હદીસ (બાબુત્તશહ્હુદ ફિસ્સલાત, ૧/૧૭૪)

તર્જુમા: હઝરત અબૂ મૂસા અશઅરી રઝિયલ્લાહુ અન્હુ રિવાયત કરતે હૈં કિ રસૂલ અકરમ સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વસલ્લમ ને ખુત્બા દિયા ઔર હમેં તરીકા બયાન કિયા ઔર હમેં નમાઝ સિખલાઈ કિ જબ તુમ નમાઝ અદા કરો તો અપની સફોં કો દુરુસ્ત કરો, ફિર તુમ મેં સે કોઈ ઇમામત કરાયે, પસ જબ વો તકબીર કહે તો તુમ તકબીર કહો ઔર જબ વો કિરાઅત કરે તો બિલ્કુલ ખામોશ રહો... અલખ.

★ શુરુએ ઇસ્લામ મેં ઇમામ કે પીછે મુક્તદિયોં કો કિરાઅત કી ઇજાઝત થી ઔર જબ આયતે કરીમા وَإِذَا قُرِى الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوْا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُوْنَ નાઝિલ હુઈ તો પહલા હુક્મ મન્સૂખ હો ગયા, અબ ઇમામ કે પીછે ઇક્તિદા કરને વાલોં કે લિયે કિરાઅતે ફાતિહા જાઇઝ નહીં? અલબત્ત ખુદ ઇમામ ઔર તન્હા નમાઝ પઢને વાલે પર કિરાઅત લાઝિમ હૈ. દેખિયે ”તિર્મિઝી શરીફ મેં હઝરત જાબિર રઝિયલ્લાહુ અન્હુ કી રિવાયત હૈ કિ નમાઝિયોં મેં હર ઉસ શખ્સ પર કિરાઅત કરના લાઝિમ હૈ જો કિસી ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં ન હો જો ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં હો વો કિરાઅત નહીં કરેગા, મુલાહઝા ફરમાઇયે:

 وهب بن كيسان أنه سمع جابر بن عبد الله يقول : من صلى ركعة لم يقرأ فيها بأم القرآن فلم يصل إلا أن يكون وراء الإمام (તિર્મિઝી, અસ્સલાત, બાબ મા જાઅ ફી તર્કિલ કિરાઅતિ ખલ્ફલ ઇમામ ઇઝા જ-હ-રલ ઇમામુ બિલકિરાઅતિ, અન્નૂસ્ખતુલ હિન્દિય્યહ ૭૧/૧, દારુસ્સલામ, રકમ: ૩૧૩)

ફર્ઝ રુકૂઅ કી હદ

કામિલ રુકૂઅ યે હૈ કિ આદમી ઇતના ઝુકે કિ ઉસકા સર આધે બદન કી સીધ મેં આ જાયે. અબ અગર કોઈ શખ્સ રુકૂઅ મેં ઇસસે કમ ઝુકા તો દેખા જાયેગા કિ વો ઝુકને મેં કિયામ સે ઝ્યાદા કરીબ હૈ યા કામિલ રુકૂઅ કી હાલત સે ઝ્યાદા કરીબ હૈ, અગર રુકૂઅ કી હાલત કે કરીબ હોગા તો ઉસકા રુકૂઅ દુરુસ્ત હો જાયેગા, ઔર અગર કિયામ કી હાલત કે કરીબ હોગા તો રુકૂઅ મુઅતબર ન હોગા.

રુકૂઅ કરના ભૂલ ગયા

અગર મુક્તદી જમાઅત કી નમાઝ મેં શુરૂ સે શરીક હુઆ લેકિન કિસી વજહ સે રુકૂઅ કરના ભૂલ ગયા, ફિર ઇમામ કે સાથ સજદા મેં શરીક હો ગયા, તો ઉસ મુક્તદી પર ઝરૂરી હૈ કિ નમાઝ કે અંદર વો રુકૂઅ કર લે, અગર ઉસને નમાઝ કે અંદર વો રુકૂઅ નહીં કિયા તો ઉસ નમાઝ કો શુરૂ સે દોબારા પઢે.

રુકૂઅ ઇમામ કે પીછે છૂટ ગયા

કભી કભાર જમાઅત કી નમાઝ મેં એસા હોતા હૈ કિ ઇમામ ને રુકૂઅ કર લિયા હૈ, ઔર મુક્તદી કો માલૂમ નહીં હોતા મસલન બિજલી ચલી ગઈ ઔર લાઉડ સ્પીકર બંદ હોને કી વજહ સે આવાઝ નહીં આઈ, યા ખુદ નમાઝ કી હાલત મેં સો ગયા, યા જમાઅત બહુત ઝ્યાદા બડી હોને કી વજહ સે પીછે કે મુક્તદિયોં કો પતા નહીં ચલા, તો ઇન તમામ સૂરતોં મેં મુક્તદી કો પતા ચલતે હી ખુદ રુકૂઅ કર લે ફિર ઉસકે બાદ ઇમામ કે સાથ સજદા મેં શામિલ હો જાયે નમાઝ હો જાયેગી ઔર આખિર મેં સજદએ સહવ કરના ભી લાઝિમ નહીં હોગા.

મુક્તદી કા ઇમામ સે પહલે રુકૂઅ મેં ચલે જાના

અગર મુક્તદી ઇમામ સે પહલે હી રુકૂઅ મેં ચલા ગયા ફિર ઇમામ કે રુકૂઅ મેં જાને સે પહલે હી રુકૂઅ કરકે કિયામ કી હાલત મેં આ ગયા તો ઉસકા યે રુકૂઅ શરઅન મુઅતબર નહીં હુઆ, ઉસે દોબારા ઇમામ કે સાથ યા ઉસકે બાદ રુકૂઅ કરના પડેગા વરના નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી. હાં અગર પહલે રુકૂઅ કિયા થા લેકિન અભી વો રુકૂઅ હી મેં થા કિ ઇમામ ભી રુકૂઅ મેં ચલા ગયા તો ઇસ સૂરત મેં મુક્તદી કા રુકૂઅ મુઅતબર હો જાયેગા, ક્યોંકિ ઉસકા રુકૂઅ ઇમામ કે સાથ હો ગયા હૈ.

રુકૂઅ કી હાલત મેં તકબીરે તહરીમા મુઅતબર નહીં

અગર કોઈ શખ્સ મસ્જિદ મેં ઉસ વક્ત પહુંચા જબ કિ ઇમામ રુકૂઅ મેં જા ચુકા થા, અબ ઇસ શખ્સ ને જલ્દબાઝી મેં રુકૂઅ મેં યા રુકૂઅ કે કરીબ પહુંચ કર તકબીરે તહરીમા કહી તો ઉસકી નમાઝ શુરૂ નહીં હુઈ, ઇસ લિયે કિ તકબીરે તહરીમા બહાલતે કિયામ કહની ફર્ઝ હૈ. રુકૂઅ કી હાલત મેં કહી ગઈ તકબીરે તહરીમા કા એઅતિબાર નહીં (લિહાઝા એસે શખ્સ કો ચાહિયે કિ અઝ સરે નૌ હાલતે કિયામ મેં તકબીર કહે ઔર અગર રકઅત છૂટ જાયે તો બાદ મેં ઉસકી કઝા કરે).

કબડા શખ્સ કૈસે રુકૂઅ કરે?

કબડા શખ્સ જિસકી કુદરતી હાલત રુકૂઅ કી કૈફિયત તક પહુંચ ચુકી હો ઉસકે રુકૂઅ કરને કે લિયે બસ ઇતના કાફી હૈ કિ વો અપને સર કો મઝીદ કુછ ઝુકા લે, ઇસી સર ઝુકાને સે ઉસકા રુકૂઅ દુરુસ્ત હો જાયેગા.

બૈઠ કર નમાઝ પઢને વાલા શખ્સ રુકૂઅ કિસ તરહ કરે?

બૈઠ કર નમાઝ પઢને વાલા શખ્સ અગર પીઠ ઔર સર કદરે ઝુકા દે તો ઉસકા રુકૂઅ અદા હો જાયેગા, લેકિન બહેતર યે હૈ કિ ઇતના ઝુકે કિ ઉસકા સર ઘૂંટનોં કે સામને આ જાયે. (તાહમ ઇસમેં સુરીન કા ઉઠાના ઝરૂરી નહીં).

સજદા કી તારીફ

સાત અઅઝા કો ઝમીન યા ઉસકે હુક્મ કી ચીઝ પર ટેક દેના શરઅન સજદા કહલાતા હૈ, વો અઅઝા યે હૈં:

(૧) પેશાની ઔર નાક (૨-૩) દોનોં કદમ (૪,૫) દોનોં હાથ (૬-૭) દોનોં ઘૂંટને. (ઇનમેં સે પેશાની યા નાક રખના બિલ ઇત્તિફાક ફર્ઝ હૈ, દોનોં હાથ ઔર દોનોં ઘૂંટને રખના સુન્નત હૈ, ઔર કદમ કે બારે મેં ફર્ઝિયત ઔર વુજૂબ કા ઇખ્તિલાફ હૈ).

અગર સિર્ફ રૂખ્સાર યા ઠોડી ઝમીન પર રખી તો સજદા સહીહ ન હોગા

અગર કિસી શખ્સ ને સજદા મેં પેશાની યા નાક ઝમીન પર ટેકને કે બજાયે અપના રૂખ્સાર ઝમીન પર રખ દિયા યા ઠોડી કો ટેક દિયા તો સજદા દુરુસ્ત નહીં હુઆ ચાહે યે અમલ ઉઝ્ર કી વજહ સે હી ક્યોં ન હો.

હથેલી પર પેશાની રખ કર સજદા કરના

અગર સજદા મેં પેશાની ઝમીન પર રખને કે બજાયે ઝમીન પર રખી હુઈ અપની હથેલી પર ટેક લી તો ભી સજદા દુરુસ્ત હૈ.

ભીડ કે વક્ત અપની રાન પર સજદા કરના

અગર મજમઅ બહુત ઝ્યાદા હૈ ઔર ઝમીન પર સજદા કરને કી કતઅન ગુંજાઇશ નહીં હૈ, જૈસા કિ રિયાઝુલ જન્નહ (મસ્જિદે નબવી અલૈહિ સાહિબિહાસ્સલાતુ વસ્સલામ યા મસ્જિદે હરામ મેં કભી કભી યે સૂરત પેશ આ જાતી હૈ) તો નમાઝી ખુદ અપની રાન પર સર રખ કર સજદા કર સકતા હૈ; અલબત્ત બિલા ઉઝ્ર એસા કરને સે સજદા અદા ન હોગા.

નમાઝી કા દૂસરે નમાઝી કી પીઠ પર સજદા કરના

અગર જમાઅત મેં ઝબરદસ્ત મજમઅ હો (જૈસા કિ હજ કે મૌકે પર હરમૈન શરીફૈન ઝા-દહુમલ્લાહુ શરફન વ તઅઝીમન મેં હોતા હૈ) ઔર ઝમીન પર સજદા કરને કી ગુંજાઇશ ન હો તો પિછલે સફ વાલે નમાઝિયોં કે લિયે અપને સે આગે જમાઅત મેં શરીક નમાઝિયોં કી પીઠ પર સજદા કરના જાઇઝ હૈ.

ખડે હોને કી જગહ સે ઊંચી જગહ સજદા કરના

અગર સજદા મેં સર રખને કી જગહ કદમ રખને કી જગહ સે ઊંચી હો તો દેખા જાયેગા કિ ઊંચાઈ અગર બારહ ઉંગલ સે કમ હૈ તો સજદા દુરુસ્ત હો જાયેગા ઔર અગર ઇસસે ઝ્યાદા ઊંચાઈ હૈ તો સજદા દુરુસ્ત ન હોગા.

સિર્ફ પેશાની પર સજદા

અગર કોઈ શખ્સ પેશાની પર સજદા કરે ઔર નાક ઝમીન પર ન રખે તો ભી ઉસકા સજદા અદા હો જાયેગા લેકિન બિલા ઉઝ્ર એસા કરના મકરૂહ હૈ.

સિર્ફ નાક પર સજદા

અગર કોઈ શખ્સ સજદા મેં મહઝ નાક ઝમીન પર રખે ઔર પેશાની ન રખે તો ઇમામ સાહબ કે નઝદીક ઉસકા સજદા બકરાહત અદા હો જાયેગા, બશર્તેકિ નાક કી હડ્ડી ઝમીન પર ટકી હો; અલબત્ત અગર સિર્ફ નાક કા નરમ હિસ્સા ઝમીન સે મિલાયા તો સજદા મુઅતબર ન હોગા. ઔર સાહિબૈન કે નઝદીક અગર બિલા ઉઝ્ર સિર્ફ નાક પર ઇક્તિફા કિયા તો સજદા અદા ન હોગા, ઇસી પર ફત્વા હૈ.

સજદા મેં કદમ ઝમીન પર રખને કી તહકીક

સજદા મેં કિસી પૈર કી કમ અઝ કમ એક ઉંગલી કા તલવે કી જાનિબ સે ઝમીન પર રખના ફર્ઝ હૈ, લિહાઝા ઇસ કૌલ કે એઅતિબાર સે અગર પૂરે સજદા મેં એક મર્તબા સુબ્હાન રબ્બિયલ અઅલા પઢને કે બકદ્ર ભી પૈર ઝમીન પર ન રખા ગયા તો સજદા સહીહ ન હોગા, ઔર અગર પૈર કુછ દેર રખ કર ઉઠા દિયા તો અગર ઉઠા કર ફૌરન ફિર રખ દિયા તો નમાઝ ફાસિદ નહીં હુઈ ઔર અગર તીન મર્તબા سبحان ربی الأعلیٰ  સુબ્હાન રબ્બિયલ અઅલા પઢને કે બકદ્ર દોનોં પૈર ઉઠાયે રખે તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી (ફતાવા મહમૂદિયહ ૨૦૫/૨, ઔર આપ કે મસાઇલ ઔર ઉનકા હલ ૩૧૬/૨ મેં ઇસી પર ફત્વા દિયા ગયા હૈ). ઔર ઇસ બારે મેં દૂસરી રાય યે હૈ કિ સજદા મેં પાંવ કે કિસી હિસ્સા કા ઝમીન પર રખના ફર્ઝ નહીં; બલ્કિ વાજિબ હૈ. ઇસ રાય કે એઅતિબાર સે અગર પૂરે સજદા મેં પૈર કા કુછ હિસ્સા ભી ઝમીન પર ન રખા, યા રખા મગર ફિર ઉઠા દિયા તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી; બલ્કિ તર્કે વાજિબ કી વજહ સે સજદએ સહવ લાઝિમ હોગા, ઔર અગર સજદએ સહવ ન કિયા તો નમાઝ વાજિબુલ ઇઆદા રહેગી. અલ્લામા શામી ને સાહિબે ઇનાયા વગૈરહ કે હવાલા સે ઇસ કૌલ કો દલાઇલ વ કવાઇદ કી રૂ સે રાજિહ કરાર દિયા હૈ. (અહસનુલ ફતાવા ૩૯૮/૩ મેં ઇસી રાય પર ફત્વા દિયા ગયા હૈ) રાકિમુલ હુરૂફ કે નઝદીક પહલે કૌલ (અક્સર મશાઇખ કી રાય) કે મુતાબિક ફત્વા દેને મેં ઇહતિયાત ઝ્યાદા હૈ.

ફોમ કી સફ પર સજદા

આજ કલ બાઝ મસાજિદ મેં ફોમ કી સફેં બિછાઈ જાતી હૈં તો ઉનમેં યે દેખા જાયેગા કિ પેશાની ઝમીન પર ટિક રહી હૈ યા નહીં? અગર પેશાની ટિક રહી હો તો સજદા અદા હો જાયેગા, ઔર અગર ફોમ ઇતના મોટા હો કિ કોશિશ કે બાવજૂદ પેશાની ન ટિક પાતી હો તો સજદા અદા ન હોગા.

એક રકઅત મેં કિતને સજદે ફર્ઝ હૈં?

હર રકઅત મેં દો સજદે ફર્ઝ હૈં.

કિયામ, રુકૂઅ ઔર સજદા મેં તર્તીબ લાઝિમ હૈ

નમાઝ મેં કિયામ, રુકૂઅ ઔર સજદા મેં તર્તીબ ફર્ઝ હૈ, લિહાઝા અગર રુકૂઅ કરકે ફિર કિયામ કર લિયા યા રુકૂઅ સે કબલ સજદા કર લિયા, તો અઝ સરે નૌ રુકૂઅ ઔર સજદા કરના પડેગા વરના નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી.

કઅદે-આખિરા મેં ફર્ઝ કી મિકદાર

કઅદે-આખિરા મેં કમ અઝ કમ ઇતની દેર બૈઠના ફર્ઝ હૈ જિસમેં પૂરી અત્તહિય્યાત જલ્દી સે જલ્દી પઢી જા સકતી હો.

સોને કી હાલત મેં અરકાને નમાઝ અદા કરના

સોને કી હાલત મેં અરકાને નમાઝ કી અદાયગી મુઅતબર નહીં હૈ; લિહાઝા અગર પૂરી તરહ સોતે હુએ કિરાઅત કી, યા બિલ્કુલ ગહરી નીંદ મેં રુકૂઅ, સજદા ઔર કઅદે-આખિરા કિયા તો ઉસકા કુછ એઅતિબાર નહીં, અઝ સરે નૌ ઇન અરકાન કો જાગ કર અદા કરે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ ભી કરે.

રુકૂઅ યા સજદા કી હાલત મેં સો જાના

અગર રુકૂઅ યા સજદા મેં જાતે વક્ત બેદાર થા ફિર સો ગયા ઔર બાદ મેં બેદાર હોકર સર ઉઠાયા નમાઝ દુરુસ્ત હો ગઈ ઇસ લિયે કિ અસ્લ ફર્ઝ કી અદાયગી અપને ઇખ્તિયાર સે રુકૂઅ સજદા મેં જાને ઔર ઉઠને સે હો ચુકી હૈ.

નમાઝ કો બિલ કસ્દ ખત્મ કરના

ઇમામ અબૂ હનીફા કે નઝદીક નમાઝ સે અપને ઇરાદા સે નિકલના ભી ફર્ઝ હૈ; લિહાઝા અગર કઅદે-આખિરા મેં અત્તહિય્યાત પઢને કે બાદ બિલા ઇરાદા કોઈ હદસ લાહિક હો ગયા, તો ઉસકી નમાઝ તામ નહીં હુઈ ઉસ પર લાઝિમ હૈ કિ દોબારા વુઝૂ કરકે નમાઝ પૂરી કરે.

નમાઝ કે વાજિબાત

વાજિબ કા હુક્મ ઔર ઉસકી હૈસિયત

ફુકહાએ અહનાફ કે નઝદીક વાજિબ એક ખાસ ઇસ્તિલાહ હૈ જિસકા ઇત્લાક એસે અહકામ પર હોતા હૈ જિનકા સુબૂત ફર્ઝ કે મુકાબલે મેં એક ગૂના કમતર દલાઇલ સે હો, લેકિન અમલ કે એઅતિબાર સે વાજિબ ઔર ફર્ઝ મેં ઝ્યાદા ફર્ક નહીં હૈ, જિસ તરહ ફર્ઝ પર અમલ લાઝિમ હૈ ઉસી તરહ વાજિબ પર ભી અમલ કરના ઝરૂરી હૈ, ઔર ફર્ઝ વ વાજિબ હર એક કા છોડને વાલા ગુનહગાર હૈ, ઇસી લિયે વાજિબ કો ફર્ઝે અમલી, ભી કહા જાતા હૈ. ફિર ભી ઇન દોનોં મેં બુનિયાદી ફર્ક યે હૈ કિ નઝરિયાતી એઅતિબાર સે ફર્ઝ કા ઇન્કાર કરને વાલા કાફિર કરાર પાતા હૈ જબકિ વાજિબ કે મુન્કિર કો કાફિર નહીં કહતે. ઔર નમાઝ વગૈરહ અમાલ મેં તર્કે ફર્ઝ કી તલાફી કિસી તરહ નહીં હો સકતી; લેકિન તર્કે વાજિબ કી તલાફી નમાઝ મેં સજદએ સહવ સે, ઔર હજ મેં દમ સે મુમ્કિન હૈ.

(૧) તકબીરે તહરીમા મેં” الله اکبر"  “અલ્લાહુ અકબર" કહના. નમાઝ શુરૂ કરતે વક્ત ખાસ "અલ્લાહુ અકબર" કે લફ્ઝ સે તકબીરે તહરીમા કહના વાજિબ હૈ, ઔર "અલ્લાહુ અકબર" કે ઇલાવા કિસી ઔર ઝિક્ર (મસલન ”الله اعظم " "અલ્લાહુ અઅઝમ") સે નમાઝ શુરૂ કરના મકરૂહે તહરીમી હૈ, ઈદૈન કી તકબીરાતે ઝાઇદા કા ભી યહી હુક્મ હૈ.

(૨) સૂરહ ફાતિહા પઢના ઇમામ ઔર અકેલે નમાઝ પઢને વાલે કે લિયે ફર્ઝ કી દો રકઅતોં ઔર વિત્ર ઔર સુનન વ નવાફિલ કી હર રકઅત મેં સૂરહ ફાતિહા કા પઢના વાજિબ હૈ, જબકિ મુક્તદી કે લિયે ઇમામ કી કિરાઅત કે વક્ત ખામોશ રહના વાજિબ હૈ; ઇસ લિયે કિ ઇમામ કા પઢના મુક્તદી કે પઢને કો ભી હુક્મન શામિલ હૈ.

(૩) સૂરહ ફાતિહા કે સાથ સૂરત મિલાના સૂરહ ફાતિહા કે સાથ ફર્ઝ કી દો રકઅતોં મેં ઔર બાકી સબ નમાઝોં કી હર રકઅત મેં સૂરત મિલાના યાની કુરાન કરીમ કી કમ અઝ કમ તીન આયતોં યા એક લંબી આયત કે બકદ્ર કિરાઅત કરના ઇમામ ઔર મુનફરિદ કે લિયે વાજિબ હૈ.

(૪) ફર્ઝ કી ઇબ્તિદાઈ દો રકઅતોં મેં કિરાઅત કી તઈન વાજિબ હૈ કિ ફર્ઝ કી અવ્વલ દો રકઅતોં મેં ફાતિહા ઔર સૂરત મિલાને કા અમલ કિયા જાયે અગર ઇન દો રકઅતોં કો છોડ કર તીસરી યા ચૌથી રકઅત મેં કિરાઅત કી ગઈ તો તર્કે વાજિબ કી વજહ સે સજદએ સહવ લાઝિમ આયેગા.

(૫) સૂરહ ફાતિહા કા કિરાઅત સે પહલે પઢના જિન રકઅતોં મેં સૂરહ ફાતિહા મિલાના ઝરૂરી હૈ ઉનમેં સૂરહ ફાતિહા કા સૂરત સે પહલે પઢના વાજિબ હૈ અગર ઇસકે બરઅક્સ કર દિયા તો સજદએ સહવ વાજિબ હો જાયેગા.

(૬) સૂરહ ફાતિહા કા તકરાર ન કરના વાજિબ હૈ કિ ફર્ઝ કી ઇબ્તિદાઈ દો રકઅતોં મેં સે હર રકઅત મેં સૂરહ ફાતિહા બિલા ફસ્લ સિર્ફ એક હી બાર પઢી જાયે, અગર લગાતાર દો મર્તબા પઢ દી તો સજદએ સહવ વાજિબ હો જાયેગા (હાં અગર સૂરહ ફાતિહા પઢ કર કોઈ ઔર સૂરત પઢી ફિર સૂરહ ફાતિહા ઉસી રકઅત મેં પઢ લી તો હરજ નહીં હૈ; ઇસ લિયે કિ દૂસરી સૂરહ ફાતિહા કિરાઅત કે દર્જે મેં સમજી જાયેગી ઔર ઉસે તકરાર ન કહેંગે).

(૭) જહરી નમાઝોં મેં જહર કરના જહરી નમાઝોં જૈસે ફજ્ર, જુમઆ, ઈદૈન, મગરિબ ઔર ઇશા કી અવ્વલ દો રકઅતોં ઔર વિત્ર વ તરાવીહ કી સબ રકઅતોં મેં ઇમામ કે લિયે બુલંદ આવાઝ સે કિરાઅત કરના વાજિબ હૈ.

(૮) સિર્રી નમાઝોં મેં આહિસ્તા કિરાઅત કરના સિર્રી નમાઝોં જૈસે ઝોહર ઔર અસ્ર કી સબ રકઅતેં, મગરિબ કી તીસરી રકઅત ઔર ઇશા કી આખરી દો રકઅતેં ઔર દિન કે અવકાત મેં (જમાઅત કે બગૈર) પઢી જાને વાલી સુનન વ નવાફિલ મેં આહિસ્તા કિરાઅત કરના વાજિબ હૈ.

(૯) તઅદીલે અરકાન કરના નમાઝ કે અફઆલ (કિયામ, રુકૂઅ, સજદા, કઅદે-આખિરા, કૌમા ઔર જલસા કી અદાયગી) મેં ઇત્મિનાન ઔર તઅદીલ વાજિબ હૈ, જિસકી હદ યે હૈ કિ હર રુક્ન મેં અઅઝા વ જવારિહ સાકિન હોકર અપની અપની જગહ બરકરાર હો જાયેં ઔર યે કૈફિયત કમ અઝ કમ એક મર્તબા سبحان ربی العظیم સુબ્હાન રબ્બિયલ અઝીમ કહને તક બાકી રહે.

(૧૦) કૌમા કરના રુકૂઅ સે ઉઠ કર સીધે ખડા હોના જિસે કૌમા કહતે હૈં વાજિબ હૈ.

(૧૧) સજદા મેં પેશાની કે સાથ નાક ઝમીન પર રખના સજદા મેં પેશાની કે સાથ નાક કા ઝમીન પર ટેકના ભી વાજિબ હૈ ઔર બિલા ઉઝ્ર સિર્ફ નાક પર સજદા કરના મમનૂઅ હૈ.

(૧૨) હર રકઅત મેં દોનોં સજદે લગાતાર કરના હર રકઅત મેં દોનોં સજદોં કા બિલા ફસ્લ અદા કરના વાજિબ હૈ યાની દોનોં સજદોં કે દરમિયાન નમાઝ કા કોઈ ઔર રુક્ન અદા ન કિયા જાયે વરના સજદએ સહવ વાજિબ હો જાયેગા.

(૧૩) દોનોં સજદોં કે દરમિયાન બૈઠના દોનોં સજદોં કે દરમિયાન બૈઠના (જલસા કરના) વાજિબ હૈ.

(૧૪) કઅદે-ઉલા કરના તીન યા ચાર રકઅત વાલી ફર્ઝ યા નફ્લ નમાઝોં મેં દો રકઅત કી અદાયગી કે બાદ કમ અઝ કમ ઇતની દેર બૈઠના વાજિબ હૈ જિસમેં અત્તહિય્યાત પઢી જા સકતી હો.

(૧૫) કઅદે-ઉલા ઔર કઅદે-આખિરા મેં તશહ્હુદ પઢના કઅદે-ઉલા ઔર કઅદે-આખિરા દોનોં મેં તશહ્હુદ યાની અત્તહિય્યાત પઢના વાજિબ હૈ. કઅદા મેં બૈઠતે હી તશહ્હુદ પઢના વાજિબ હૈ, લિહાઝા અગર તશહ્હુદ શુરૂ કરને સે પહલે કુછ ઔર પઢ લિયા તો સજદએ સહવ વાજિબ હોગા. તશહ્હુદ પૂરી પઢના વાજિબ હૈ અગર ઉસકા કુછ હિસ્સા છૂટ ગયા તો સજદએ સહવ વાજિબ હોગા.

(૧૬) કઅદે-ઉલા કે બાદ બિલા તાખીર તીસરી રકઅત કે લિયે ખડે હોના દો સે ઝાઇદ રકઅત વાલી ફર્ઝ નમાઝોં મેં કઅદે-ઉલા મેં તશહ્હુદ પઢતે હી તીસરી રકઅત કે લિયે ખડે હોના વાજિબ હૈ, અગર ભૂલ સે દેર કર દી ઔર દરૂદ શરીફ પઢના શુરૂ કર દિયા તો સજદએ સહવ વાજિબ હો જાયેગા.

(૧૭) અફઆલે નમાઝ મેં બિલા ફસ્લ તર્તીબ બાકી રખના નમાઝ કે સબ અફઆલ કી બગૈર કિસી ફસ્લ કે બિત્તર્તીબ અદાયગી વાજિબ હૈ; લિહાઝા અગર મસલન પહલી રકઅત મેં દૂસરે સજદા સે ઉઠતે હુએ સીધે ખડે હોને કે બજાયે કોઈ શખ્સ કઅદા મેં બૈઠ ગયા યા લગાતાર દો મર્તબા રુકૂઅ યા તીન મર્તબા સજદે કર લિયે તો તર્તીબ મેં ખલલ પડને કી બિના પર સજદએ સહવ લાઝિમ હો જાયેગા.

(૧૮) લફ્ઝે સલામ સે નમાઝ કો ખત્મ કરના લફ્ઝે "અસ્સલામ" કહ કર નમાઝ કી તક્મીલ કરના વાજિબ હૈ ઔર આમ ફુકહા કે નઝદીક ઇમામ કે પહલી મર્તબા "અસ્સલામ" કહતે હી ઉસકી ઇક્તિદા કા હક ખત્મ હો જાતા હૈ; લિહાઝા અગર કોઈ શખ્સ મસ્જિદ મેં એસે વક્ત પહુંચા કિ ઇમામ પહલી મર્તબા "અસ્સલામ" કહ ચુકા થા તો અબ ઉસકી ઇક્તિદા દુરુસ્ત ન હોગી, અગરચે ઉસને અભી "અલૈકુમ" ન કહા હો.

(૧૯) વિત્ર કી નમાઝ મેં કુનૂત પઢના વિત્ર કી તીસરી રકઅત મેં દુઆએ કુનૂત પઢના વાજિબ હૈ.

(૨૦) ઈદૈન મેં તકબીરાતે ઝાઇદા કહના ઈદૈન કી નમાઝોં મેં છ ઝાઇદ તકબીરેં વાજિબ હૈં (તીન પહલી રકઅત મેં ઔર તીન દૂસરી રકઅત મેં) ઔર ઉનમેં સે હર એક તકબીર મુસ્તકિલ વાજિબ હૈ.

(૨૧) ઈદૈન કી દૂસરી રકઅત મેં રુકૂઅ કી તકબીર ઈદૈન કી દૂસરી રકઅત મેં રુકૂઅ કી તકબીર વાજિબ હૈ (દૂસરી નમાઝોં મેં યે તકબીર સિર્ફ સુન્નત હૈ).

મસાઇલે સજદએ સહવ

સજદએ સહવ ક્યોં મશરૂઅ હૈ?

નમાઝ કે દરમિયાન શૈતાન તરહ તરહ કે વસાવિસ ઔર ખયાલાત ડાલ કર નમાઝ ખરાબ કરને કી કોશિશ કરતા હૈ ઔર કભી બેખયાલી મેં આદમી ગલતી ભી કર બૈઠતા હૈ, ઇસ ગલતી કી તલાફી ઔર શૈતાન કી કોશિશ કો નાકામ કરને કે લિયે શરિઅત મેં સજદએ સહવ કા હુક્મ દિયા ગયા હૈ. નબી અકરમ ﷺ કા ઇર્શાદ હૈ:

 إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَامَ يُصَلِّى جَاءَهُ الشَّيْطَانُ فَلَبّسَ عَلَيْهِ حَتَّى لَا يَدْرِي كَمْ صَلَّى فَإِذَا وَجَدَ ذَلِكَ أَحَدُكُمْ فَلْيَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ وَهَوُ جَالِسٌ.

(મુસ્લિમ શરીફ, અન અબી હુરૈરહ (૨૧૦/૧) જબ તુમ મેં સે કોઈ શખ્સ નમાઝ પઢને ખડા હોતા હૈ તો શૈતાન ઉસકે પાસ આકર ઉસકો શુબ્હા મેં ડાલતા હૈ યહાં તક કિ ઉસે પતા નહીં રહતા કિ ઉસને કિતની રકઅત નમાઝ પઢી હૈ, લિહાઝા જબ તુમ મેં સે કોઈ ઇસ તરહ કી બાત મહસૂસ કરે તો ઉસે ચાહિયે કિ બૈઠે બૈઠે દો સજદે ઔર કર લે.

સજદએ સહવ કે વાજિબ હોને કે અસ્બાબ

નમાઝ મેં સજદએ સહવ વાજિબ હોને કે પાંચ અસ્બાબ હૈં, ઉનમેં સે જબ ભી કોઈ સબબ પાયા જાયેગા તો સજદએ સહવ વાજિબ હો જાયેગા:

(૧) કિસી ફર્ઝ યા વાજિબ અમલ કો અપની અસ્લ જગહ સે મુકદ્દમ કર દેના: મસલન કિરાઅત સે પહલે રુકૂઅ કર લિયા યા સૂરહ ફાતિહા સે પહલે સૂરત મિલા લી.

(૨) કિસી ફર્ઝ યા વાજિબ અમલ કો અપની અસ્લ જગહ સે મુઅખ્ખર કર દેના: મસલન પહલી રકઅત મેં એક સજદા ભૂલ ગયા ઔર દૂસરી રકઅત મેં યાદ આને પર તીન સજદે કર લિયે, યા સૂરહ ફાતિહા સૂરત કે બાદ પઢ લી.

(૩) કિસી ફર્ઝ યા વાજિબ કા તકરાર કર દેના: મસલન રુકૂઅ દોબારા કર લિયા, યા એક રકઅત મેં તીન સજદે કર લિયે.

(૪) કિસી વાજિબ કી સિફત કો બદલ દેના: મસલન જહરી નમાઝ મેં ઇમામ ને આહિસ્તા કિરાઅત કર દી યા સિર્રી નમાઝ મેં જોર સે કિરાઅત કી.

(૫) કિસી વાજિબ કો તર્ક કર દેના: મસલન તશહ્હુદ નહીં પઢા, યા સૂરહ ફાતિહા છોડ દી.

સજદએ સહવ કા તરીકા

સજદએ સહવ કા તરીકા યે હૈ કિ કઅદે-આખિરા મેં તશહ્હુદ કે બાદ દાએં જાનિબ એક સલામ ફેર કર દો સજદે અદા કરેં ઇસકે બાદ બૈઠ કર તશહ્હુદ પઢેં, ઔર ફિર દરૂદ શરીફ ઔર દુઆએં પઢ કર સલામ ફેર દેં.

નમાઝ મેં જાન બૂઝ કર ગલતી કી તલાફી સજદએ સહવ સે નહીં હો સકતી

અગર કિસી શખ્સ ને જાન બૂઝ કર નમાઝ મેં કિસી વાજિબ કો તર્ક કર દિયા તો વો નમાઝ વાજિબુલ ઇઆદા રહેગી મહઝ સજદએ સહવ કરને સે તલાફી નહીં હોગી.

સૂરહ ફાતિહા પઢના ભૂલ ગયા

અગર નફ્લ કી કિસી રકઅત મેં ઔર ફર્ઝ કી ઇબ્તિદાઈ દો રકઅતોં મેં સે કિસી મેં સૂરહ ફાતિહા ભૂલ સે નહીં પઢી તો સજદએ સહવ વાજિબ હોગા.

સૂરહ ફાતિહા કી કોઈ એક આયત છોડના ભી મોજિબે સજદએ સહવ હૈ

ફર્ઝ નમાઝ કી પહલી દો રકઅતોં મેં ઔર સુનન વ નવાફિલ ઔર વિત્ર કી હર રકઅત મેં સૂરહ ફાતિહા મુકમ્મલ પઢની વાજિબ હૈ; લિહાઝા અગર ભૂલ સે ઉસકી કોઈ આયત યા કોઈ જુઝ્વ રહ ગયા તો ઉસકી તલાફી કે લિયે સજદએ સહવ લાઝિમ હોગા. (અલબત્ત અગર ફર્ઝ કી આખરી દો રકઅતોં મેં પૂરી સૂરહ ફાતિહા યા ઉસકા કોઈ જુઝ્વ નહીં પઢા તો ઉસકી વજહ સે સજદએ સહવ વાજિબ નહીં).

સૂરહ ફાતિહા કે બજાયે ભૂલ સે કોઈ ઔર સૂરત શુરૂ કર દી

અગર શુરૂ મેં સૂરહ ફાતિહા પઢના ભૂલ ગયા કોઈ ઔર સૂરત શુરૂ કર દી ફિર યાદ આયા તો અબ ઉસે ચાહિયે કિ સૂરહ ફાતિહા પઢ કર ફિર કોઈ સૂરત મિલાયે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કરે.

ફર્ઝ નમાઝોં મેં સૂરહ ફાતિહા કા તકરાર

અગર ફર્ઝ કી ઇબ્તિદાઈ દો રકઅતોં મેં યા સુનન વ નવાફિલ કી કિસી રકઅત મેં સૂરહ ફાતિહા યા ઉસકા અક્સર હિસ્સા લગાતાર મુકર્રર પઢા તો સજદએ સહવ લાઝિમ હોગા; લેકિન ફર્ઝ કી આખરી રકઅતોં મેં સૂરહ ફાતિહા કે તકરાર સે સજદએ સહવ વાજિબ નહીં હોતા).

સુનન વ નવાફિલ મેં સૂરહ ફાતિહા કા તકરાર

સુનન વ નવાફિલ ઔર તરાવીહ મેં સૂરહ ફાતિહા યા ઉસકે કિસી જુઝ્વ કે તકરાર સે સજદએ સહવ વાજિબ નહીં હોતા.

ઝમ્મે સૂરત કે બાદ સૂરહ ફાતિહા કા દોબારા પઢના

અગર પહલે સૂરહ ફાતિહા પઢી ફિર કોઈ સૂરત મિલાઈ ઔર ફિર ઉસી રકઅત મેં દોબારા સૂરહ ફાતિહા પઢ લી તો સજદએ સહવ વાજિબ નહીં.

સૂરત મિલાયે બગૈર રુકૂઅ મેં ચલા ગયા તો ક્યા કરે?

અગર કોઈ શખ્સ સૂરહ ફાતિહા પઢને કે બાદ સૂરત મિલાયે બગૈર રુકૂઅ મેં ચલા ગયા ફિર ઉસે રુકૂઅ મેં યા રુકૂઅ સે ઉઠ કર ઇસ ભૂલ કા એહસાસ હુઆ, તો ઉસ પર લાઝિમ હૈ કિ પહલે સૂરત મિલાયે ફિર દોબારા રુકૂઅ કરે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કરે.

કૌમા ઔર જલસા મેં જલ્દબાઝી સે સજદએ સહવ કા વુજૂબ

અગર કિસી ને નમાઝ મેં ઇતની જલ્દબાઝી કી કિ કૌમા ઔર જલસા કી હાલત મેં એક તસ્બીહ કે બકદ્ર ભી રુકા ન રહા, તો તર્કે વાજિબ કી વજહ સે ઉસ પર સજદએ સહવ લાઝિમ હોગા. (ઇસ મસ્અલા કા ખ્યાલ રખના બહુત ઝરૂરી હૈ ક્યોંકિ આમ તૌર પર લોગ કૌમા ઔર જલસા મેં જલ્દબાઝી સે કામ લેતે હૈં).

કિસી રકઅત કા ભૂલા હુઆ એક સજદા અગલી રકઅત મેં અદા કિયા

હર રકઅત મેં દો સજદે ફર્ઝ હૈં ઔર દોનોં કા લગાતાર એક સાથ કરના વાજિબ હૈ, અગર કિસી શખ્સ ને કિસી રકઅત મેં એક સજદા ભૂલ સે છોડ દિયા ફિર નમાઝ કે દૌરાન હી અપની ભૂલ કા એહસાસ હુઆ તો ઉસે ચાહિયે કિ ભૂલા હુઆ સજદા નમાઝ કે દૌરાન હી અદા કર લે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કર લે, દૂસરે અરકાન કો અઝ સરે નૌ દોહરાને કી ઝરૂરત નહીં હૈ.

કઅદા મેં તશહ્હુદ સે પહલે કુછ ઔર પઢના

કઅદા મેં બૈઠતે હી તશહ્હુદ પઢના વાજિબ હૈ; લિહાઝા અગર તશહ્હુદ શુરૂ કરને સે પહલે કુછ ઔર પઢ લિયા તો તાખીરે વાજિબ કી વજહ સે સજદએ સહવ કરના વાજિબ હોગા.

કઅદે-ઉલા મેં તશહ્હુદ કે બાદ દરૂદ પઢ લેના

અગર ફર્ઝ નમાઝ કે કઅદે-ઉલા મેં તશહ્હુદ પઢને કે બાદ ભૂલ સે દરૂદ શરીફ પઢના શુરૂ કર દિયા ઔર "અલા આલિ મુહમ્મદ" તક પઢ લિયા તો સજદએ સહવ વાજિબ હોગા, રાજિહ કૌલ યહી હૈ.

તશહ્હુદ કા કુછ હિસ્સા છોડ દેના

અગર કઅદે-ઉલા યા કઅદે-આખિરા મેં તશહ્હુદ યા ઉસકા કુછ હિસ્સા પઢને સે રહ ગયા તો સજદએ સહવ કરના ઝરૂરી હૈ.

કઅદે-ઉલા મેં તશહ્હુદ કા તકરાર

અગર ફર્ઝ નમાઝ કે કઅદે-ઉલા મેં તશહ્હુદ કો દો બાર પઢ દિયા તો તકરારે વાજિબ કી વજહ સે સજદએ સહવ લાઝિમ હોગા.

કઅદે-આખિરા મેં તશહ્હુદ કા તકરાર

અગર કઅદે-આખિરા મેં તશહ્હુદ (અત્તહિય્યાત) દો મર્તબા પઢ લિયા તો સજદએ સહવ વાજિબ નહીં (ક્યોંકિ પહલી મર્તબા પઢને સે વાજિબ અદા હો જાયેગા ઔર દૂસરી મર્તબા પઢના ઝિક્ર શુમાર હોગા જો કઅદે-આખિરા મેં મમનૂઅ નહીં હૈ).

કઅદે-ઉલા કા સહવન તર્ક કર દેના

અગર ભૂલ સે કઅદે-ઉલા કરને કે બજાયે ખડા હો ગયા તો જબ તક ખડે હોને કે કરીબ ન હો લૌટ આયે, લેકિન અગર નહીં લૌટા યા ખડે હોને કે કરીબ પહુંચ કર લૌટા તો સજદએ સહવ કરના લાઝિમ હોગા, ચાહે નમાઝ ફર્ઝ હો યા નફ્લ.

સિર્રી નમાઝોં મેં કિતની આયતોં કો જહરન પઢના મોજિબે સહવ હૈ?

અગર સિર્રી નમાઝોં (મસલન ઝોહર વ અસ્ર) મેં તીન આયતોં યા એક તવીલ આયત કે બકદ્ર જહરન કિરાઅત કર દી તો સજદએ સહવ લાઝિમ હૈ.

જહરી નમાઝોં મેં આહિસ્તા કિરાઅત

અગર ઇમામ ને જહરી નમાઝોં મેં ભૂલ કર તીન આયતોં યા એક લંબી આયત કે બકદ્ર કિરાઅત સિર્રન કર દી તો તર્કે વાજિબ કી વજહ સે સજદએ સહવ લાઝિમ હોગા.

અગર તશહ્હુદ યા સના જહરન પઢ લી તો સજદએ સહવ વાજિબ નહીં

અગર કિસી શખ્સ ને તશહ્હુદ, સના, દરૂદ શરીફ યા તસ્બીહાત જહરન પઢીં તો અગરચે એસા કરના મુનાસિબ નહીં હૈ, લેકિન ઇસકી વજહ સે ન તો નમાઝ ફાસિદ હોગી ઔર ન સજદએ સહવ વાજિબ હોગા.

વિત્ર મેં દુઆએ કુનૂત કી તકબીર છોડ દી

અગર કિસી શખ્સ ને વિત્ર મેં દુઆએ કુનૂત બગૈર તકબીર કહે શુરૂ કર દી તો ઉસ પર સજદએ સહવ વાજિબ હૈ (ઔર બાઝ ઉલમા ને દુઆએ કુનૂત કી તકબીર કે વુજૂબ સે ઇન્કાર કિયા હૈ, ઉનકે નઝદીક ઇસકે છોડને પર સજદએ સહવ વાજિબ ન હોગા).

વિત્ર મેં દુઆએ કુનૂત ભૂલ કર રુકૂઅ મેં ચલા ગયા

અગર કોઈ શખ્સ વિત્ર કી નમાઝ મેં દુઆએ કુનૂત ભૂલ કર રુકૂઅ મેં ચલા ગયા તો ન તો રુકૂઅ મેં દુઆએ કુનૂત પઢે ઔર ન ઉસે દોબારા ખડે હોકર દુઆએ કુનૂત પઢને કી ઝરૂરત હૈ; બલ્કિ બસ અખીર મેં સજદએ સહવ કર લે. લેકિન અગર રુકૂઅ સે કિયામ કી તરફ લૌટ આયા ઔર દુઆએ કુનૂત પઢ લી તો ભી ઉસકી નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી; અલબત્ત સજદએ સહવ કરના બહર હાલ લાઝિમ હોગા.

સજદએ સહવ સે પહલે એક સલામ ફેરના

સજદએ સહવ સે કબલ દાએં તરફ સલામ ફેરના મસ્નૂન હૈ. જો શખ્સ સલામ ફેરે બગૈર સજદએ સહવ કર લે તો અગરચે સજદએ સહવ સહીહ હો જાયેગા, લેકિન વો કરાહતે તન્ઝીહી કા મુર્તકિબ હોગા.

કઅદે-આખિરા કે વક્ત ભૂલ સે ખડા હો ગયા

અગર કોઈ શખ્સ આખરી કઅદા મેં બૈઠને કે બજાયે ખડા હો જાયે તો ઉસ પર લાઝિમ હૈ કિ વો અગલી રકઅત કે સજદા સે પહલે પહલે કઅદે-આખિરા કી તરફ લૌટ આયે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કરે. ઔર અગર કઅદા કી તરફ ન લૌટા ઔર સજદા કર લિયા તો સજદા સે સર ઉઠાતે હી ઉસકી નમાઝ ફર્ઝ કે બજાયે નફ્લ હો જાયેગી.

આખરી કઅદા મેં સલામ ફેરને કે બજાયે ખડા હો ગયા

અગર કોઈ શખ્સ કઅદે-આખિરા મેં બૈઠને કે બાદ ફિર તીસરી યા પાંચવીં રકઅત કે લિયે ખડા હો ગયા તો ઉસકા ફર્ઝ અદા હો ગયા લેકિન ઉસે ચાહિયે કિ ફૌરન કઅદા કી તરફ લૌટ આયે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કર લે ઔર અગર પાંચવીં રકઅત કા સજદા કર લિયા તો ઇસ સૂરત મેં બહેતર યે હૈ કિ છઠ્ઠી રકઅત ભી સાથ મિલા લે તાકિ અખીર કી દો રકઅતેં નફ્લ હો જાયેં, લેકિન સજદએ સહવ કરના બહર સૂરત ઝરૂરી હોગા.

કબ તક સજદએ સહવ કર સકતા હૈ?

અગર કિસી શખ્સ પર સજદા કરના વાજિબ થા લેકિન ઉસને સલામ ફેર દિયા ઔર સજદએ સહવ કરના ઉસે યાદ ન રહા તો અગર અપની જગહ બૈઠે બૈઠે કિબ્લા સે સીના ફેરને ઔર કિસી મુનાફી-એ-સલાત અમલ કરને સે પહલે ઉસે યાદ આ જાયે તો અબ સજદએ સહવ કરકે નમાઝ પૂરી કર લે.

કઅદે-ઉલા પર ગલતી સે સલામ ફેરના

અગર કિસી શખ્સ ને મસલન ઝોહર કી ચાર રકઅત નમાઝ કી નિયત બાંધી ફિર દો રકઅત પઢ કર ભૂલ સે સલામ ફેર દિયા, તો ઇસ સલામ સે વો નમાઝ સે ખારિજ નહીં હુઆ ઉસે ચાહિયે કિ ચાર રકઅત પૂરી કરકે અખીર મેં સજદા કર લે.

નમાઝે ઈદ ઔર જુમઆ વગૈરહ મેં સહવ કા પેશ આના

અગર ઈદૈન ઔર જુમઆ કી નમાઝ મેં ઇમામ સે કોઈ એસી ગલતી હો ગઈ જિસસે સજદએ સહવ વાજિબ હો જાતા હો, તો મુતઅખ્ખિરીન મશાઇખ કે નઝદીક બહેતર યે હૈ કિ ઇન નમાઝોં મેં સજદએ સહવ ન કિયા જાયે; ઇસ લિયે કિ મજમએ કસીર હોને કી વજહ સે સજદએ સહવ કરને મેં ના વાકિફ અવામ કી નમાઝ ખરાબ હોને કા કવી અંદેશા હૈ. યહી હુક્મ બડે બડે ઇજ્તિમાઆત મેં કસીર મજમઅ કે સાથ પઢી જાને વાલી જમાઅત કી નમાઝોં કા ભી હૈ).

રકઅતોં કી તાદાદ મેં શક હોના

અગર કિસી શખ્સ કો કભી કભાર નમાઝ કી રકઅતોં કી તાદાદ મેં શક હો જાયે તો ઉસે ચાહિયે કિ નિયત તોડ કર અઝ સરે નૌ નમાઝ પઢે ઔર અગર બાર બાર નમાઝ મેં શક હો જાતા હો તો ગલબ-એ-ઝન્ન પર અમલ કર લે યાની જિતની રકઅત પઢ લેને કા ગુમાન ગાલિબ હો ઉસકો બુનિયાદ બનાયે, ઔર અગર કોઈ ફૈસલા ન કર સકે તો જિતની રકઅત પઢને કા યકીન હો (મસલન દો ઔર તીન મેં શક હૈ તો દો કા પઢના યકીની હૈ) પર બિના કરે ઔર સાથ મેં આગે કી હર રકઅત પર કઅદા કરે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કર લે.

નમાઝ કે દૌરાન સોચતે રહ જાના

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝ કે દૌરાન કિસી ફિક્ર યા ખયાલ મેં એસા ખો ગયા કિ ઉસકી વજહ સે કોઈ વાજિબ છૂટ ગયા મસલન એક રુક્ન (તીન તસ્બીહ) કે બકદ્ર સોચતા રહા તો ઉસ પર સજદએ સહવ લાઝિમ હૈ.

નમાઝ કી રકઅતોં કે બારે મેં ઇમામ ઔર મુક્તદિયોં મેં ઇખ્તિલાફ

સલામ ફેરને કે બાદ નમાઝ કી રકઅતોં કે બારે મેં ઇમામ ઔર મુક્તદિયોં મેં ઇખ્તિલાફ હો ગયા તો અબ ક્યા કિયા જાયે? ઇસ બારે મેં થોડી તફસીલ હૈ:

(૧) અગર ઇમામ કો મુકમ્મલ નમાઝ પઢાને કા યકીન હો તો ઉસકે લિયે નમાઝ કા ઇઆદા લાઝિમ નહીં હૈ.

(૨) અગર મુક્તદિયોં મેં ભી દો ફરીક હોં કુછ લોગ કહેં કિ નમાઝ પૂરી હુઈ ઔર કુછ લોગ કહેં કોઈ રકઅત કમ રહ ગઈ તો ઇમામ કી રાય પર અમલ કિયા જાયેગા.

(૩) અગર ઇમામ કો યકીન હો કિ રકાઆત કમ હુઈ હૈં તો ઇઆદા લાઝિમ હૈ; અલબત્ત ઇસ સૂરત મેં અગર કિસી મુક્તદી કો નમાઝ મુકમ્મલ હોને કા યકીન હો તો ઉસકો ઇજાઝત હૈ કિ ઇઆદા વાલી નમાઝ મેં શરીક ન હો.

(૪) અગર ખુદ ઇમામ કો શક હો જાયે કિ નમાઝ પૂરી હુઈ હૈ યા નાકિસ, ઔર મુક્તદી યે કહેં કિ નમાઝ કી રકઅતોં મેં કમી રહ ગઈ તો ઇમામ પર મુક્તદિયોં કી બાત માનના ઔર ઇઆદા કરના લાઝિમ હૈ.

વિત્ર કી રકઅતોં મેં શક

અગર નમાઝે વિત્ર પઢતે હુએ શક હો જાયે કિ દૂસરી રકઅત હૈ યા તીસરી? તો ઉસે ચાહિયે કિ કુનૂત પઢે ફિર કઅદા કરે ઇસકે બાદ અગલી રકઅત મેં ભી કુનૂત પઢે ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કર લે.

મુફસિદાતે સલાત

નમાઝ કો ફાસિદ કર દેને વાલી ચીઝેં દો કિસ્મ કી હૈં:

(૧) અકવાલ યાની વો ઉમૂર જો બોલને સે તઅલ્લુક રખતે હૈં

(૨) અફઆલ યાની જો ફેઅલ વ અમલ સે તઅલ્લુક રખતે હૈં.

પહલી કિસ્મ: અકવાલ

(૧) નમાઝ મેં બાતચીત સે નમાઝ ફાસિદ હો જાતી હૈ લેકિન ઉસકી તીન શર્તેં હૈં.

(૧) ઉસ બાત મેં કમ અઝ કમ દો હર્ફ હો યા એક હર્ફ હો તો એસા હર્ફ હો જિસકે માઅની સમજ મેં આ જાતે હોં જૈસે અરબી મેં "ઇ" ઔર "કિ". યે અમ્ર કે સીગે હૈં. "ઇ" કે માઅની હોતે હૈં હિફાઝત કર ઔર "કિ" કે માઅની હોતે હૈં બચા. એક હર્ફ બેમાઅની કા બોલના નમાઝ કો ફાસિદ નહીં કરતા.

(૨) વો કલામ એસા હો જિસે લોગ આપસ મેં બોલચાલ મેં ઇસ્તેમાલ કરતે હોં યાની નમાઝ સે મુતઅલ્લિક અઝકાર ન હો યાની તસ્બીહ વ તકબીર ઔર કિરાઅતે કુરાન ન હો.

(૩) ઇસ તરહ આવાઝ સે કલામ કરે કિ સુના જાયે અગરચે ઇતની આવાઝ સે હો કિ સિર્ફ ખુદ હી સુન સકે ઔર અગર ઇતની આવાઝ ન હો કિ ખુદ સુન સકે તો ઉસકી નમાઝ ફાસિદ ન હોગી. બયાન કિયે ગયે શરાઇત કે સાથ કલામ કરને સે નમાઝ ફાસિદ હો જાતી હૈ ચાહે વો બાત થોડી હો યા ઝ્યાદા ઔર ચાહે ભૂલ કર હો યાની વો ભૂલ જાયે કિ નમાઝ પઢતા હૈ યા ગલતી સે હો યાની કિરાઅત યા અઝકાર કા ઇરાદા કિયા મગર ગલતી સે ઉસકી જગહ કલામ અદા હો ગયા જૈસે "يا أيها الناس"  "યા અય્યુહન્નાસ" કી જગહ "يا زید "   "યા ઝૈદ" નિકલ ગયા.

(૨) સલામ કરના યા સલામ કા જવાબ દેના.

(૩) છીંક કા જવાબ દેના (અગર કિસી શખ્સ કો છીંક આઈ ઔર નમાઝી ને يرحمك الله "યરહમુકલ્લાહ" કહા તો ઉસકી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી). અગર ખુદ નમાઝી કો છીંક આઈ ઔર ઉસને " الحمد لله"  "અલહમ્દુલિલ્લાહ" કહ દિયા તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી: ઇસ લિયે કિ કલિમા જવાબ કે લિયે નહીં હૈ બલ્કિ સવાબ કે હુસૂલ કે લિયે ઇસ્તેમાલ હુઆ હૈ.

(૪) અગર દૌરાને નમાઝ કોઈ ખુશી કી ખબર સુની ઔર ઉસકે જવાબ મેં " الحمد لله"  "અલહમ્દુલિલ્લાહ" કહા યા કોઈ બુરી ખબર સુની ઔર "انا لله و انا الیه راجعون"  "ઇન્ના લિલ્લાહિ વ ઇન્ના ઇલયહિ રાજિઊન" પઢા. ઇસી તરહ કોઈ તઅજ્જુબ કી ખબર સુની ઔર " سبحان الله" "સુબ્હાનલ્લાહ" યા " الله اکبر"  "અલ્લાહુ અકબર" કહા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

(૫) અગર નમાઝ મેં કુરાન કી કોઈ આયત કિસી સવાલ કરને વાલે કે જવાબ મેં ઇસ્તેમાલ કી તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, જૈસે કિસી શખ્સ ને કમરે કે અંદર આને કી ઇજાઝત માંગી ઔર નમાઝી ને નમાઝ મેં હી જોર સે યે આયત પઢી " ادخلوها بسلام آمنین" "ઉદખુલૂહા બિ સલામિન આમિનીન" યા કિસી ને અલ્લાહ કે મુતઅલ્લિક સવાલ કિયા "أمع الله اله آخر"  "અ મઅલ્લાહિ ઇલાહુન આખર" તો નમાઝી ને જવાબ દિયા "لا اله الا الله "  "લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ" વગૈરહ ઇસ લિયે કિ યહાં આયતે કુરાની કો ગુફ્તગૂ કી જગહ ઇસ્તેમાલ કિયા ગયા હૈ.

(૬) અગર નમાઝી ને અપને ઇમામ કે ઇલાવા કિસી દૂસરે કો લુક્મા દિયા તો લુક્મા દેને વાલે ઔર લેને વાલે દોનોં કી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

(૭) નમાઝ મેં એસી ચીઝ કી દુઆ માંગના જો બંદોં સે માંગી જા સકતી હો જૈસે કિસી ને " اللهم ارزقنی فلانة"  "અલ્લાહુમ્મર્ઝુક્ની ફુલાનતન" કહા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

★ વો દુઆએં જો કુરાન વ અહાદીસ મેં આઈ હૈં ઉસસે નમાઝ ફાસિદ નહીં હોતી હૈ.

(૮) નમાઝ કે દૌરાન આવાઝ સે આહ, યા ઓહ, યા ઉફ કહા યા એસા રોયા કિ હુરૂફ પૈદા હો ગયે તો અગર યે રોના જન્નત યા દોઝખ કે ઝિક્ર સે થા તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી. ઔર અગર દર્દ યા મુસીબત સે ઇન અલ્ફાઝ કે સાથ રોયા યા આહ વગૈરહ કિયા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી. લેકિન અગર મરીઝ અપને આપ કો આહ કરને સે નહીં રોક સકતા તો ઝરૂરત કી વજહ સે નમાઝ ફાસિદ ન હોગી.

(૯) અગર કિસી ઉઝ્ર કે બગૈર ખંખારા યા ખાંસા ઔર ઉસસે કિસી હર્ફ કી આવાઝ મુંહ સે નિકલ ગઈ તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી; હાં અગર બલગમ આને કી વજહ સે ખંખારને કી ઝરૂરત હો યા આવાઝ અચ્છી કરને કે લિયે ખંખારે યા બે ઇખ્તિયાર ખાંસી આ જાયે તો નમાઝ મેં કોઈ ખરાબી ન આયેગી.

(૧૦) અગર સજદા કી જગહ સે મિટ્ટી હટાને કે લિયે ફૂંક મારી ઔર ફૂંકા ઇતને જોર સે થા કિ આવાઝ સુનાઈ દે તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ઔર અગર આવાઝ સુનાઈ ન દે તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી લેકિન એસા કરના મકરૂહ હૈ.

(૧૧) દૌરાને નમાઝ કુરાન કરીમ કો દેખ કર પઢને સે નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ચાહે કુરાન હાથ મેં ઉઠાયા હુઆ હો યા કિસી જગહ પર રખા હુઆ હો. નમાઝ મેં કિસી લિખે હુએ પર નઝર પડી ઔર ઉસે સમજ લિયા તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી હાં અગર ઉસે પઢ લિયા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી જૈસે nike.

(૧૨) કિરાઅત મેં એસી ફુહ્શ ગલતી હો જાયે કિ માઅની હી બિલ્કુલ બદલ જાયે ઔર તાવીલ કી કોઈ સૂરત ન હો તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી

જૈસે ’’ فعصی فرعونُ الرسول‘‘ "ફ અસા ફિરઔનુર્રસૂલ" કી જગહ ’’فعصی فرععونَ الرسولُ ‘‘  "ફ અસા ફિરઔનર્રસૂલુ" પઢા.

દૂસરી કિસ્મ: અફઆલ

એસે કામ જિનકે કરને સે નમાઝ ટૂટ જાતી હૈ. નમાઝ મેં અમલે કસીર કે પાયે જાને કી વજહ સે નમાઝ ફાસિદ હો જાતી હૈ.

અમલે કસીર કિસે કહતે હૈં?

(૧) નમાઝી એસી હરકત કરે કે દૂર સે દેખને વાલા (જિસકે સામને નમાઝી ને નમાઝ શુરૂ ન કી હો) યે યકીન કરે યા ઉસે ગાલિબ ગુમાન હો કિ યે નમાઝ મેં નહીં હૈ તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી જૈસે કિસી ને ટોપી ઉતાર કર દોનોં હાથોં સે સર ખુજાને લગા યા ઉછલકૂદ કરને લગા ઔર અગર મામૂલી હરકત કી જૈસે એક હાથ સે ખુજાયા યા દામન દુરુસ્ત કિયા યા એક હાથ સે મોબાઇલ કા બટન બંદ કર દિયા તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી ઇસલિયે કિ યે અમલે કલીલ હૈ.

(૨) જો કામ દો હાથોં સે કિયા જાતા હો વો અમલે કસીર હૈ અગરચે નમાઝી ઉસકો એક હાથ સે હી કરે જૈસે અમામા બાંધના, કુર્તા યા પાઇજામા પહન'ના.

(૩) લગાતાર તીન હરકતેં કરના. યાની એક રુક્ન (તીન મર્તબા સુબ્હાનલ્લાહ કહને કે બકદ્ર વક્ત મેં) તીન મર્તબા હાથ ઉઠા કર ખુજલાયા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ઔર અગર હર બાર હાથ નહીં ઉઠાયા બલ્કિ એક બાર હાથ ઉઠા કર ચંદ મર્તબા હરકત દી તો યે એક હી બાર ખુજલાના હૈ ઇસસે નમાઝ ફાસિદ ન હોગી લેકિન બગૈર ઝરૂરત કે એસા કરના મકરૂહ હૈ.

ઝાબિતા:

(૧) હર એસા અમલે કસીર જો ન નમાઝ કે અમાલ મેં સે ઔર ન નમાઝ કી ઇસ્લાહ મેં સે હો નમાઝ કો ફાસિદ કર દેતા હૈ ચાહે વો અમલ ઇખ્તિયાર સે કરે યા બગૈર ઇખ્તિયાર કે કરે.

★ વો અમલ જો નમાઝ કે અમાલ મેં સે હો જૈસે એક રકઅત મેં દો રુકૂઅ કર લિયે યા તીન સજદે કર લિયે તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી.

★ વો અમલ જો નમાઝ કી ઇસ્લાહ (દુરુસ્તી) કે લિયે હો જૈસે હાલતે નમાઝ મેં કિસી કા વુઝૂ ટૂટ જાયે ઔર વો શખ્સ વુઝૂ કરને કે લિયે જાયે તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી.

(૨) નમાઝ મેં ખાના પીના.

★ નમાઝ પઢતે હુએ અગર કોઈ થોડી સી ભી ચીઝ મુંહ મેં ડાલ કર નિગલ લી તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ચાહે થોડી હો યા ઝ્યાદા ભૂલે સે હો યા જાન બૂઝ કર.

★ અગર તલ કે દાના કે બરાબર ભી બાહિર સે કોઈ ચીઝ ઉઠા કર ખાઈ યા બાહિર હોંટ પર કોઈ ચીઝ થી ઔર સાંસ કે ઝરિએ ઉસકો અંદર ખેંચ લિયા ઔર હલક મેં ચલી ગઈ તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

★ અગર કિસી આદમી ને આસમાન કી તરફ મુંહ ઉઠાયા ઔર બારિશ કા કોઈ કતરા મુંહ મેં ગિરા ઔર ઉસે નિગલ લિયા તો ભી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

★ નમાઝી કે દાંતોં મેં કોઈ ખાને કી ચીઝ અટકી હુઈ થી ઔર નમાઝ કી હાલત મેં ઉસકો નિગલ ગયા તો અગર ચને કે બરાબર યા ઉસસે ઝ્યાદા હોગી તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ઔર અગર ચને કી મિકદાર સે કમ હો તો નમાઝ ફાસિદ ન હોગી લેકિન એસા કરના મકરૂહ હૈ ઔર અગર ચને કી મિકદાર સે છોટી હો લેકિન ઇતની સખ્ત હો કિ ઉસે દાંત સે ચબાના પડે તો ભી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી. સજદે કી હાલત મેં દોનોં પૈરોં કા ઝમીન સે ઇસ તરહ ઉઠ જાના કિ દોનોં પૈરોં મેં સે કિસી પૈર કી ઉંગલ કા કોઈ હિસ્સા ઝમીન સે નહીં લગા ઔર તીન તસ્બીહ કે બકદ્ર યહી કૈફિયત રહી તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, ઔર અગર ઉંગલી ઝમીન સે ઉઠ જાને કે બાદ ફૌરન ઝમીન પર ટેક દી તો નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી લેકિન યે મકરૂહ હૈ.

(૩) મુક્તદી કા ઇમામ સે પહલે કોઈ રુક્ન અદા કરના.

★ મુક્તદી કા ઇમામ સે પહલે કિસી રુક્ન કો અદા કર લેના ફિર ઇમામ કે સાથ ઉસ રુક્ન મેં શરીક ન હોના નમાઝ કો ફાસિદ કર દેતા હૈ જૈસે મુક્તદી ને ઇમામ સે પહલે રુકૂઅ કર લિયા ઔર ઇમામ કે રુકૂઅ મેં જાને સે પહલે મુક્તદી ને અપના સર ઉઠાલિયા ફિર ઉસ રુકૂઅ કો ઇમામ કે સાથ યા ઉસકે બાદ દોબારા નહીં કિયા યહાં તક કિ ઇમામ કે સાથ સલામ ફેર દિયા તો એક રુક્ન કે છૂટ જાને કી વજહ સે મુક્તદી કી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

★ અગર કોઈ શખ્સ નમાઝ પઢતે હુએ કિસી રુક્ન મેં સોતા રહ જાયે તો બાદ મેં ઉસ રુક્ન કા દોહરાના લાઝિમ હૈ, અગર દોહરાયે બગૈર સલામ ફેર દેગા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

★ મુક્તદી કા ઇમામ કે પીછે કોઈ રુક્ન છૂટ જાયે તો ઉસકો અદા કરને કા તરીકા યે હૈ કિ જૈસે હી યાદ આયે ફૌરન ઉસ રુક્ન કો અદા કરે જૈસે કિસી ને ઇમામ સે પહલે રુકૂઅ કર લિયા ઔર ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ મેં શરીક નહીં હુઆ યા રુકૂઅ સોને કી હાલત મેં અદા કિયા અબ ઇમામ સજદા મેં હૈં ઔર મુક્તદી કો યાદ આયા કિ રુકૂઅ છૂટ ગયા હૈ યા ઇમામ કે સજદા મેં જાને કે બાદ યે નીંદ સે બેદાર હુઆ તો પહલે રુકૂઅ કરે ફિર ઇમામ કે સાથ સજદે મેં શરીક હો જાયે.

(૪) નમાઝ કે શરાઇત મેં સે કિસી શર્ત કા બગૈર ઉઝ્ર કે છોડના જૈસે સતર ખોલ દિયા યા કિબ્લા સે સીના ફેર દિયા વગૈરહ.

(૫) નમાઝ કે અરકાન મેં સે કિસી રુક્ન કા જાન બૂઝ કર યા ભૂલ સે છૂટ જાના ઔર સલામ ફેરને સે પહલે ઉસકો અદા ન કરના જૈસે એક સજદા છોડ દિયા.

(૬) કિસી વાજિબ કો જાન બૂઝ કર છોડ દેના.

(૭) જિસ શખ્સ ને પાની ન હોને કી વજહ સે યા કિસી ઉઝ્ર કી વજહ સે તયમ્મુમ કરકે નમાઝ શુરૂ કી થી ફિર વો નમાઝ કે દૌરાન પાની કે હુસૂલ પર કાદિર હો ગયા યા ઉસકા ઉઝ્ર ખત્મ હો ગયા તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી.

ઇમામત વ જમાઅત કે મસાઇલ

નમાઝ બા જમાઅત કી અહમિયત

ઇસ્લામ એક ઇજ્તિમાઈ મઝહબ હૈ, ઇસી લિયે ઉસકી બહુત સી ઇબાદાત ઇજ્તિમાઈ તૌર પર અદા કી જાતી હૈં, ઉન્હીં મેં સે જમાઅત કે સાથ નમાઝ પઢના ભી હૈ જો ઉમ્મત કે મર્દોં પર સુન્નતે મુઅક્કદહ (વાજિબ કે કરીબ) હૈ. અહાદીસે શરીફા મેં જમાઅત કે સાથ નમાઝ પઢને કી બહુત તાકીદ ઔર ફઝીલતેં વારિદ હુઈ હૈં. બુખારી વ મુસ્લિમ મેં હઝરત અબૂ હુરૈરહ (રદી.) સે મરવી હૈ વો ફરમાતે હૈં કિ આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા:

 صَلاةُ الرَّجُلِ في الجَماعَةِ تُضَعَّفُ على صَلاتِهِ في بَيْتِهِ، وفي سُوقِهِ، خَمْسًا وعِشْرِينَ ضِعْفًا، وذلكَ أنَّهُ: إذا تَوَضَّأَ، فأحْسَنَ الوُضُوءَ، ثُمَّ خَرَجَ إلى المَسْجِدِ، لا يُخْرِجُهُ إلّا الصَّلاةُ، لَمْ يَخْطُ خَطْوَةً، إلّا رُفِعَتْ له بها دَرَجَةٌ، وحُطَّ عنْه بها خَطِيئَةٌ، فَإِذا صَلّى، لَمْ تَزَلِ المَلائِكَةُ تُصَلِّي عليه، ما دامَ في مُصَلّاهُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عليه، اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، ولا يَزالُ أحَدُكُمْ في صَلاةٍ ما انْتَظَرَ الصَّلاةَ.  

અકેલે ઔર બાઝાર મેં નમાઝ પઢને કે મુકાબલે મેં જમાઅત સે નમાઝ પઢને મેં ૨૫ ગૂના ઝ્યાદા સવાબ હૈ, ઇસ લિયે કિ કોઈ શખ્સ અચ્છી તરહ વુઝૂ કરકે સિર્ફ નમાઝ પઢને કી ગરઝ સે જબ મસ્જિદ જાતા હૈ તો ઉસકે હર હર કદમ પર નેકી કા એક દર્જા બઢતા હૈ ઔર એક બુરાઈ ઉસસે માફ કી જાતી હૈ, ફિર જબ વો નમાઝ પઢ કે ફારિગ હોતા હૈ તો જબ તક વો મુસલ્લા પર બૈઠા રહતા હૈ ફરિશ્તે ઉસકે લિયે રહમત ઔર મગફિરત કી દુઆએં કરતે રહતે હૈં, ઔર જબ તક વો નમાઝ કે ઇન્તિઝાર મેં બૈઠેગા નમાઝ હી મેં સમજા જાયેગા.

નમાઝ બા જમાઅત તર્ક કરને પર વઈદેં

નબી અકરમ ﷺ ને જમાઅત કી નમાઝ છોડને વાલોં કે લિયે સખ્ત તરીન વઈદેં ઇર્શાદ ફરમાઈ હૈં, આપ ﷺ ને ફરમાયા:

 لَيَنتهينَّ رِجالٌ عن تَركِ الجَماعةِ أو لأُحرقَنَّ بُيوتَهم

લોગ જમાઅત છોડને સે બાઝ આ જાયેં વરના મૈં ઉનકે ઘરોં કો ઝરૂર જલવા દૂંગા. (અત્તર્ગીબ વત્તર્હીબ ૧/૧૭) અબૂદાઊદ શરીફ કી એક રિવાયત મેં હૈ:

 من سمع المناديَ فلم يمنَعْه من اتِّباعِه عُذرٌ - قالوا: وما العُذرُ؟ قال: خَوفٌ أو مَرَضٌ- لم تُقبَلْ منه الصَّلاةُ التي صلّى

જો શખ્સ અઝાન સુને ઔર ફિર બગૈર ઉઝ્ર કે નમાઝ કે લિયે ન આયે તો ઉસકી પઢી ગઈ નમાઝ (જો અકેલે પઢેગા) કબૂલ નહીં કી જાયેગી. ઇસ તરહ કી બહુત સી રિવાયતોં મેં વઈદેં વારિદ હુઈ હૈ, લિહાઝા હર મુસલમાન મર્દ પર ઝરૂરી હૈ કિ વો મસાજિદ મેં જાકર બા જમાઅત નમાઝ અદા કરને કા ઇહતિમામ કરે, ઔર ઇસ બારે મેં કતઅન સુસ્તી ઔર ગફલત સે કામ ન લે.

ઇમામત કી શરાઇત

સેહતમંદ મર્દોં કી ઇમામત કે લિયે ફુકહા ને છ શરાઇત ઝિક્ર કી હૈં:

(૧) મુસલમાન હોના

(૨) બાલિગ હોના

(૩) અક્લમંદ હોના

(૪) મર્દ હોના

(૫) કિરાઅત પર કાદિર હોના, ગૂંગા, તોતલાના ન હોના

(૬) ઉઝ્ર યાની કિસી એસે મર્ઝ મેં મુબ્તલા ન હોના કિ જિસકી વજહ સે ઉસકા વુઝૂ કાઇમ ન રહતા હો (નક્સીર, હકલાપન વગૈરહ) સે મહફૂઝ હોના.

(૭) નમાઝ કા તરીકા જાનતા હો

(૮) નમાઝ કે તમામ શરાઇત જૈસે વુઝૂ વગૈરહ ઉસને કર રખે હોં

(૯) રુકૂઅ સજદા પર કાદિર હો અગર કિસી બીમારી વગૈરહ કી વજહ સે રુકૂઅ સજદા કરને પર કાદિર ન હો તો વો તંદુરુસ્ત લોગોં કી ઇમામત નહીં કરવા સકતા.

★ યહાં મર્દોં કી કૈદ સે ઔરતોં ઔર બાલિગ બચ્ચોં કા ઇસ્તિસ્ના મકસૂદ હૈ કિ ઔરતોં કી ઇમામત કે લિયે મર્દ હોના શર્ત નહીં, ઇસી તરહ નાબાલિગ બચ્ચા અપને હમજિન્સોં કી ઇમામત કર સકતા હૈ, ઉનમેં બુલૂગ કી શર્ત નહીં હૈ. ઔર સેહતમંદ કી કૈદ સે માઝૂરીન કા ઇસ્તિસ્ના પેશ નઝર હૈ કિ એક માઝૂર અપને જૈસે માઝૂરીન કા ઇમામ બન સકતા હૈ ઉઝ્ર કી સલામતી વહાં મશરૂત નહીં હૈ; અલબત્ત ઇતના ઝરૂર ખયાલ રહે કિ ઇમામ બ નિસ્બત મુક્તદિયોં કે સેહત કે એઅતિબાર સે અચ્છે હાલ મેં હો યા કમ સે કમ બરાબર દર્જા મેં હો, ઉનસે કમતર હાલ મેં ન હો.

ઇક્તિદા કી શરાઇત

ઔર કિસી ભી ઇમામ કી ઇક્તિદા દુરુસ્ત હોને કે લિયે દસ શરાઇત મલ્હૂઝ રહની ઝરૂરી હૈં:

(૧) મુક્તદી કા ઇમામ કી ઇક્તિદા (ઉસકે પીછે નમાઝ પઢને) કી નિયત કરના

(૨) ઇમામ ઔર મુક્તદી કી જગહ હકીકી યા હુક્મન મુત્તહિદ હોના

(૩) દોનોં કી નમાઝ એક હોના (યે ન હો કિ ઇમામ પઢા રહા હૈ ઝોહર કી નમાઝ, ઔર મુક્તદી નિયત કર લે અસ્ર કી)

(૪) ઇમામ કી નમાઝ કા દુરુસ્ત હોના

(૫) કિસી ઔરત કા ઇમામ યા મુક્તદી કે સામને યા દાએં બાએં ન હોના

(૬) મુક્તદી કી એડી કા ઇમામ કી એડી સે આગે ન હોના (અગર એડી ઇમામ સે આગે હોગી તો મુક્તદી કી ઇક્તિદા દુરુસ્ત ન હોગી, હાં અગર એડી પીછે હો મગર કદ વ કામત મેં ઝ્યાદતી કી વજહ સે સજદા કરતે હુએ મસલન સર ઇમામ કે સર સે આગે હો જાયે તો ઇક્તિદા મેં કોઈ ફર્ક ન આયેગા)

(૭) મુક્તદી કો ઇમામ કી નક્લ વ હરકત કા ઇલ્મ હોના (કિ અબ વો કિયામ મેં હૈ યા રુકૂઅ યા સજદા મેં હૈ મહઝ અટકળ સે કામ ન ચલેગા)

(૮) મુક્તદી કા (નમાઝ કે દૌરાન યા ઇમામ કે સલામ ફેરને કે બાદ) યે જાન લેના કિ ઇમામ મુસાફિર હૈ યા મુકીમ (તાકિ અપના હાલ દેખ કર કસ્ર વ ઇત્મામ પર અમલ કર સકે)

(૯) મુક્તદી કા ઇમામ કે સાથ અરકાને નમાઝ મેં શરીક રહના

(૧૦) અરકાન કી અદાયગી મેં મુક્તદી કા હાલ ઇમામ કે મસાવી યા ઉસસે કમતર હોના, મસલન:

(૧) રુકૂઅ સજદા પર કુદરત રખને વાલે ઇમામ કા અપને જૈસે મુક્તદી કી ઇમામત કરના, યા ઇશારા સે નમાઝ પઢને વાલે કા અપને જૈસે શખ્સ કી ઇમામત કરના

(૨) ઇશારા સે નમાઝ પઢને વાલે કા રુકૂઅ સજદા પર કાદિર ઇમામ કી ઇક્તિદા કરના ઔર યહી તફસીલ શરાઇતે નમાઝ કે મામલા મેં ભી હૈ, યાની મુક્તદી, શરાઇત (મસલન સતર, તહારત વગૈરહ) મેં ઇમામ કે બરાબર યા ઉસસે કમતર હોના ચાહિયે.

મુદરિક, લાહિક, ઔર મસ્બૂક સે મુતઅલ્લિક મસાઇલ

મુદરિક કિસે કહતે હૈં?

જો શખ્સ ઇમામ કે સાથ નમાઝ કી તમામ રકઅતોં કો પા લે વો મુદરિક કહલાતા હૈ. જો શખ્સ મસ્જિદ મેં ઉસ વક્ત પહુંચા જબ કિ ઇમામ પહલી રકઅત કે રુકૂઅ મેં થા, ઔર વો રુકૂઅ મેં શરીક હો ગયા તો વો ભી મુદરિક શુમાર હોગા.

લાહિક કિસે કહતે હૈં?

જો શખ્સ પહલી રકઅત મેં તો ઇમામ કે સાથ શરીક હો; લેકિન બાદ કી કિસી રકઅત મેં (મસલન સોતે રહ જાને, યા હદસ લાહિક હો જાને વગૈરહ કી વજહ સે) શરીક ન હો સકે, ઉસે ઇસ્તિલાહ મેં લાહિક કહતે હૈં.

લાહિક મસ્બૂક કિસે કહતે હૈં?

જો શખ્સ શુરૂ સે ઇમામ કે સાથ શરીક નહીં રહા; બલ્કિ એક રકઅત (યા ઉસસે ઝ્યાદા) હોને કે બાદ જમાઅત મેં શામિલ હુઆ, ઔર ફિર દરમિયાન મેં કિસી વજહ સે ઉસકી કોઈ રકઅત મઝીદ છૂટ ગઈ, તો ઇસ મુક્તદી કો લાહિક મસ્બૂક કહતે હૈં.

લાહિક અપની નમાઝ કૈસે પૂરી કરેગા?

લાહિક શખ્સ પર ઝરૂરી હૈ કિ વો અવ્વલન અપની ફૌત શુદા રકઅત અદા કરે ઉસકે બાદ અગર અભી ઇમામ ને સલામ ન ફેરા હો તો ઉસકે સાથ શામિલ હોકર નમાઝ મુકમ્મલ કર લે, ઔર અગર ઇમામ સલામ ફેર ચુકા હો તો ફિર તન્હા અપની નમાઝ પૂરી કર લે. અગર ઇસકે બરખિલાફ કિયા યાની ઇમામ કે સાથ રહા ઔર ઉસકે સલામ ફેરને કે બાદ ફૌત શુદા રકઅત પઢી તો નમાઝ સહીહ હો જાયેગી, મગર ગુનહગાર હોગા.

લાહિક ફૌત શુદા રકઅત મેં કિરાઅત નહીં કરેગા

લાહિક મુક્તદી અપની ફૌત શુદા રકઅત અદા કરતે વક્ત કિરાઅત નહીં કરેગા; બલ્કિ સિર્ફ કિરાઅત કે બકદ્ર ખામોશ ખડા રહેગા, ખ્વાહ ઇમામ કે સલામ ફેરને સે પહલે અદા કરે યા બાદ મેં.

લાહિક કી નમાઝ મેં સહવ મોજિબે સજદએ સહવ નહીં

લાહિક કા હુક્મ ચુંકિ મુક્તદી કી તરહ હૈ ઇસ લિયે અગર ઉસકી ફૌત શુદા રકઅત મેં કોઈ સહવ (કોઈ વાજિબ છૂટ જાયે યા કિસી રુક્ન મેં તાખીર હો જાયે વગૈરહ) હો જાયે તો ઉસ પર સજદએ સહવ વાજિબ ન હોગા.

લાહિક મસ્બૂક નમાઝ કૈસે પૂરી કરે?

લાહિક મસ્બૂક શખ્સ અવ્વલન વો રકઅતેં અદા કરેગા જો ઇમામ કે સાથ શામિલ હોને કે બાદ છૂટી ઔર ઉન્હેં મુકમ્મલ કરને કે બાદ વો રકઅત પઢેગા જો જમાઅત મેં શામિલ હોને સે પહલે છૂટી હૈ (મસલન કોઈ શખ્સ ઝોહર કી એક રકઅત હોને કે બાદ જમાઅત મેં શામિલ હુઆ, ફિર ઇમામ કી ઇક્તિદા કે દૌરાન કિસી રકઅત મેં સોતા રહ ગયા, તો બેદાર હોને કે બાદ અવ્વલન સોને કી વજહ સે જો રકઅત છૂટી હૈ ઉસે અદા કરેગા, ઔર ઉસમેં કિરાઅત નહીં કરેગા, ઉસકે બાદ વો રકઅત અદા કરેગા જો પહલે છૂટી હૈ ઔર ઉસમેં કિરાઅત કરેગા).

ભીડ કી વજહ સે અરકાને નમાઝ અદા કરને સે કાસિર રહના

અગર કોઈ શખ્સ જમાઅત મેં શામિલ હુઆ, લેકિન દૌરાને નમાઝ અચાનક ઇતની ભીડ હો ગઈ કિ અરકાન કી અદાયગી મુમ્કિન ન રહી, તો ઇસ શખ્સ કો ચાહિયે કિ અપની જગહ વૈસે હી ખડા રહે ઔર ભીડ ખત્મ હોને પર જો રકઅતેં છૂટી હૈં ઉન્હેં અદા કર લે ઔર ઉનમેં કિરાઅત ન કરે. (યે સૂરત બસા અવકાત મસ્જિદે હરામ મક્કા મુઅઝ્ઝમા મેં મતાફ ઔર મસઈ મેં પેશ આતી હૈ કિ તકબીર હોતે હી જો શખ્સ જહાં હોતા હૈ નિયત બાંધ લેતા હૈ, ઔર બાદ મેં ઇધર ઉધર સે જગહ ન મિલને વાલોં કા રેલા આતા હૈ ઔર ઇતની ભીડ હો જાતી હૈ કિ રુકૂઅ સજદા કા મૌકા નહીં રહતા, તો જો શખ્સ ઇસ તરહ કી સૂરતે હાલ સે દોચાર હો જાયે ઉસે મઝકૂરા મસ્અલા પર અમલ કરના ચાહિયે).

નમાઝ કે દૌરાન સોતા રહ ગયા

કોઈ શખ્સ જમાઅત મેં શામિલ હુઆ, ઉસકે બાદ મસલન સજદા મેં ઇતની દેર સોતા રહ ગયા કિ કોઈ રકઅત ઇમામ કે સાથ અદા હોને સે રહ ગઈ તો યે શખ્સ લાહિક કરાર દિયા જાયેગા ઔર લાહિક કે તરીકે પર નમાઝ પૂરી કરેગા.

મસ્બૂક કિસે કહતે હૈં?

મસ્બૂક, ઉસ મુક્તદી કો કહતે હૈં જો પહલી રકઅત હો ચુકને કે બાદ જમાઅત મેં શામિલ હુઆ હો.

મસ્બૂક કિસ તરહ નમાઝ પૂરી કરે?

મસ્બૂક કા હુક્મ યે હૈ કિ ઉસકી નમાઝ કા જિતના હિસ્સા ઇમામ કે સાથ પઢને સે રહ ગયા હૈ વો ઇમામ કે સલામ ફેરને કે બાદ ખુદ ખડા હોકર અદા કરેગા, ઔર યે ઇમામ કે સલામ કે બાદ બકિય્યા નમાઝ પઢતે હુએ તન્હા નમાઝ પઢને વાલે કે હુક્મ મેં હોગા. જિસ તરહ તન્હા નમાઝ પઢને વાલા પહલી રકઅત મેં સના ( سبحانك اللهم الخ) اعوذ بالله من الشيطن الرجيم  (સુબ્હાનકલ્લાહુમ્મ...),  અઉઝુ બિલ્લાહિ મિનશ્શૈતાનિર્રજીમ" ઔર بسم الله الرحمن الرحیم "બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહીમ" ઔર સૂરહ ફાતિહા ઔર સૂરત મિલાકર પઢતા હૈ, ઔર બાકી રકઅતોં કે શુરૂ મેં સના ઔર અઉઝુ બિલ્લાહ નહીં પઢતા બલ્કિ બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહીમ પઢ કર સૂરહ ફાતિહા ઔર સૂરત યા સિર્ફ સૂરહ ફાતિહા પઢતા હૈ. ઇસી તરહ મસ્બૂક ભી બાકી માંદા નમાઝ મેં એસા હી કરેગા, ઔર અગર બાકી માંદા નમાઝ મેં મસ્બૂક કો કોઈ સહવ હો જાયે તો સજદએ સહવ કરના ભી લાઝિમ હોગા.

મસ્બૂક કો મગરિબ કી સિર્ફ એક રકઅત મિલી તો નમાઝ કૈસે પૂરી કરે?

અગર કિસી શખ્સ કો ઇમામ કે સાથ મગરિબ કી સિર્ફ એક રકઅત મિલી તો વો માબકિય્યા દોનોં રકઅતોં મેં સૂરહ ફાતિહા કે સાથ સૂરત મિલાયેગા, ઔર દોનોં રકઅત મેં કઅદા ભી કરેગા.

મસ્બૂક સના કબ પઢેગા?

મસ્બૂક જિસ વક્ત ઇમામ કે સાથ શરીક હુઆ, અગર ઉસ વક્ત ઇમામ ને કિરાઅત શુરૂ નહીં કી તો મસ્બૂક ભી સના પઢે, ઔર અગર ઇમામ ને જહરી કિરાઅત શુરૂ કર દી, તો ઇસ સૂરત મેં મસ્બૂક નમાઝ મેં શામિલ હોને કે બાદ સના વગૈરહ ન પઢે, બલ્કિ જબ ઇમામ કે સલામ ફેરને કે બાદ ખડા હોકર બાકી માંદા નમાઝ પઢે, ઉસ વક્ત સના, તઅવ્વુઝ ઔર બિસ્મિલ્લાહ વગૈરહ પઢે. ઔર અગર સિર્રી કિરાઅત હૈ તો ઉસ વક્ત ભી પઢે, ફિર જબ અપની રકઅત પૂરી કરને ખડા હો ઉસ વક્ત દોબારા પઢે.

મસ્બૂક કા ઇમામ કે સાથ સલામ ફેર દેના

અગર મસ્બૂક શખ્સ ને ભૂલ સે ઇમામ કે સાથ સલામ ફેર દિયા તો ઉસકી તીન સૂરતેં હૈં:

(૧) ઇમામ સે પહલે સલામ ફેરા

(૨) ઇમામ કે બિલ્કુલ સાથ સાથ સલામ ફેરા. તો ઇન દો સૂરતોં મેં મસ્બૂક પર સજદએ સહવ વાજિબ નહીં હૈ ક્યોંકિ અભી વો મુક્તદી હૈ ઔર મુક્તદી પર ખુદ કે સહવ કી વજહ સે સજદએ સહવ વાજિબ નહીં હોતા હૈ. તીસરી સૂરત યે હૈ કિ ઇમામ કે બાદ સલામ ફેરા (જૈસા કિ આમ તૌર પર હોતા હૈ) તો ઇસ સૂરત મેં સજદએ સહવ વાજિબ હૈ, ચાહે એક તરફ સલામ ફેરા હો યા દોનોં તરફ ફેર દિયા હો ક્યોંકિ અબ યે મુનફરિદ હૈ ઔર મુનફરિદ પર ઉસકે સહવ સે સજદએ સહવ વાજિબ હોતા હૈ.

મસ્બૂક ને ભૂલે સે ઇમામ કે સાથ દોનોં સલામ ફેર દિયે

અગર મસ્બૂક ને ભૂલે સે ઇમામ કે સાથ દોનોં સલામ ફેર દિયે ઔર સલામ ફેરને કે બાદ કિસી સે બાતચીત નહીં કી, ઔર કિબ્લા રૂખ બૈઠા રહા, યાદ આયા તો ફૌરન ખડે હોકર નિયત બાંધે બગૈર બાકી માંદા નમાઝ પઢ લે, ઔર આખિર મેં સહવ સજદા કરે નમાઝ હો જાયેગી, દોબારા પઢને કી ઝરૂરત નહીં હોગી. ☆ અગર મસ્બૂક ને ભૂલે સે ઇમામ કે સાથ સલામ ફેર દિયા, ઔર ઉસકો યાદ નહીં રહા, દૂસરોં કે બતલાને પર ઔર યાદ દિલાને પર ફૌરન ખડા હો ગયા, અપની યાદ સે કામ નહીં લિયા, તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, ઇસ નમાઝ કો દોબારા શુરૂ સે પઢના લાઝિમ હોગા. એસી સૂરત મેં નમાઝ સહીહ હોને કી સૂરત યે હૈ કિ બતલાને ઔર યાદ દિલાને પર અપની યાદદાશ્ત પર જોર ડાલ કર અપની રાય કે મુતાબિક ઉઠ કર નમાઝ પૂરી કરકે સહવ સજદા કર લે તો નમાઝ હો જાયેગી. ☆ મસ્બૂક ને ઇમામ કે સાથ સલામ ફેર દિયા, અગર વો મસ્બૂક દૂસરે કે બતલાને સે ઔર યાદ દિલાને સે કુછ દેર કે બાદ ઉઠા ઔર ખુદ ભી ઉસકો યાદ દિલાને સે યાદ આ ગયા, ઔર ઇસી બિના પર વો ઉઠા, તો બાકી માંદા નમાઝ પઢ કર આખિર મેં સહવ સજદા કરને સે નમાઝ હો જાયેગી, ઔર એસી હાલત મેં એસા હી કરના ચાહિયે કિ અગર કોઈ શખ્સ બતલા દે ઔર યાદ દિલા દે તો ખુદ યાદ કરકે અપની યાદ પર ઇસ ફેઅલ કો કરે તાકિ નમાઝ મેં કુછ ખલલ ન હો. ☆ ઔર અગર મસ્બૂક ને ઇમામ કે સાથ સલામ ફેરને કે બાદ બાતચીત કી તો નમાઝ ફાસિદ હો ગઈ ઇસ નમાઝ કો દોબારા શુરૂ સે પઢના લાઝિમ હોગા. ☆ અગર મસ્બૂક ને ભૂલે સે ઇમામ કે સાથ સલામ ફેરને કે બાદ કિસી સે બાતચીત નહીં કી, અલબત્ત અરબી મેં દુઆ માંગ લી, ફિર યાદ આને પર ખડા હોકર બાકી નમાઝ પઢ કર આખિર મેં સહવ સજદા કિયા તો નમાઝ હો જાયેગી. ☆ ઔર અગર અરબી ઝબાન કે ઇલાવા કિસી ઔર ઝબાન મેં દુઆ કી તો નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ઇસ નમાઝ કો દોબારા પઢના લાઝિમ હોગા.

મસ્બૂક સજદએ સહવ મેં ઇમામ કે સાથ રહેગા

અગર ઇમામ પર સજદએ સહવ વાજિબ હો તો મસ્બૂક કો ભી ઉસકે સાથ સજદએ સહવ કરના ઝરૂરી હૈ યહાં તક કિ અગર મસ્બૂક અપની નમાઝ પૂરી કરને કે લિયે ખડા હો ગયા હો, ફિર ઉસે માલૂમ હુઆ કિ ઇમામ પર સજદએ સહવ હૈ, તો ઉસે વાપસ લૌટ કર સજદએ સહવ મેં શામિલ હોના ચાહિયે.

મસ્બૂક સજદએ સહવ મેં ઇમામ કે સાથ સલામ ન ફેરે

અગર ઇમામ પર સજદએ સહવ વાજિબ હો ગયા થા, ઔર વો સજદએ સહવ કર રહા હૈ તો મસ્બૂક ઇમામ કે સાથ સજદએ સહવ કે દોનોં સજદે કરે, લેકિન ઇમામ કે સાથ સહવ સજદા સે પહલે વાલા સલામ ન ફેરે. અગર મસ્બૂક કો યે બાત યાદ હૈ કિ ઉસકી નમાઝ બાકી હૈ ઉસકે બાવજૂદ ઇમામ કે સાથ સલામ ફેર દિયા તો મસ્બૂક કી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી ઔર ઇસ નમાઝ કો શુરૂ સે દોબારા પઢના લાઝિમ હોગા. ☆ ઔર અગર મસ્બૂક ને ઇમામ કે સાથ ભૂલે સે સલામ ફેર દિયા હૈ, તો નમાઝ ફાસિદ નહીં હોગી ઔર સજદએ સહવ ભી લાઝિમ નહીં હોગા ક્યોંકિ મસ્બૂક ઉસ વક્ત મુક્તદી હૈ, ઔર મુક્તદી પર ઉસકી ગલતી કી વજહ સે સજદએ સહવ લાઝિમ નહીં હોતા.

મસ્બૂક કો અપની નમાઝ પૂરી કરને કે લિયે કબ ખડા હોના ચાહિયે?

મસ્બૂક કો ચાહિયે કિ જબ ઇમામ દોનોં સલામ ફેર ચુકે ઔર ઉસકા ઇત્મિનાન હો જાયે કિ ઇમામ પર સજદએ સહવ લાઝિમ નહીં હૈ, તો અબ વો અપની નમાઝ પૂરી કરને કે લિયે ખડા હો.

મસ્બૂક ને ઇમામ કે પીછે દરૂદ શરીફ ઔર દુઆ પઢ લી

અગર મસ્બૂક (જિસકી કુછ રકઅત રહ ગઈ થીં) ને ઇમામ કે પીછે કઅદે-આખિરા મેં અત્તહિય્યાત પઢ કર દરૂદ શરીફ ઔર દુઆએ માસૂરા વગૈરહ ભી પઢ લી તો ઉસ પર બાદ મેં સજદએ સહવ વાજિબ નહીં હૈ.

નમાઝી કે સામને સે ગુઝરને કે મસાઇલ

أنَّ زَيْدَ بنَ خالِدٍ أرْسَلَهُ إلى أبِي جُهَيْمٍ يَسْأَلُهُ: ماذا سَمِعَ مِن رَسولِ اللَّهِ ﷺ في المارِّ بيْنَ يَدَيِ المُصَلِّي؟ فَقالَ أبو جُهَيْمٍ: قالَ رَسولُ اللَّهِ ﷺ: لو يَعْلَمُ المارُّ بيْنَ يَدَيِ المُصَلِّي ماذا عليه، لَكانَ أنْ يَقِفَ أرْبَعِينَ خَيْرًا له مِن أنْ يَمُرَّ بيْنَ يَدَيْهِ. قالَ أبو النَّضْرِ: لا أدْرِي أقالَ: أرْبَعِينَ يَوْمًا، أوْ شَهْرًا، أوْ سَنَةً.

રસૂલુલ્લાહ ﷺ એ ઇર્શાદ ફરમાવ્યું: અગર નમાઝીના સામેથી પસાર થનારને ખબર પડે કે (નમાઝીના સામેથી પસાર થવું) કેટલો મોટો ગુનો છે, તો તે નમાઝીના સામેથી પસાર થવાના મુકાબલે ત્યાં ચાલીસ (વર્ષ) સુધી ઊભા રહેવાને વધુ બહેતર (અને આસાન) સમજશે.

કિસી શખ્સ કા નમાઝી કે આગે સે ગુઝરના

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝ પઢી રહ્યો હતો અને તેની આગળથી કોઈ શખ્સ પસાર થઈ ગયો તો નમાઝ પઢનારની નમાઝ ફાસિદ નહીં થાય; અલબત્ત પસાર થનાર ગુનેગાર થશે અને કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં નમાઝી પણ ગુનેગાર થઈ શકે છે. જેની વિગત આ મુજબ છે કે શક્ય છે કે આ મસલાની ચાર શકલો હોઈ શકે:

(૧) નમાઝી એવી જગ્યાએ નમાઝ પઢી રહ્યો છે જ્યાં નમાઝ પઢવાથી પસાર થનાર માટે કોઈ અવરોધ નથી અને નમાઝીની પાછળથી પસાર થવાનો રસ્તો ખુલ્લો છે, હવે જો પસાર થનાર પાછળના રસ્તાને છોડીને આગળથી પસાર થાય તો માત્ર પસાર થનાર ગુનેગાર થશે, નમાઝી ગુનેગાર નહીં થાય.

(૨) નમાઝીએ રસ્તો રોકીને નમાઝની નિયત બાંધી લીધી અને પસાર થનાર માટે તેના સિવાય કોઈ રસ્તો નથી, દા.ત. મસ્જિદના દરવાજા પર જ નિયત બાંધી લીધી તો આવી પરિસ્થિતિમાં આગળથી પસાર થનારને ગુનો નહીં થાય; બલ્કે માત્ર નમાઝ પઢનાર જ ગુનેગાર થશે.

(૩) નમાઝીએ એવી જગ્યાએ નિયત બાંધી જે સામાન્ય રીતે પસાર થવાની જગ્યા છે, પરંતુ તે રસ્તાનો વિકલ્પ પણ હાજર છે, તો આવી પરિસ્થિતિમાં પસાર થવાની જગ્યા પર નમાઝ પઢવાનો દોષ નમાઝી પર રહેશે, અને જે વ્યક્તિ બીજો રસ્તો છોડીને નમાઝીની આગળથી પસાર થશે તેને પસાર થવાનો ગુનો થશે, જાણે કે બંને ગુનેગાર થશે.

(૪) નમાઝીએ એવી જગ્યાએ નિયત બાંધી જે સામાન્ય પસાર થવાની જગ્યા નથી પરંતુ અચાનક એવું થયું કે પસાર થનારને નમાઝીની આગળથી પસાર થવું કોઈ કારણસર જરૂરી થઈ ગયું, તો આવી પરિસ્થિતિમાં બંને ગુનેગાર નહીં થાય.

મસ્જિદે હરામ મેં નમાઝિયોં કે આગે સે ગુઝરને કા હુક્મ

મસ્જિદે હરામ (મક્કા મુકર્રમા) માં તવાફ કરનારાઓ માટે તવાફ કરતી વખતે નમાઝીની આગળથી પસાર થવું સંપૂર્ણપણે જાયઝ છે, પરંતુ જે લોકો તવાફ નથી કરી રહ્યા તેઓએ નમાઝીની આગળથી પસાર થવામાં સાવચેતી રાખવી જોઈએ, અને જો પસાર થવું જરૂરી હોય તો નમાઝીની સજદાની જગ્યાથી આગળથી પસાર થાય, તેની બિલકુલ નજીકથી પસાર ન થાય.

અગલી સફ કો પુર કરને કે લિયે પિછલી સફ સે ગુઝરના

અગર જમાઅતની નમાઝમાં નમાઝીઓ આગલી સફમાં જગ્યા છોડીને પાછળ ઊભા રહી જાય તો પછી આવનાર વ્યક્તિ માટે જાયઝ છે કે તે પાછળની સફમાં નમાઝ પઢનારની આગળથી પસાર થઈને આગલી સફ ભરી શકે છે.

બડી મસ્જિદ મેં નમાઝી કે કિતને આગે સે ગુઝરને કી ઇજાઝત હૈ?

અગર કોઈ શખ્સ બડી મસ્જિદમાં નમાઝ પઢી રહ્યો છે, તો નમાઝીના કદમથી બે સફ છોડીને આગળથી પસાર થવું જાયઝ છે અને બે સફ પહેલાં પસાર થવું જાયઝ નથી. આ જ હુકમ મોટા હોલ અને મોટા મેદાનનો છે. બડી મસ્જિદ: જે મસ્જિદ સાઠ ફૂટ પહોળી અને સાઠ ફૂટ લાંબી હોય તેને બડી મસ્જિદ કહેવાશે અને જે મસ્જિદ તેનાથી નાની હોય તેને છોટી મસ્જિદ કહેવાશે. અગર કોઈ શખ્સ છોટી મસ્જિદમાં નમાઝ પઢી રહ્યો હોય તો તેની સામેથી પસાર થવું જાયઝ નથી ચાહે નજીકથી પસાર થાય કે દૂરથી.

મસાઇલે-વિત્ર

વિત્ર કી નમાઝ વાજિબ હૈ

વિત્ર કી નમાઝ પઢના હર આકિલ બાલિગ મુસલમાન પર ઝરૂરી હૈ, યઅની ઉસ કા અદા કરના અમલન ફર્ઝ હૈ, એઅતિકાદન વાજિબ હૈ, ઔર અગર વો છૂટ જાયે તો ઉસ કી કઝા લાઝિમ હૈ.

વિત્ર કી નમાઝ કા વક્ત

વિત્ર કી નમાઝ કા વક્ત વહી હૈ જો ઇશા કી નમાઝ કા હૈ (યઅની શફક કે ગુરૂબ સે લે કર સુબ્હ સાદિક તક) લેકિન વિત્ર કો ઇશા કી નમાઝ કે બાદ હી પઢા જાયેગા; તાકિ તરતીબ કી ખિલાફ વર્ઝી ન હો ઇલ્લા યે કિ ઐસી સૂરત પેશ આ જાયે જિસ મેં તરતીબ સાકિત હો જાતી હૈ).

عن أبو هريرة أَوْصانِي خَلِيلِي ﷺ بثَلاثٍ: صِيامِ ثَلاثَةِ أيّامٍ مِن كُلِّ شَهْرٍ، ورَكْعَتَيِ الضُّحى، وأَنْ أُوتِرَ قَبْلَ أنْ أنامَ.

(સહીહ બુખારી)

નમાઝે વિત્ર પઢને કા તરીકા

વિત્ર કી નમાઝ પઢને કા તરીકા યે હૈ કિ એક સલામ સે તીન રકઅતેં પઢી જાએં, હર રકઅત મેં ફાતિહા કે સાથ સૂરત મિલાઈ જાએ, દૂસરી રકઅત પર હસ્બે દસ્તૂર કઅદહ કિયા જાએ ઔર તીસરી રકઅત મેં સૂરત મિલાને કે બાદ રફઅ યદૈન કે સાથ તકબીર કહી જાએ, ફિર હાથ બાંધ કર દુઆએ કુનૂત પઢેં ઉસ કે બાદ રુકૂઅ મેં જાએં.

★ બિલા ઉઝ્ર નમાઝે વિત્ર બૈઠ કર પઢના દુરુસ્ત નહીં હૈ.

વિત્ર મેં કૌન સી સૂરતેં પઢના મસ્નૂન હૈ?

વિત્ર કી પહલી રકઅત મેં سَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلیٰ દૂસરી રકઅત મેં قل یائها الْكَافِرُونَ ઔર તીસરી રકઅત મેં قلْ هُوَ اللهُ أَحَدُ પઢના મસ્નૂન હૈ લેકિન ઇસ કા ઇતના ઝ્યાદા ઇલ્તિઝામ ન કિયા જાયે કિ લોગ ઇન્હી સૂરતોં કો પઢના વાજિબ કરાર દેને લગેં.

જિસ શખ્સ કો દુઆએ કુનૂત યાદ ન હો વો ક્યા કરે?

જિસ શખ્સ કો દુઆએ કુનૂત યાદ ન હો તો ઉસે યાદ કરને કી કોશિશ કરની ચાહિયે ઔર જબ તક યાદ ન હો ઉસ વક્ત તક યે દુઆ: رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ  "રબ્બના આતિના ફિદ દુન્યા હસનતંવ વ ફિલ આખિરતિ હસનતંવ વ કિના અઝાબન નાર" (ઐ હમારે રબ! હમેં દુનિયા ઔર આખિરત કી ભલાઈયોં સે સરફરાઝ ફરમાઇયે ઔર હમેં જહન્નમ કે અઝાબ સે મહફૂઝ ફરમા દીજિયે) તીન મર્તબા પઢ લે, ઔર યે ભી ન પઢ સકે તો કમ અઝ કમ اللهم اغفر لی "અલ્લાહુમ્મગ ફિર લી" યા یا رب  "યા રબ્બ" તીન મર્તબા કહ લે.

★ રમઝાનુલ મુબારક મેં તરાવીહ કે બાદ વિત્ર કી નમાઝ બા જમાઅત પઢના મસ્નૂન હૈ.

અકેલે ઇશા પઢને વાલે કા વિત્ર કી જમાઅત મેં શરીક હોના

રમઝાનુલ મુબારક મેં અગર કિસી શખ્સ કી ઇશા કી જમાઅત નિકલ ગઈ ઔર વો મસ્જિદ મેં ઉસ વક્ત પહુંચા જબ કિ તરાવીહ કી જમાઅત હો રહી થી, તો ઉસે ચાહિયે કિ અવ્વલન ઇશા કે ફર્ઝ પઢે ઉસ કે બાદ તરાવીહ મેં શરીક હો ઔર વિત્ર ભી જમાઅત સે પઢે, ઔર તરાવીહ કી અગર કુછ રકઅતેં રહ જાએં તો ઉન્હેં વિત્ર કે બાદ અદા કર લે.

મુક્તદી કી દુઆએ કુનૂત સે કબ્લ ઇમામ કા રુકૂઅ મેં ચલા જાના

અગર વિત્ર મેં મુક્તદી ને દુઆએ કુનૂત શુરૂ ભી ન કી થી કિ ઇમામ ને રુકૂઅ કી તકબીર કહ દી તો ભી મુખ્તસર દુઆ પઢ કર રુકૂઅ મિલને કી ઉમ્મીદ હો તો મુક્તદી વો દુઆ પઢ કર રુકૂઅ મેં શામિલ હો, ઔર અગર ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ ફૌત હોને કા અંદેશા હો તો દુઆએ કુનૂત તર્ક કર દે ઔર રુકૂઅ મેં ચલા જાએ.

દુઆએ કુનૂત પૂરી હોને સે કબ્લ ઇમામ ને રુકૂઅ કર દિયા

અભી મુક્તદી દુઆએ કુનૂત પૂરી નહીં કર પાયા થા કિ ઇમામ રુકૂઅ મેં ચલા ગયા તો મુક્તદી કો ચાહિયે કિ અપની દુઆએ કુનૂત છોડ કર ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ મેં ચલા જાએ.

દુઆએ કુનૂત ભૂલ કર રુકૂઅ મેં ચલા ગયા

અગર વિત્ર મેં દુઆએ કુનૂત ભૂલ કર રુકૂઅ મેં ચલા જાયે, તો બેહતર હૈ કિ દુઆએ કુનૂત તર્ક કર દે ઔર આખિર મેં સજદએ સહ્વ કર લે, ઔર અગર રુકૂઅ કે બાદ કિયામ કી તરફ લૌટ ગયા, તો અબ દુઆએ કુનૂત પઢ કર સીધા સજદે મેં ચલા જાયે દોબારા રુકૂઅ ન કરે ઔર આખિર મેં સજદએ સહ્વ કરે; ક્યૂંકિ કુનૂત કો અસ્લ મહલ મેં પઢના તર્ક કર દિયા હૈ.

વિત્ર કી આખિરી રકઅત મેં શિર્કત કરને વાલા નમાઝ કૈસે પૂરી કરે?

અગર મુક્તદી ને વિત્ર કી આખિરી રકઅત ઇમામ કે સાથ પા લી ઔર ઉસ મેં વો દુઆએ કુનૂત પઢ સકા હો યા ન પઢ સકા હો, બહર સૂરત વો બાદ મેં દુઆએ કુનૂત નહીં પઢેગા; બલ્કિ બકિય્યહ દો રકઅતેં બગૈર દુઆએ કુનૂત કે પૂરી કરેગા.

વિત્ર મેં કઅદએ ઊલા ભૂલ કર ખડા હો ગયા

અગર કોઈ શખ્સ વિત્ર પઢતે હુએ કઅદએ ઊલા કે બજાયે તીસરી રકઅત કે લિયે ખડા હો ગયા તો ઉસે ચાહિયે કિ કઅદહ કી તરફ ન લૌટે બલ્કિ નમાઝ પૂરી કરકે સજદએ સહ્વ કર લે લેકિન અગર લૌટ ગયા ઔર કઅદહ કર કે ફિર ખડે હો કર નમાઝ પૂરી કી તો ભી સજદએ સહ્વ કે સાથ નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી.

મસ્બૂક ઇમામ કે સાથ દુઆએ કુનૂત પઢેગા

જો શખ્સ વિત્ર કી નમાઝ મેં મસ્બૂક હો વો સિર્ફ ઇમામ કે સાથ દુઆએ કુનૂત પઢેગા હત્તા કિ અગર વો વિત્ર કી તીસરી રકઅત કા રુકૂઅ ઇમામ કે સાથ પા લે તો વો હુકમન દુઆએ કુનૂત પઢને વાલા કરાર પાએગા બાદ મેં ઉસે કિસી રકઅત મેં દુઆએ કુનૂત પઢને કી ઝરૂરત નહીં હૈ.

વિત્ર કે બાદ નવાફિલ ખડે હો કર પઢેં યા બૈઠ કર?

વિત્ર કે બાદ 2 રકઅત પઢના અહાદીસ સે સાબિત હૈ, ઔર ઉન્હેં ખડે હો કર પઢને મેં સવાબ ઝ્યાદા હૈ. ઔર નબી અકરમ ﷺ કા ઇન નફ્લોં કો બૈઠ કર પઢના બદન ભારી હોને ઔર કમઝોરી કી બિના પર થા.

કુનૂતે નાઝિલા

અગર કિસી જગહ કે મુસલમાન દુશ્મનોં કી તરફ સે સખ્ત ફિતના ઔર મુસીબત મેં મુબ્તલા હો જાએં, તો હુક્મ યે હૈ કિ ઇમામ ફજ્ર કી નમાઝ મેં રુકૂઅ કે બાદ કૌમા મેં કુનૂતે નાઝિલા પઢે, જિસ મેં મુસલમાનોં કે લિયે ફિતના સે હિફાઝત ઔર દુશ્મનાને ઇસ્લામ કે લિયે તબાહી ઔર ઉનકે શુરૂર સે બચાવ કી દુઆએં કી જાએં, મુક્તદી હઝરાત હર દુઆ પર સિર્રન આમીન કહેં.

નમાઝે મુસાફિર

ઇસ્લામ ને જિન ચીઝોં કો તખ્ફીફ ઔર સહૂલત કા સબબ કરાર દિયા હૈ ઉન મેં એક સફર ભી હૈ સફર કી વજહ સે આદમી કો તરહ તરહ કી મશક્કતોં કા સામના કરના પડતા હૈ, અબ અગર સફર મેં ભી વહી સબ અહકામાત જારી રહેં જો મુકીમ હોને કી હાલત મેં જારી રહતે હૈં, તો ઉસ સે યકીનન તંગી પેશ આએગી: ઇસ લિયે લોગોં કી ઝરૂરિયાત કા ખ્યાલ રખતે હુએ શરીઅત ને મુસાફિરીન કો મુખ્તલિફ સહૂલતેં દી હૈં તા કિ આસાની કે સાથ વો હુકૂકુલ્લાહ અદા કર સકેં ઉન્હીં સહૂલિયાત મેં સે એક સહૂલત નમાઝ મેં તખ્ફીફ ભી હૈ. સફર કે દૌરાન ચાર રકઅત વાલી નમાઝ કો સિર્ફ દો રકઅત પઢને કા હુક્મ હૈ, કુર્આન પાક મેં અલ્લાહ તઆલા ને ઇર્શાદ ફરમાયા:

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصلاة  (અન-નિસા: 101)

ઔર જબ તુમ ઝમીન મેં સફર કરો તો તુમ પર કોઈ હરજ નહીં હૈ ઇસ બાત મેં કિ નમાઝ મેં કસ્ર કરો.

અહકામે સફર

વો કામ જો સફર સે બદલ જાતે હૈં યે હૈં (1) નમાઝ કા કસ્ર હોના, (2) રોઝા ન રખને કા મુબાહ હોના, (3) મોઝોં કે મસ્હ કી મુદ્દત કા તીન દિન તક બઢ જાના, (4) જુમ્અ વ ઈદૈન ઔર કુરબાની કા વુજૂબ સાકિત હો જાના.

★ નમાઝ મેં કસ્ર કરને કા મતલબ યે હૈ કિ શરઈ મુસાફિર પર ચાર રકઅતોં વાલી ફર્ઝ નમાઝ યઅની ઝુહર, અસ્ર ઔર ઇશા મેં દો રકઅતેં ફર્ઝ હૈં, ઔર ફજ્ર વ મગરિબ ઔર વિત્ર કી નમાઝ અપને હાલ પર રહતી હૈં યઅની ઉન મેં કોઈ કમી નહીં હોતી, મુસાફિર પર કસ્ર કરના વાજિબ હૈ, ઔર પૂરી ચાર રકઅતેં પઢના ગુનાહ હૈ જૈસે કોઈ ઝુહર કે ફર્ઝ છ રકઅત યા ફજ્ર કે ફર્ઝ ચાર રકઅત પઢે તો ગુનહગાર હોગા.

મુસાફિરે શરઈ કિસે કહતે હૈં?

જબ કોઈ શખ્સ 48 મીલ અંગ્રેઝી (તકરીબન 78 કિલોમીટર) સફર કરને કા ઇરાદા કર કે આબાદી સે બાહિર નિકલે, તો વો શરીઅત કી નઝર મેં મુસાફિર હો જાયેગા. ચાહે યે સફર કુછ ઘંટોં મેં ખત્મ હો જાયે યા મિનટોં મેં.

48 મીલ અંગ્રેઝી મૌજૂદા મીટરોં કે હિસાબ સે 77 કિલો મીટર 248 મીટર 51 સેન્ટી મીટર 2 મિલી મીટર કા હોતા હૈ.

ગુનાહ કે ઇરાદે સે સફર ભી મૂજિબે તખ્ફીફ હૈ

સફર કરના હર મુસાફિર કે લિયે મૂજિબે તખ્ફીફ હૈ યહાં તક કિ અગર કોઈ શખ્સ કિસી ગુનાહ કે ઇરાદે સે સફર કરે ઉસ પર ભી નમાઝેં કસ્ર કરને કા હુક્મ હોગા.

મુસાફિર બનને કે લિયે સફર કે સાથ નિય્યતે સફર ભી લાઝિમ હૈ

શરઈ તૌર પર મુસાફિર વહી શખ્સ કરાર દિયા જાયેગા જો સફરે શરઈ કી નિય્યત સે સફર કા આગાઝ કરે બગૈર નિય્યત સફર કરને વાલે કો શરઅન મુસાફિર નહીં કહા જાયેગા.

મસાફતે સફર કા શુમાર મકાન સે યા હુદૂદે શહર સે?

મસાફતે સફર સત્યોત્તેર કિલોમીટર કા શુમાર અપને ઉસ મકાન વ મકામ સે હોગા જહાં સે વો સફર કા આગાઝ કર રહા હૈ, શહર કી હુદૂદ સે નિકલને કે બાદ નહીં હોગા, બશર્તે કિ મંઝિલ આબાદી સે બાહિર હો, કસ્ર ઔર રૂખ્સત કી ઇબ્તિદા આબાદી સે બાહિર નિકલને કે બાદ હોગી.

મસાફતે સફર કા એઅતબાર શહર કી હુદૂદ તક યા ઇકામત કી જગહ તક

જિસ શહર મેં જા રહા હૈ ઉસ કી હુદૂદ તક શરઈ મસાફત મુકમ્મલ નહીં હોતી લેકિન શહર કે જિસ હિસ્સે મેં પહુંચના હૈ વહાં તક સફર કી મસાફત પૂરી હો જાતી હૈ તો ઉસ સે વો મુસાફિર હો જાયેગા, ક્યૂંકિ મસાફતે સફર કા શુમાર ઉસ જગહ તક હોતા હૈ જહાં કિયામ કરના હૈ.

જિસ રાસ્તે સે સફર કરે ઉસી કી મસાફત કા એઅતબાર હૈ

અગર કિસી જગહ કી મસાફત રાસ્તોં કે એઅતબાર સે અલગ અલગ હૈ, મસલન ટ્રેન કે રાસ્તે સે મસાફતે સફર ઝ્યાદા હૈ, ઔર સડક કે રાસ્તે સે કમ હૈ તો મુસાફિર જિસ રાસ્તે કો ઇખ્તિયાર કરેગા ઉસ કા એઅતબાર હોગા. અગર મસાફતે સફર વાલે રાસ્તે સે સફર કિયા હૈ તો મુસાફિર હો જાયેગા ઔર અગર દૂસરે રાસ્તે સે સફર કિયા હૈ તો મુસાફિર ન હોગા.

મુસાફિરે શરઈ પર કસ્ર વાજિબ હૈ

જો શખ્સ મુસાફિરે શરઈ બન જાયે ઉસ પર શરઅન લાઝિમ હૈ કિ વો 4 રકઅત વાલી નમાઝ મેં દો રકઅત હી પઢે. (જબ કિ વો તન્હા યા ઇમામ બન કર નમાઝ પઢે).

કહાં સે કહાં તક કસ્ર કરે

મુસાફિર શખ્સ જબ અપની બસ્તી કી હદ સે બાહિર નિકલ જાયે ઉસ વક્ત સે કસ્ર કરે જબ તક બસ્તી મેં હો કસ્ર ન કરે, ઇસી તરહ જબ સફર સે અપને શહર લૌટે તો જબ તક આબાદી કે અંદર દાખિલ ન હો જાયે તબ તક વો મુસાફિર હૈ અગર શહર મેં દાખિલ હોને સે પહલે નમાઝ પઢતા હૈ તો કસ્ર હી પઢેગા.

કબ તક કસ્ર કરે?

મુસાફિર બરાબર કસ્ર કરતા રહે યહાં તક કિ શહર મેં દાખિલ હો જાયે, યા કિસી જગહ પંદ્રહ દિન ઠહરને કી નિય્યત કર લે.

સફર કી છૂટી હુઈ નમાઝેં કિતની પઢે?

સફર મેં જો નમાઝ છૂટ ગઈ ઉન નમાઝોં કી કઝા દો હી રકઅત પઢે ચાહે વતન મેં આ કર પઢે.

ઔર જો નમાઝેં વતન મેં છૂટી હોં ઔર ઉન કી કઝા સફર કી હાલત મેં કર રહા હૈ તબ ભી ચાર રકઅત મુકમ્મલ પઢે.

અગર મુસાફિર ને કસ્ર નમાઝ મેં ચાર રકઅતેં પઢ લીં તો?

અગર કિસી મુસાફિર ને કસ્ર નમાઝ મેં ચાર રકઅતેં પઢ લીં, ઔર દૂસરી રકઅત મેં બકદ્રે તશહહુદ કઅદહ કિયા તો આખિર મેં સજદએ સહ્વ કર લેને સે નમાઝ જાઇઝ હો જાયેગી ઔર પહલી દો રકઅતેં ફર્ઝ ઔર આખિર કી દૂસરી રકઅતેં નફ્લ હો જાએંગી લેકિન કસ્દન ઐસા કરને સે ગુનહગાર હોગા (ક્યૂંકિ ઉસ સે ચાર વાજિબ તર્ક હોંગે એક કસ્ર જો કિ વાજિબ હૈ ઔર દૂસરા કઅદએ આખિરા કે બાદ ફૌરન સલામ ફેરના ક્યૂંકિ મુસાફિર કે હક મેં પહલા કઅદહ કઅદએ આખિરા હૈ ઉસે ઉસ કે બાદ ફૌરન સલામ ફેર દેના ચાહિયે થા જો ઉસને નહીં ફેરા બલ્કિ ખડા હો ગયા, તીસરા નફ્લ કી તકબીરે તહરીમા વાજિબ કા છોડ દેના ચૌથા નફ્લ કો ફર્ઝ મેં મિલા દેના) ઔર અગર ભૂલે સે ઐસા હો ગયા તો ગુનાહ ભી નહીં. ઔર અગર દૂસરી રકઅત મેં બકદ્રે તશહહુદ ન બૈઠા તો કઅદએ આખિરા કે તર્ક સે જો કિ ફર્ઝ હૈ ઉસ કી ફર્ઝ નમાઝ બાતિલ હો ગઈ ઔર યે ચારોં રકઅતેં નફ્લ હો ગઈં ઇસ લિયે ફર્ઝ નમાઝ નયે સિરે સે પઢે.

હનફિય્યહ કે નઝદીક યે કસ્ર કરના સિર્ફ મુબાહ હી નહીં; બલ્કિ વાજિબ હૈ હત્તા કિ અગર કોઈ મુસાફિર દો કે બજાયે ચાર ફર્ઝ અદા કર લે તો વો ગુનહગાર હોગા, ઔર બઅઝ સૂરતોં મેં ઉસ કી નમાઝ ભી વાજિબુલ ઇઆદહ હોગી. (જિસ કી તફસીલ ઇન્શાઅલ્લાહ આગે આએગી).

સફર મેં સુનને મુઅક્કદહ પઢને કા હુક્મ

મુસાફિર અગર કિસી જગહ ઇત્મિનાન કે સાથ મુકીમ હો, ઔર ઉસે સફર કી જલ્દી ન હો, તો બેહતર યહી હૈ કિ ફરાઇઝ કે સાથ સુનને મુઅક્કદહ ભી અદા કરે, ઔર અગર ઇત્મિનાન કી કૈફિય્યત ન હો ઔર સફર કી જલ્દી હો, તો ઐસી સૂરત મેં સુનને મુઅક્કદહ તર્ક કર દેને મેં કોઈ હરજ નહીં હૈ. (ફતાવા મહમૂદિય્યહ ડાભેલ 515/7, ફતાવા દારુલ ઉલૂમ 445/4).

મુસાફિર કા મુકીમ કી ઇક્તિદા કરના

મુસાફિર કે લિયે સિર્ફ વક્ત કે અંદર અંદર મુકીમ ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં નમાઝ પઢના જાઇઝ હૈ, ઔર ઉસ સૂરત મેં મુકીમ ઇમામ કે તાબેઅ હોને કી વજહ સે પૂરી ચાર રકઆત પઢના લાઝિમ હોગા ઔર દો રકઅત કે બજાયે ચાર રકઅત ફર્ઝ હો જાયેગી કસ્ર કરના જાઇઝ નહીં હોગા. મુસાફિર કે લિયે વક્ત નિકલ જાને કે બાદ કિસી મુકીમ કી ઇક્તિદા મેં ફૌત શુદા નમાઝ પઢના જાઇઝ નહીં હૈ, ક્યૂંકિ નમાઝ કા વક્ત ખત્મ હોને કે બાદ મુસાફિર કા ફર્ઝ દો કે બજાયે ચાર રકઅત નહીં હોગા બલ્કિ ઉસ કે ઝિમ્મે મેં મુસ્તકિલ તૌર પર દો રકઅત હી ફર્ઝ રહેંગી.

મુસાફિર કી ઇમામત

મુકીમ કી નમાઝ મુસાફિર કી ઇમામત મેં ઔર મુસાફિર કી મુકીમ કી ઇમામત મેં જાઇઝ હૈ. લેકિન જબ મુસાફિર ઇમામ હો તો નમાઝ શુરૂ કરને પહલે મુક્તદિયોં કો ઇત્તિલાઅ દે દે કિ મૈં મુસાફિર હૂં, દો રકઅત પઢૂંગા તો આપ લોગ મેરે સલામ કે બાદ ખડે હો કર બકિય્યહ નમાઝ પૂરી કર લેના, ઔર સલામ ફેરને કે બાદ ભી એઅલાન કર દે કિ મૈં મુસાફિર હૂં ઔર મુકીમ હઝરાત ઇમામ કે સલામ ફેરને કે બાદ વો અપની દો રકઅત પૂરી કરે, ઔર ઇન દો રકઅતોં મેં કિરાઅત કા હુક્મ નહીં હૈ; બલ્કિ સિર્ફ ઇતની દેર ખડે હો કર ખામોશ રહે જિસ મેં સૂરએ ફાતિહા પઢી જા સકતી હો.

વતન કી અકસામ

વતન કી તીન કિસ્મેં હૈં: 1. વતને અસ્લી 2. વતને ઇકામત 3. વતને સુક્ના.

વતને અસ્લી:

વતને અસ્લી વો હૈ જહાં પર આદમી અપને અહલો અયાલ કે સાથ હો, યા પૈદાઇશ કી જગહ હો ઔર ઉસ મેં ઝિંદગી ગુઝારને કા ઇરાદા રખતા હો, ઔર મુસ્તકિલ તૌર પર વહાં સે બાલ બચ્ચે ઔર માલો સામાન લે કર કિસી ઔર જગહ મુન્તકિલ ન હો.

અગર કિસી શખ્સ કે માં બાપ રિશ્તેદાર વગૈરહ એક શહર મેં મુસ્તકિલ તૌર પર રહતે હૈં ઔર ઉસ કે અહલો અયાલ દૂસરે શહર મેં મુસ્તકિલ તૌર પર રહતે હૈં, ઔર વહીં ઝિંદગી ગુઝારને કા ખયાલ રખતે હૈં તો ઉસ કા વતને અસ્લી વો શહર હૈ જિસ મેં અહલો અયાલ હૈં ઔર વો શહર વતને અસ્લી નહીં જિસ મેં વાલિદૈન વગૈરહ રહતે હૈં.

જબ તક પહલે વતને અસ્લી કો છોડ કર દૂસરા વતને અસ્લી નહીં બનાતા તબ તક પહલા વાલા વતને અસ્લી રહેગા.

અગર પહલે વતન કી મૌજૂદગી મેં દૂસરે મકામ મેં વતન બનાને કા ઇરાદા કિયા લેકિન અભી તક પહલે વતન સે બીવી બચ્ચોં કો મુન્તકિલ નહીં કિયા તો ઇસ સૂરત મેં પહલા વતને અસ્લી બાતિલ નહીં હોગા.

વતને અસ્લી બદલને કી સૂરત

વતને અસ્લી બદલને કી સૂરત સિર્ફ યે હૈ કિ ઇન્સાન વતને અસ્લી કી જગહ કો છોડ કર અહલો અયાલ કે સાથ કિસી દૂસરે શહર યા બસ્તી મેં મુન્તકિલ હો જાયે, ઔર વહીં ઉમ્ર ગુઝારને કી નિય્યત કર લે, તો ઇસ સૂરત મેં યે વતને અસ્લી બન જાયેગા ઔર જિસ જગહ કો છોડ દિયા હૈ વો વતન બાકી નહીં રહેગા, જબ ભી વહાં પંદ્રહ દિન સે કમ ઠહરને કી નિય્યત સે જાયેગા તો કસ્ર કરેગા. મસલન અહમદાબાદ મેં રહતા થા ફિર અહલો અયાલ કો લેકર સૂરત ચલા ગયા તો અબ અહમદાબાદ ઉસ કા વતન બાકી નહીં રહા અબ જબ અહમદાબાદ મેં આએ ઔર પંદ્રહ દિન સે કમ રહને કી નિય્યત હો તો કસ્ર કરે.

વતને અસ્લી કે અહકામ

વતને અસ્લી કા હુક્મ યે હૈ કિ મુસાફિર ઉસ મેં કિસી ભી તરહ દાખિલ હો જાયે મુકીમ બન જાયેગા ખ્વાહ ઉસ મેં દાખિલ હો કર ઇકામત કી નિય્યત કરે યા ન કરે, કસ્દન દાખિલ હો યા બિલા કસ્દ હર સૂરત મેં મુકીમ બન જાયેગા ઔર પૂરી નમાઝ પઢેગા.

વતને અસ્લી સે ગુઝરના

મુસાફિર સફર કે દૌરાન વતન સે ગુઝરને સે મુકીમ હો જાતા હૈ ચાહે ઇકામત કી નિય્યત કરે યા ન કરે, ઇસ સે કોઈ ફર્ક નહીં આતા. ફિર અગર આગે સત્યોત્તેર કિલો મીટર યા ઉસ સે ઝ્યાદા જાના હૈ તો આબાદી સે બાહિર હોને કે બાદ દોબારા મુસાફિર હો જાયેગા ઔર કસ્ર કરેગા, ઔર અગર સત્યોત્તેર કિલો મીટર સે કમ હૈ તો પૂરી નમાઝ પઢે મસલન કોઈ શખ્સ અહમદાબાદ સે સૂરત ગયા ફિર વહાં સે અહમદાબાદ હોતે હુએ કલોલ જા રહા હૈ તો દરમિયાન મેં ઉસ કા વતને અસ્લી આ જાને કી વજહ સે વો મુકીમ હો જાયેગા અબ કલોલ સત્યોત્તેર કિલો મીટર સે કમ પર વાકેઅ હૈ ઇસ લિયે વહાં જાકર પૂરી નમાઝ પઢેગા ઔર અગર પાલનપુર જા રહા હૈ તો નમાઝોં કી કસ્ર કરેગા ઇસ લિયે કિ વો સત્યોત્તેર કિલો મીટર સે ઝ્યાદા પર વાકેઅ હૈ.

વતને ઇકામત

વતને ઇકામત ઉસ વતન કો કહતે હૈં જિસ મેં મુસાફિર પંદ્રહ દિન યા ઉસ સે ઝ્યાદા દિન ઠહરને કી નિય્યત કર કે મુકીમ હો જાયે, બશર્તે કિ યે જગહ આમ તૌર પર ઠહરને કે કાબિલ હો, જંગલ, કશ્તી ઔર બહરી જહાઝ વગૈરહ ન હો. મસલન અહમદાબાદ સે સૂરત ગયા ઔર વહાં પંદ્રહ દિન ઠહર ગયા તો યે વતને ઇકામત હો ગયા.

વતને ઇકામત તીન ચીઝોં સે ખત્મ હો જાતા હૈ

★ 1. અવ્વલ વતને અસ્લી સે યઅની વતને ઇકામત સે વતને અસ્લી મેં પહુંચ જાયેગા તો મુકીમ હો જાયેગા, ફિર વહાં સે દોબારા ઉસ વતને ઇકામત મેં જાયેગા તો મુકીમ નહીં હોગા. મસલન અહમદાબાદ સે સૂરત ગયા ઔર વહાં પંદ્રહ દિન ઠહર ગયા તો યે વતને ઇકામત હો ગયા અબ યહાં સે વાપસ અહમદાબાદ આ ગયા તો સૂરત જો ઉસ કા વતને ઇકામત થા વો અબ ખત્મ હો ગયા અબ અગર દોબારા સૂરત જાતા હૈ ઔર વહાં પંદ્રહ દિન ઠહરને કી નિય્યત નહીં હૈ તો નમાઝ કસ્ર કરેગા.

હાં વહાં પહુંચ કર અગર પંદ્રહ દિન યા ઉસ સે ઝ્યાદા ઠહરને કી નિય્યત કર લેગા તો વો દોબારા વતને ઇકામત હો જાયેગા ઔર કસ્ર કરના જાઇઝ નહીં હોગા.

★ 2. દૂસરે યે કિ વતને ઇકામત કો ઉસી જૈસા દૂસરા વતને ઇકામત બાતિલ કર દેતા હૈ યઅની મસલન અહમદાબાદ સે સૂરત ગયા ઔર વહાં પંદ્રહ દિન ઠહર ગયા તો યે વતને ઇકામત હો ગયા અબ યહાં સે નવસારી ચલા ગયા ઔર વહાં પંદ્રહ દિન ઠહરને કી નિય્યત કર લી તો સૂરત જો ઉસકા વતને ઇકામત થા અબ વો ખત્મ હો જાયેગા અબ અગર સૂરત આતા હૈ તો નમાઝ કસ્ર પઢેગા.

★ 3. તીસરા યે કિ વતને ઇકામત સે સફર કે લિયે રવાના હોને સે વતને ઇકામત ખત્મ હો જાતા હૈ મસલન અહમદાબાદ સે સૂરત ગયા ઔર વહાં પંદ્રહ દિન ઠહર ગયા તો યે વતને ઇકામત હો ગયા અબ યહાં સે કિસી ઔર જગહ જાને કે લિયે સફર કા ઇરાદા કિયા તો સફર શુરૂ હોતે હી વો વતને ઇકામત ખત્મ હો જાયેગા.

વતને ઇકામત કે અહકામ

વતને ઇકામત કા હુક્મ યે હૈ કિ જબ તક મુકીમ રહે નમાઝ પૂરી મુકીમ લોગોં કી તરહ પઢે કસ્ર ન કરે.

બગૈર નિય્યત તવીલ કિયામ કા હુક્મ

અગર કોઈ શખ્સ કિસી જગહ જા કર ઇબ્તિદાઅન પંદ્રહ દિન સે કમ કિયામ કી નિય્યત કરે ઔર ફિર યે કિયામ વક્તી અવારિઝ કી વજહ સે બઢતા ચલા જાયે ઔર કિસી ભી મરહલા મેં પંદ્રહ દિન મુસલસલ કિયામ કી નિય્યત ન હો સકે, તો ઐસા શખ્સ મુસાફિર હી રહેગા ઔર કસ્ર કરેગા, ખ્વાહ કિતની મુદ્દત હો જાયે.

વતને સુક્ના

વતને સુક્ના વો વતન હૈ જિસ મેં મુસાફિર ને પંદ્રહ દિન સે કમ ઠહરને કી નિય્યત કી હૈ.

વતને સુક્ના કા હુક્મ

ઇસ કા હુક્મ યે હૈ કિ ઇસ મેં કિયામ કે બાવજૂદ ઇન્સાન મુસાફિર કે હુક્મ મેં રહેગા, ઔર ઉસ વક્ત તક ઇસ મેં કસ્ર કરેગા જબ તક કિ પંદ્રહ દિન યા ઉસ સે ઝ્યાદા રહને કી નિય્યત સે ન ઠહરે.

સફરે શરઈ કે ઇરાદે સે નિકલા ફિર કુછ દૂર જા કર વાપસ આ ગયા

અગર કોઈ શખ્સ સફરે શરઈ કે ઇરાદે સે અપને શહર સે રવાના હુઆ, લેકિન અભી શરઈ મસાફત તય નહીં કી થી કિ ઉસ કા આગે જાને કા ઇરાદા ખત્મ હો ગયા, તો ઐસા શખ્સ જાતે હુએ તો મુસાફિર શુમાર હોગા, ઔર જિસ જગહ સે ઉસ ને વાપસી કા ઇરાદા કિયા હૈ વહીં સે મુકીમ સમજા જાયેગા.

મસાફતે શરઈ સે પહલે વાપસ આ ગયા

અગર કોઈ શખ્સ સત્યોત્તેર કિલોમીટર યા ઉસ સે ઝ્યાદા દૂર જાને કે ઇરાદે સે અપને શહર સે નિકલા ઔર મસલન પચાસ કિલો મીટર જા કર વાપસ લૌટને કી નિય્યત કી તો ઇસ સૂરત મેં ઉસી વક્ત સે કસ્ર ન કરે બલ્કિ નમાઝ પૂરી પઢે, ક્યૂંકિ જબ સત્યોત્તેર કિલો મીટર તક જાને સે પહલે વાપસ હો ગયા તો મુસાફિર ન રહા.

★ ઔર અગર સત્યોત્તેર કિલોમીટર યા ઉસ સે ઝ્યાદા દૂર જાને કે બાદ વાપસ લૌટા તો અપને શહર મેં આને તક કસ્ર કરે.

★ જિસ તરહ કસ્ર શુરૂ હોને કે લિયે શહર કી આબાદી સે નિકલના શર્ત હૈ વૈસે હી કસ્ર કા હુક્મ બાકી રહને કે લિયે મસાફતે સફર કા પૂરા હોના ભી શર્ત હૈ. શરઈ મસાફત સત્યોત્તેર કિલો મીટર તય કરને સે પહલે હી સફર મૌકૂફ કર કે વાપસી કા ઇરાદા કર લિયા યા ઉસ જગહ પંદ્રહ દિન કિયામ કરને કી નિય્યત કર લી તો અબ વો મુસાફિર નહીં રહા, કસ્ર ન કરે બલ્કિ પૂરી નમાઝ પઢે. (સફર મુસ્તહકમ ન હોને કી વજહ સે કસ્ર જાઇઝ નહીં).

સસુરાલ

અગર ઔરત શાદી કે બાદ મુસ્તકિલ તૌર પર અપને સસુરાલ મેં રહને લગી તો ઉસ કા વતને અસ્લી સસુરાલ હૈ વાલિદૈન કા ઘર નહીં હૈ, અગર સસુરાલ વાલિદૈન કે ઘર સે અડતાલીસ મીલ યઅની સત્યોત્તેર કિલોમીટર યા ઉસ સે ઝ્યાદા ફાસલે પર હૈ, ઔર ઔરત પંદ્રહ દિન સે કમ ઠહરને કી નિય્યત સે વાલિદૈન કે ઘર જાતી હૈ તો વો મુસાફિર રહેગી ઔર કસ્ર કરેગી ઔર અગર સસુરાલ ઔર વાલિદૈન કે ઘર કે દરમિયાન અડતાલીસ મીલ સે કમ ફાસલા હૈ તો મુસાફિર નહીં હોગી, દોનોં જગહોં મેં નમાઝ પૂરી પઢેગી.

 

મસાઇલે-જુમઆ

ઇસ્લામ મેં જુમઆ કે દિન કી અહમિયત

ઇસ્લામી શરિઅત મેં જુમઆ કે દિન કો બડી ફઝીલત હાસિલ હૈ, આન્હઝરત ﷺ કા ઇર્શાદે આલી હૈ કિ

 خَيْرُ يَوْمٍ طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ يَوْمُ الْجُمُعَةِ فِيهِ خُلِقَ آدَمُ وَفِيْهِ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ وَفِيهِ أُخْرِجَ مِنْهَا وَلَا تَقُوْمُ السَّاعَةُ إِلَّا فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ. (મુસ્લિમ શરીફ, મિશ્કાત શરીફ)

સૂરજ જિન દિનોં પર તુલૂઅ હોતા હૈ ઉનમેં સબસે બહેતર ઔર અફઝલ દિન જુમઆ કા દિન હૈ, ઇસી દિન હઝરત આદમ (અ.સ.) કી પૈદાઇશ હુઈ, ઇસી દિન ઉન્હેં જન્નત મેં ભેજા ગયા, ઇસી દિન વો જન્નત સે બાહિર તશરીફ લાયે ઔર કયામત ભી ઇસી દિન કાઇમ હોગી.

ઔર એક રિવાયત મેં હૈ કિ જુમઆ કે દિન હી પહલા ઔર દૂસરા સૂર ફૂંકા જાયેગા. (મિશ્કાત શરીફ (૩૦)) નીઝ યે ભી ફરમાયા ગયા કિ ”જુમઆ કા દિન અલ્લાહ તઆલા કે નઝદીક ઈદુલ ફિત્ર ઔર ઈદુલ અઝહા સે ભી બઢકર હૈ. (મિશ્કાત શરીફ (૧૨૦))

જુમઆ કી એક અહમ ખુસૂસિયત

જુમઆ કે દિન અલ્લાહ તઆલા ને એક એસી સાઅત ઉમ્મતે મુહમ્મદિયા કો અતા ફરમાઈ હૈ કિ ઉસ સાઅત મેં અલ્લાહ તઆલા સે જો ભી દુઆ માંગી જાયે વો યકીનન કબૂલ હોતી હૈ. હઝરત અબૂ હુરૈરહ કી રિવાયત હૈ કિ આન્હઝરત ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ:

إِنَّ فِي الْجُمُعَةِ لَسَاعَةٌ لا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ يَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى فِيهَا خَيْراً إِلَّا أَعْطَاهُ إِيَّاهُ

(મુત્તફકુન અલૈહિ, મિશ્કાત શરીફ (૧૧૯/૧))

જુમઆ કે દિન એક એસી સાઅત હૈ કિ જિસમેં કોઈ ભી મુસલમાન અલ્લાહ તઆલા સે જો ભલાઈ માંગે તો અલ્લાહ તઆલા ઉસે ઝરૂર ઉસ ખૈર સે સરફરાઝ ફરમાતે હૈં.

કબૂલિયત કી ઘડી કૌન સી હૈ?

જુમઆ કે દિન કબૂલિયત કી ઘડી કો અલ્લાહ તઆલા ને મખ્ફી રખા હૈ; તાકિ લોગ ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા વક્ત ઇબાદત વ ઇતાઅત ઔર દુઆ મેં સર્ફ કરેં, તાહમ બાઝ અહાદીસ મેં ઇસકી તરફ કુછ રહનુમાઈ ભી કી ગઈ હૈ. ચુનાંચે હઝરત અબૂ મૂસા અશઅરી ફરમાતે હૈં કિ મૈંને રસૂલુલ્લાહ ﷺ કો જુમઆ કી મકબૂલ સાઅત કે મુતઅલ્લિક યે ઇર્શાદ ફરમાતે હુએ સુના કિ "યે સાઅત જુમઆ કે ખુત્બા સે લેકર નમાઝ કે ખત્મ તક કે દરમિયાન હૈ." (મિશ્કાત શરીફ (૧૧૯)) મગર ઇસ વક્ત જો ભી દુઆ હો વો દિલ દિલ મેં હોની ચાહિયે: ક્યોંકિ દૌરાને ખુત્બા ઝબાન સે દુઆ વગૈરહ કી ઇજાઝત નહીં હૈ. (શામી ૪૨/૨) ઔર બાઝ રિવાયાત સે માલૂમ હોતા હૈ કિ યે મકબૂલ સાઅત જુમઆ કે દિન અસ્ર સે લેકર મગરિબ કે દરમિયાન હોતી હૈ. ચુનાંચે હઝરત અનસ (રદી.), આન્હઝરત કા યે ઇર્શાદ નકલ ફરમાતે હૈં કિ:

 التَمِسُوا السَّاعَةَ ةَ الَّتِي تُرْجِي فِي يَوْمِ الْجُمْعَةِ بَعْدَ الْعَصْرِ إِلَى غَيْبُوبَةِ الشَّمْسِ ۔رواه الترمذى، مشكوة شريف

(રવાહુત તિર્મિઝી, મિશ્કાત શરીફ (૧૨૦/૧)) વો સાઅત જિસમેં જુમઆ કે દિન કબૂલિયત કી ઉમ્મીદ હોતી હૈ ઉસે અસ્ર કી નમાઝ કે બાદ સૂરજ ગુરૂબ હોને તક કે દરમિયાન તલાશ કિયા કરો. ઇસ લિયે ખુસૂસિયત કે સાથ જુમઆ કે દિન અસ્ર કે બાદ કા વક્ત ઇબાદાત, ઝિક્ર અઝકાર ઔર દુઆ મેં સર્ફ કરના ચાહિયે.

જુમઆ કે દિન દરૂદ શરીફ કી કસરત કી જાયે

વૈસે તો હર મુસલમાન કો હર રોઝ અપને મુહસિને આઝમ, સર્વરે આલમ, ફખ્રે મૌજૂદાત હઝરત મુહમ્મદ મુસ્તફા ﷺ કી ખિદમતે આલિયા મેં દરૂદ શરીફ કા નઝરાના બ કસરત પેશ કરને કા ઇહતિમામ કરના ચાહિયે; લેકિન જુમઆ કે દિન ઇસકા ઔર દિનોં સે ઝ્યાદા ઇહતિમામ હોના ચાહિયે, ખુદ આન્હઝરત ﷺ ને ઇસકી તર્ગીબ દી હૈ. હઝરત અબુદ્દરદા નકલ ફરમાતે હૈં કિ આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા:

 أكْثِرُوا الصَّلاةَ عَلَيَّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَإِنَّهُ مَشْهُودٌ يَشْهَدُهُ الْمَلَائِكَةُ وَإِنَّ أَحَداً لَمْ يُصَلِّ عَلَيَّ إِلَّا عُرِضَتُ عَلَى صَلَاتُهُ حَتَّى يَفْرُغَ مِنْهَا قَالَ: قُلْتُ وَبَعْدَ الْمَوْتِ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَى الْأَرْضِ أَنْ تَأْكُلَ أَجْسَادَ الْأَنْبِيَاءِ فَبِيُّ اللَّهِ يُرْزَقُ

(રવાહુ ઇબ્નુ માજહ, મિશ્કાત શરીફ (૧૨૧/૧))

જુમઆ કે દિન મેરે ઉપર દરૂદ બ કસરત ભેજા કરો, ઇસ લિયે કિ ઇસ દિન મલાઇકા (બ કસરત) હાઝિર રહતે હૈં, ઔર તુમ મેં સે જો શખ્સ ભી મુઝ પર દરૂદ ભેજતા હૈ ઉસકા દરૂદ મુઝ પર પેશ કિયા જાતા હૈ, યહાં તક કિ વો દરૂદ પઢને સે ફારિગ હો જાયે. રાની (હઝરત અબુદ્દરદા) ફરમાતે હૈં કિ મૈંને (તઅજ્જુબ સે) અર્ઝ કિયા કિ ક્યા વફાત કે બાદ ભી યે સિલસિલા જારી રહેગા? આપ ﷺ ને ફરમાયા કિ અલ્લાહ તઆલા ને ઝમીન પર અંબિયા અલૈહિમુસ્સલાતુ વસ્સલામ કે મુકદ્દસ બદનોં કો ખાના હરામ કર દિયા હૈ, પસ અલ્લાહ તઆલા કે નબી ઝિંદા રહતે હૈં ઔર ઉન્હેં રિઝ્ક અતા હોતા રહતા હૈ.

જુમઆ કે દિન સૂરહ કહફ પઢને કી અઝીમ ફઝીલત

હર મુસલમાન કો જુમઆ કે દિન સૂરહ કહફ પઢને કા ઇહતિમામ કરના ચાહિયે અહાદીસે શરીફા મેં ઇસકી ફઝીલત વારિદ હુઈ હૈ. એક હદીસ મેં આન્હઝરત ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા:

  مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْكَهْفِ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ أَضَاءَ لَهُ مِنَ النُّورِ مَا بَيْنَ الْجُمُعَتَيْنِ (ابن كثير كامل ۱۸۰۳المتجر الرابح.

(ઇબ્ને કસીર કામિલ ૧૮૦૩, અલ મત્જરુર્રાબિહ (૧૧૯))

જો શખ્સ જુમઆ કે દિન સૂરહ કહફ પઢે ઉસકે લિયે દોનોં જુમુઓ કે દરમિયાન ઝમાના મેં રોશની હી રોશની કર દી જાયેગી. નીઝ સૂરહ કહફ પઢને કા એક બડા ફાયદા યે હૈ કિ ઉસકે પઢને વાલે કો હર ફિતના સે હિફાઝત કી બશારત સુનાઈ ગઈ હૈ હત્તા કિ દજ્જાલ કે ફિતના સે ભી હિફાઝત કી બશારત આઈ હૈ. ચુનાંચે ઇર્શાદે નબવી હૈ:

 مَنْ قَرَأَ سُوْرَةَ الْكَهْفِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ  فَهُوَ مَعْصُومٌ إِلَى ثَمَانِيَةَ أَيَّامٍ مِنْ كُلِّ فِتْنَةٍ وَإِنْ خَرَجَ الدَّجَّالُ عَصَمَ مِنْهُ

જો શખ્સ જુમઆ કે રોઝ સૂરહ કહફ પઢે વો અગલે આઠ દિન તક હર ફિતના સે મહફૂઝ રહેશે હત્તા કિ અગર દજ્જાલ નિકલ આયે તો ઉસકે ફિતના સે ભી મહફૂઝ રહેશે.

જુમઆ કે દિન એક દૂસરે કો જુમઆ મુબારક કહના

જુમઆ કી મુબારકબાદ કા મતલબ જુમઆ કે બાબરકત હોને કી દુઆ દેના હૈ, ઔર બરકત વાલે દિન બરકત કી દુઆ દેને મેં બિઝાતે ખુદ હરજ નહીં હૈ, અલબત્ત ઇસ તરહ મુબારકબાદ દેને કા ઇલ્તિઝામ વ ઇહતિમામ કરના, ઉસે રિવાજ દેના પસંદીદા અમલ નહીં હૈ, ઇસ તરહ મુબારકબાદ દેને કા મામૂલ યા રિવાજ જબ ખૈરુલ કુરૂન મેં નહીં થા, તો એસી ચીઝોં કો રિવાજ દેના ખૈર કા અમલ નહીં હોગા. ઇન ચીઝોં મેં વક્ત સર્ફ કરને કી બજાયે જો અમાલ ઇસ દિન સાબિત હૈં ઉનકા ઇહતિમામ કરના ચાહિયે. યાની નમાઝે જુમઆ ઔર ખુત્બએ જુમઆ મેં ખૂબ ઇહતિમામ વ આદાબ કે સાથ શિર્કત કરના, દરૂદ શરીફ કી કસરત ઔર સૂરહ કહફ કી તિલાવત વગૈરહ.

જુમઆ કે દિન અઝાન

હુઝૂરે અક્દસ ﷺ, સિદ્દીકે અક્બર ઔર ફારૂકે આઝમ રઝિયલ્લાહુ અન્હુમા કે ઝમાના મેં જુમઆ કે લિયે સિર્ફ એક અઝાન હોતી થી, ઔર વો અઝાન દો મકાસિદ કે લિયે હોતી થી, એક ગાઇબીન કો નમાઝ કી ઇત્તિલા દેને કે લિયે. દૂમ: હાઝિરીન કો ખતીબ કી આમદ કી ઇત્તિલા દેને કે લિયે, તાકિ વો બાતચીત ઔર નમાઝ બંદ કર દેં ઔર ખુત્બા સુનને કે લિયે તૈયાર હો જાયેં, યે અઝાન નબી ﷺ કે ઝમાના મેં મસ્જિદ કે દરવાઝે પર (છત પર) દી જાતી થી (અબૂદાઊદ (૧૫)). ફિર જબ હઝરત ઉસ્માન રઝિયલ્લાહુ અન્હુ કા ઝમાના આયા ઔર મદીના મુનવ્વરા કી આબાદી બઢ ગઈ ઔર યે અઝાન ઇત્તિલાએ આમ કે લિયે નાકાફી હો ગઈ તો હઝરત ઉસ્માન રઝિયલ્લાહુ અન્હુ ને દોનોં મકસદોં કો અલાહિદા અલાહિદા કર દિયા ઔર હર એક કે લિયે મુસ્તકિલ અઝાન કર દી. અબ જો અઝાન ગાઇબીન કો ઇત્તિલા દેને કે લિયે થી વો ઝૌરા મકામ પર દી જાને લગી. ઝૌરા: મસ્જિદે નબવી સે મુત્તસિલ બાઝાર મેં કોઈ બુલંદ જગહ થી, તાકિ લોગ અઝાન સુન કર આ જાયેં. ફિર કુછ વક્ફા કે બાદ હઝરત ઉસ્માન રઝિયલ્લાહુ અન્હુ તશરીફ લાતે થે, અબ દૂસરી અઝાન મિમ્બર કે સામને મસ્જિદ મેં દી જાતી થી ક્યોંકિ અબ ઇસ અઝાન કા મકસદ સિર્ફ હાઝિરીન કો આગાહ કરના થા ઇસ લિયે ઇસકો મસ્જિદ કે દરવાઝે (છત) પર દેને કે બજાયે મસ્જિદ કે અંદર લે લિયા ગયા. ઉસ વક્ત સે આજ તક પૂરી દુનિયા મેં યે અઝાન મસ્જિદ મેં ખતીબ કે સામને દી જાતી હૈ. શર્કન ગર્બન યહી તવારુસ વ તઆમુલ ચલા આ રહા હૈ. સિર્ફ વો લોગ જો ઇજ્માએ ઉમ્મત કો હુજ્જત નહીં માનતે ઔર આસારે સહાબા કો ભી હુજ્જત નહીં માનતે યાની ગૈર મુકલ્લિદીન ઇસમેં ઇખ્તિલાફ કરતે હૈં, વો જુમઆ કી પહલી અઝાન કો બિદઅતે ઉસ્માની કહતે હૈં, હાલાંકિ ઇસકો બિદઅત કહના ઝલાલત વ ગુમરાહી હૈ. ઇસ લિયે કિ તમામ સહાબા કે મશ્વેરે ઔર ઇજ્મા સે હઝરત ઉસ્માન ગની રઝિયલ્લાહુ અન્હુ ને ઇસ અઝાન કા ઇઝાફા કિયા થા, ઔર ઇજ્મા ભી કુરાન વ હદીસ કી તરહ કતઈ હુજ્જત હૈ ઔર ઇસકી એઅતિબારિયત કુરાન કરીમ (સૂરતુન્નસા, આયત: ૧૧૫) સે સાબિત હૈ. ઔર સહાબા કિરામ કા ઇજ્મા તો ઇજ્માએ ઉમ્મત કા સબસે આલા ફર્દ હૈ.

સવાલ: સૂરહ જુમઆ આયત: ૯ إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ કા મિસ્દાક અબ પહલી અઝાન હૈ યા દૂસરી? આમ તૌર પર ઉલમા પહલી અઝાન કો મિસ્દાક બતાતે હૈં જબકિ નુઝૂલે આયત કે વક્ત વો અઝાન નહીં થી, પસ ઇસકો આયત કા મિસ્દાક કૈસે કરાર દે સકતે હૈં?

જવાબ: આયત કા મિસ્દાક પહલી અઝાન હી હૈ. રહી યે બાત કિ વો નુઝૂલે આયત કે વક્ત નહીં થી, ઉસકા જવાબ યે હૈ કિ ઉસૂલે તફસીર કા કાઇદા હૈ: العبرة لعموم اللفظ لا لخصوص المورد: નસ્સ કે અલ્ફાઝ અગર આમ હોં તો હુક્મ આમ હોતા હૈ. શાને નુઝૂલ કી ખુસૂસિયત કા એઅતિબાર નહીં હોતા, ઔર اذا نودی للصلاة આમ હૈ, પહલી અઝાન યા દૂસરી અઝાન કી કોઈ કૈદ નહીં પસ હુક્મ ભી આમ હોગા ઔર મિસ્દાક વો અઝાન હોગી જો ગાઇબીન કો બુલાને કે લિયે દી જાતી હૈ ઔર વો પહલી હી અઝાન હૈ.

અબ દૂસરી અઝાન હાઝિરીન કો ખતીબ કી આમદ કી ઇત્તિલા દેને કે લિયે હૈ, ઇસ લિયે વો نُودِيَ لِلصَّلاةِ કા મિસ્દાક નહીં.

અઝાન-એ-અવ્વલ કે બાદ કારોબાર કરના

જિન લોગોં પર જુમઆ કી નમાઝ ફર્ઝ હૈ, ઉનકે લિયે જુમઆ કે દિન જુમઆ કી પહલી અઝાન સે લેકર નમાઝે જુમઆ સે ફારિગ હોને તક મુફ્તી બહિ કૌલ કે મુતાબિક ખરીદ વ ફરોખ્ત કરના, સોના, કિસી સે બાતોં મેં મશ્ગૂલ હોના, યહાં તક કિ બૈઠ કર કુરાન મજીદ કી તિલાવત કરના ઔર કિસી કિતાબ વગૈરહ કા મુતાલઆ કરના વગૈર ઝાલિક, ગરઝ વો સારે કામ ઔર મશાગિલ જો જુમઆ કી તરફ જાને કે ઇહતિમામ મેં મુખિલ હોં, સબ કે સબ મકરૂહે તહરીમી યાની નાજાઇઝ હૈં. સિર્ફ ખાને કે મસ્અલે મેં યે તફસીલ હૈ કિ અગર ખાને કી તરફ રગબત ઇતની ગાલિબ હો કિ નમાઝ કે દૌરાન દિલ ઉસમેં લગા રહને કા અંદેશા હો ઔર નમાઝ સે ફરાગત તક ખાના બે લઝ્ઝત હો જાને કા ખતરા હો તો ખાના ખાયા જા સકતા હૈ, બશર્તિકિ ખુત્બએ જુમઆ કે ફૌત હોને કા અંદેશા ન હો. ઇસકે ઇલાવા જુમઆ કી તૈયારી કે મુતઅલ્લિક જો કામ હૈં વો કિયે જા સકતે હૈં, જૈસે ગુસ્લ કરના, વુઝૂ કરના, લિબાસ પહન'ના વગૈરહ લેકિન કસદન ઇન કામોં કો અઝાને અવ્વલ તક મુઅખ્ખર ન કરના ચાહિયે.

જુમઆ કિસ પર ફર્ઝ હૈ?

જુમઆ કી ફર્ઝિયત ઉસ શખ્સ પર હૈ જિસમેં દર્જ ઝૈલ શરાઇત પાઈ જાયેં:

(૧) બડી આબાદી મેં મુકીમ હોના (ગાંવ દેહાત મેં રહને વાલોં પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૨) તંદુરુસ્ત હોના (મરીઝ શખ્સ પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૩) આઝાદ હોના (ગુલામ પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૪) મર્દ હોના (ઔરતોં પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૫) આકિલ બાલિગ હોના (બચ્ચા ઔર પાગલ પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૬) બીના હોના (નાબીના પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૭) ચલને પર કાદિર હોના (અપાહિજ પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૮) કૈદ ઔર ખૌફ ન હોના (કૈદી ઔર ગિરફ્તારી કે ખૌફ સે છુપને વાલે પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં)

(૯) સખ્ત બારિશ ઔર કીચડ ન હોના (સખ્ત બારિશ વગૈરહ કી વજહ સે તર્કે જુમઆ કી રૂખ્સત હો જાતી હૈ)

તાહમ મઝકૂરા અઅઝાર કે બાવજૂદ અગર કોઈ શખ્સ જુમઆ અદા કર લે (મસલન દેહાત કા રહને વાલા શહર જાકર જુમઆ પઢ લે યા મરીઝ ઔર અપાહિજ કિસી કે સહારે સે મસ્જિદ ચલા જાયે) તો ઉસકા જુમઆ ફરીઝ-એ-વક્ત કે તૌર પર અદા હો જાયેગા.

જુમઆ કિતની બડી આબાદી મેં જાઇઝ હૈ?

સિહહતે જુમઆ કે લિયે બડી આબાદી હોના શર્ત હૈ, બડી આબાદી કા મતલબ યે હૈ કિ વહાં રોઝમર્રા કી ઝરૂરિયાત કે લિયે દુકાનેં વગૈરહ મૌજૂદ હોં ઔર હુકૂમત કા એસા નિઝામ ભી હો જિસસે મઝલૂમ મદદ હાસિલ કર સકતા હો (મસલન પુલિસ ચૌકી યા ગ્રામ પંચાયત) ઔર આમ તૌર પર હમારે મુલ્ક મેં તીન હજાર કી આબાદી પર યે સહૂલતેં મુહય્યા હો જાતી હૈં, લિહાઝા ઇતની બડી આબાદી મેં જુમઆ કાઇમ કરના દુરુસ્ત હોગા, ઔર ઇસસે કમ આબાદી પર જુમઆ ફર્ઝ ન હોગા, ઉનકો ઝોહર કી નમાઝ પઢની ઝરૂરી હોગી.

શહર કી તારીફ: જુમઆ કે મસ્અલા મેં શહર સે મુરાદ એસી બસ્તી હૈ જહાં ઝરૂરત કી ચીઝેં મિલ જાતી હોં, થાના યા તહસીલ ઔર ડાકખાના હો, કોઈ આલિમ યાની મસાઇલે ઝરૂરિયા બતાને વાલા ઔર કોઈ મુઆલિજ મૌજૂદ હો. (બદાઇઉસ્સનાઇઅ: ૨/૧૮૮).

ફના-એ-શહર કી તારીફ: ફના-એ-શહર કા ઇત્લાક આબાદી કે ઇર્દગિર્દ ઉન જગહોં પર હોતા હૈ જિનસે શહર કી ઝરૂરિયાત વાબસ્તા હોતી હૈં. મસલન: સનઅતી કારખાને, મુલ્હક એરપોર્ટ, રેલવે સ્ટેશન વગૈરહ ઔર ફના-એ-શહર કા રકબા શહર કે બડે છોટે હોને કે એઅતિબાર સે મુખ્તલિફ હો સકતા હૈ.

ફના-એ-શહર કા હુક્મ: બડી આબાદી સે મુલ્હક ઇલાકોં (જિન્હેં ઇસ્તિલાહ મેં ફના-એ-શહર કહા જાતા હૈ) મેં જુમઆ કા કિયામ દુરુસ્ત હૈ, ઔર ઇસકે લિયે આબાદી કા ઇત્તિસાલ ઝરૂરી નહીં હૈ.

છોટે દેહાત મેં જુમઆ જાઇઝ નહીં

જુમઆ કે સહીહ હોને કે લિયે ઝરૂરી હૈ કિ શહર યા કસ્બા યા ઇતના બડા ગાંવ હો કિ ઔરત, મર્દ, મુસ્લિમ, ગૈર મુસ્લિમ ૩ હજાર અફરાદ પર મુશ્તમિલ હોં ઔર વહાં રોઝમર્રા કી ઝરૂરિયાત મુહય્યા હોં, ઇસસે છોટે ગાંવ મેં જુમઆ જાઇઝ નહીં. (મુસ્તફાદ: ઇઝાહુલ મસાઇલ, ફતાવા ઉસ્માની, મહમૂદિયહ, ફતાવા દારુલ ઉલૂમ)

જુમઆ કી નમાઝ કે લિયે ગાંવ સે શહર કી તરફ આના

દેહાત પર રહને વાલોં કે લિયે જુમઆ પઢને કે લિયે શહર જાને કા ઇહતિમામ કરના ઝરૂરી નહીં હૈ લેકિન અગર કોઈ શખ્સ ચલા જાયે તો વો અઝીમત પર અમલ કરને વાલા હોગા ઔર મુસ્તહિકે સવાબ હોગા.

શહર સે મુત્તસિલ કારખાના મેં નમાઝે જુમઆ

શહર કે અતરાફ મેં વાકેઅ કારખાના મેં નમાઝે જુમઆ કાઇમ કરના દુરુસ્ત હૈ જબકિ વહાં જુમઆ કાઇમ કરને મેં કોઈ રુકાવટ ન હો.

જિસ ગાંવ મેં શહર કી અઝાન સુનાઈ દે વહાં જુમઆ કા હુક્મ

એસા ગાંવ જો શહર સે ચંદ કિલોમીટર પર વાકેઅ હો ઔર ઉસકી આબાદી શહર સે મુત્તસિલ ન હો તો વહાં જુમઆ દુરુસ્ત નહીં, અગરચે વહાં શહર કી અઝાન કી આવાઝ સુનાઈ દેતી હો.

સિહહતે જુમઆ કે શરાઇત

કિસી જગહ જુમઆ કે સહીહ હોને કે લિયે સાત શર્તોં કા પાયા જાના ઝરૂરી હૈ:

(૧) બડી આબાદી હોના

(૨) હાકિમ યા ઉસકા કાઇમ મકામ હોના

(૩) ઝોહર કા વક્ત પાયા જાના

(૪) ખુત્બા પઢના

(૫) ખુત્બા કા જુમઆ સે પહલે હોના, ઔર ઇતને લોગોં કે સામને ખુત્બા પઢના જિનસે જુમઆ કાઇમ હો સકે

(૬) કમ અઝ કમ ૩ મર્દોં કા જુમઆ મેં શામિલ હોના

(૭) જુમઆ મેં શિર્કત કી આમ ઇજાઝત હોના. (અગર કિસી જગહ બાહિર કે લોગોં કો હિફાઝત કી વજહ સે આને કી ઇજાઝત ન હો)

★ શહર મેં રહને વાલે વો લોગ જિન પર જુમઆ ફર્ઝ નહીં ઉન પર ઇસ દિન ઝોહર કી નમાઝ તન્હા પઢના લાઝિમ હૈ, જમાઅત સે પઢના મકરૂહે તહરીમી હૈ (ખ્વાહ જુમઆ સે પહલે હો યા બાદ મેં).

તશરીહ: પસ માઝૂર, મરીઝ, અપાહિજ, ગુલામ, નાબીના, મુસાફિર, ઔરત ઇન સબકો ચાહિયે કિ જુમઆ કે દિન ઝોહર મેં જમાઅત ન કરેં, ખ્વાહ જુમઆ સે પહલે યા બાદ મેં, ઇસ લિયે કિ જમાઅત કરને સે જુમઆ કી નમાઝ કમ હો જાયેગી, ગૈર માઝૂર ભી માઝૂરોં કો દેખ કર ઝોહર મેં શરીક હો જાયેંગે.

જુમઆ કે લિયે સુલતાન કી શર્ત:

મસ્અલા યે હૈ કિ જવાઝે જુમઆ કી શરાઇત મેં સે બાદશાહ યા ઉસકે નાઇબ કા હોના ભી શર્ત ઔર ઝરૂરી હૈ, ક્યોંકિ જુમઆ જમ્મે ગફીર કે સાથ અદા કિયા જાતા હૈ, લોગોં કા બેપનાહ હુજૂમ હોતા હૈ ઔર ઇસ મૌકે પર હર ઝહન ઔર હર મિઝાજ કે લોગ હોતે હૈં, અક્સર ઝગડે ઔર ફસાદ કી નૌબત આ સકતી હૈ, ઇસલિયે ઇન તમામ ખરાબિયોં સે જુમઆ કો પાક સાફ રખને કે લિયે બાદશાહ યા ઉસકે નાઇબ કા હોના અશદ ઝરૂરી હૈ, તાકિ કિસી ભી તરહ કી કોઈ ઝગડા વગૈરહ ન હોને પાયે ઔર અગર કોઈ નાસાઝગાર હાલત પેશ આ જાયે તો ફૌરન ઉસસે નિમટા જા સકે.

જુમઆ કી જમાઅત કે લિયે કમ અઝ કમ તીન મુક્તદિયોં કા હોના શર્ત હૈ

જુમઆ કે કિયામ કે લિયે ઝરૂરી હૈ કિ ઇમામ કે ઇલાવા કમ અઝ કમ તીન મુક્તદી ખુત્બા વ જમાઅત મેં શામિલ હોં, ખ્વાહ વો મુસાફિર હી ક્યોં ન હોં.

મસાઇલે-ખુત્બા

નમાઝે જુમઆ મેં ખુત્બા શર્ત હૈ

જુમઆ કી નમાઝ મેં નમાઝ સે કબલ ખુત્બા દેના શર્ત હૈ ઇસકે બગૈર નમાઝે જુમઆ દુરુસ્ત ન હોગી.

ખુત્બા કી મિકદાર ક્યા હો?

ખુત્બા કી કમ સે કમ મિકદાર એક મર્તબા الحمد لله، یا سبحان الله، يا لا إله إلا الله "અલહમ્દુલિલ્લાહ", યા "સુબ્હાનલ્લાહ", યા "લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહ" કહના હૈ, લેકિન તીન આયાતે કુરાનિયા સે કમ ખુત્બા પઢના મકરૂહ હૈ.

ખુત્બા કે દૌરાન હાથ મેં અસા લેના

ખુત્બા કે દૌરાન હાથ મેં અસા લેના મુસ્તહબ હૈ; લેકિન ઇસકો ઝરૂરી કરાર દેના ઔર ન લેને વાલે કો મલામત કરના જાઇઝ નહીં હૈ.

ખુત્બા કી અઝાન કા ઝબાન સે જવાબ ન દેં

ખુત્બા કી અઝાન કા જવાબ સિર્ફ દિલ દિલ મેં દિયા જાયે, ઝબાન સે કલિમાતે અઝાન ન દોહરાએં? ઇસ લિયે કિ ખતીબ કે મિમ્બર પર આને કે બાદ ઝબાન સે ઝિક્ર વ અઝકાર કરના મનઅ હૈ.

ઝાબિતા: જો ચીઝ નમાઝ મેં હરામ વ મમનૂઅ હૈ જુમઆ વ ઈદૈન કે ખુત્બા મેં ભી હરામ વ મમનૂઅ હૈ. જૈસે ખુત્બા કે દૌરાન ખાના પીના, બાત કરના, સલામ કરના, સબ મનઅ હૈ યહાં તક કિ અમ્ર બિલ મઅરૂફ ઔર નહી અનિલ મુન્કર ભી જાઇઝ નહીં (હાં અગર ઇશારા સે નહી અનિલ મુન્કર કરે તો હરજ નહીં).

ખુત્બા સુનને કે દૌરાન છીંક આને પર અલહમ્દુલિલ્લાહ કહે યા નહીં?

અગર ખુત્બા સુનને કે દૌરાન કિસી શખ્સ કો છીંક આયે તો ઝબાન સે અલહમ્દુલિલ્લાહ ન કહે; બલ્કિ દિલ દિલ મેં પઢ લે; તાકિ ખુત્બા સુનને મેં કોઈ ખલલ ન વાકેઅ હો.

દૌરાને ખુત્બા સલામ યા છીંક કા જવાબ

ખુત્બ-એ-જુમઆ કે દૌરાન અગર કોઈ શખ્સ સલામ કરે યા કિસી શખ્સ કો છીંક આયે તો સુનને વાલે પર જવાબ દેના વાજિબ નહીં હૈ.

ખુત્બા કે વક્ત બચ્ચોં કો શરારત સે રોકના

અગર ખુત્બા કે વક્ત બચ્ચે શરારત કર રહે હોં તો ઉન્હેં ઇશારા સે રોકા જા સકતા હૈ, લેકિન ઝબાન સે ન રોકેં.

ખુત્બા કે વક્ત લોગોં કી ગર્દનેં ફલાંગ કર આગે બઢના

જો શખ્સ ખુત્બા શુરૂ હોને કે બાદ મસ્જિદ મેં પહુંચે ઉસે પીછે જહાં જગહ મિલે વહીં બૈઠ જાના ચાહિયે, લોગોં કી ગર્દનેં ફલાંગ કર અગલી સફ મેં જાને કી કોશિશ કરના શરઅન નાજાઇઝ હૈ. નબી કરીમ ﷺ ને ઇસ અમલ પર સખ્ત વઈદ ઇર્શાદ ફરમાઈ હૈ, આપકા ઇર્શાદ હૈ કિ ”જો શખ્સ જુમઆ કે દિન લોગોં કી ગર્દનેં ફલાંગે ઉસે જહન્નમ કા પુલ બનાયા જાયેગા.“

જિસ શખ્સ કો ખુત્બા કી આવાઝ ન આ રહી હો વો ક્યા કરે?

જો શખ્સ ઇમામ સે ઇતની દૂર હૈ કિ ઉસે ખુત્બા કી આવાઝ બિલ્કુલ સુનાઈ નહીં દે રહી હો, ઉસકે લિયે ભી અફઝલ યહી હૈ કિ ખામોશ બૈઠા રહે ઔર તિલાવત યા કિસી ઝિક્ર વ અઝકાર મેં મશ્ગૂલ ન હો.

દોનોં ખુત્બોં કે દરમિયાન દુઆ કરના

જુમઆ કે દોનોં ખુત્બોં કે દરમિયાન વક્ફા કબૂલિયત કા વક્ત હૈ, ઇસમેં દિલ દિલ મેં દુઆ કરની ચાહિયે, ઝબાન સે કોઈ કલિમા અદા ન કરેં ઔર હાથ ભી ન ઉઠાયેં.

ખુત્બા મેં આન્હઝરત ﷺ કા નામે નામી સુનને પર દરૂદ કૈસે પઢેં?

દૌરાને ખુત્બા ચુંકિ ઝબાન સે ઝિક્ર વ અઝકાર મમનૂઅ હૈ, લિહાઝા અગર નબી અકરમ ﷺ કા નામે નામી ખુત્બા મેં સુને તો સિર્ફ દિલ દિલ મેં દરૂદ શરીફ પઢે ઝબાન સે ન પઢે. બાઝ જગહ રિવાજ હૈ કિ ખતીબ કે આયતે દરૂદ

 إِنَّ اللَّهَ وَمَلَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ الخ

ઇન્નલ્લાહ વ મલાઇકતહૂ યુસલ્લૂ-ન... પઢતે વક્ત જોર સે દરૂદ શરીફ પઢતે હૈં, યે તરીકા શરઅન ખિલાફે સુન્નત હૈ.

ખુત્બા કે દૌરાન નમાઝી કિસ તરહ બૈઠે?

ખુત્બા કે દૌરાન જિસ તરહ આસાની હો બૈઠ સકતે હૈં કોઈ ખાસ હય્યત મુકર્રર નહીં હૈ; અલબત્ત હાલતે તશહ્હુદ કી તરહ બૈઠના બહેતર હૈ.

જુમઆ કી નમાઝ મેં કૌન કૌન સી સૂરતેં પઢના મસ્નૂન હૈ?

જુમઆ કી પહલી રકઅત મેં سبح اسم ربك الأعلى ઔર દૂસરી રકઅત મેં هل أتاك حديث الغاشية પઢના મસ્નૂન હૈ, તાહમ કભી કભી દૂસરી સૂરતેં ભી પઢ દેં; તાકિ અવામ ઇન્હીં સૂરતોં કો લાઝિમ ન સમજેં.

જુમઆ મેં ખતીબ ઔર ઇમામ કા અલગ અલગ હોના

અગર જુમઆ કા ખુત્બા કિસી શખ્સ ને દિયા ઔર નમાઝ દૂસરે ને પઢાઈ તો ભી જુમઆ દુરુસ્ત હો જાયેગા લેકિન બિલા ઉઝ્ર એસા નહીં કરના ચાહિયે.

મસ્અલા: જિસ ગાંવ મેં એક હી જગહ નમાઝે જુમઆ પઢી જાતી હો, વહાં કિસી શખ્સ કી નમાઝે જુમઆ છૂટ જાયે તો વો ઝોહર કી નમાઝ અદા કરે, ન કિ જુમઆ કી.

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝે જુમઆ કે લિયે એસે વક્ત પહુંચા કિ નમાઝે જુમઆ ખત્મ હો ચુકી હો, તો અગર કિસી ઔર મસ્જિદ મેં નમાઝે જુમઆ મિલ સકતી હો તો વહાં જાકર અદા કરે વરના ઝોહર કી નમાઝ પઢે, ક્યોંકિ નમાઝે જુમઆ કી કઝા નહીં હૈ.

મસ્અલા: જો શખ્સ જુમઆ કે દિન ઇમામ કે સાથ કઅદે-આખિરા મેં સલામ સે પહલે શરીક હુઆ, તો વો જુમઆ કી નમાઝ પૂરી કરેગા, ન કિ ઝોહર કી, ઔર જો શખ્સ ઇમામ કે સલામ ફેરને સે પહલે શરીક ન હો સકા તો વો ઝોહર કી નમાઝ પઢેગા, ન કિ જુમઆ કી.

ઈદૈન કે મસાઇલ

ઈદ કે મસ્નૂન અમાલ

(૧) ગુસ્લ કરના.

(૨) મિસ્વાક કરના.

(૩) ખુશ્બૂ લગાના.

(૪) ઈદુલ ફિત્ર કી નમાઝ સે પહલે કોઈ મીઠી ચીઝ ખા કર જાના. (મિશ્કાત ૧૩૬)

(૫) અગર સદક-એ-ફિત્ર વાજિબ હો તો ઈદ કી નમાઝ સે પહલે અદા કરના.

(૬) બક્ર ઈદ મેં નમાઝ કે બાદ આકર કુરબાની કા ગોશ્ત ખાના. (મિશ્કાત ૧૨૬)

(૭) ઈદ કી નમાઝ ઈદગાહ (શહર કે બાહિર મૈદાન) મેં પઢના.

(૮) ઈદ કી નમાઝ કે લિયે પૈદલ જાના, બિલા ઝરૂરત સવારી પર ન જાના.

(૯) ઈદ કે લિયે એક રાસ્તા સે જાના દૂસરે રાસ્તા સે વાપસ આના.

(૧૦) ઈદ કે દિન ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા તકબીરાત: الله اکبر ،الله اکبر ،لا اله الا الله، والله کبر، الله اکبر ،ولله احمد અલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહુ, વલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, વ લિલ્લાહિલ હમ્દ પઢના. (ઈદુલ ફિત્ર મેં આહિસ્તા આવાઝ સે ઔર બક્ર ઈદ મેં બુલંદ આવાઝ સે).

ઈદ કે દિન ગુસ્લ કરના, મિસ્વાક કરના, અચ્છે કપડે પહન'ના ઔર ખુશ્બૂ વગૈરહ લગાના મુસ્તહબ હૈ.

ઈદૈન કી શરાઇત

બડે શહરોં ઔર કસ્બાત મેં જહાં ઇકામતે જુમઆ કે શરાઇત પાયે જાતે હોં (મસલન વહાં કી આબાદી કમ અઝ કમ તીન હજાર હો યા ઝરૂરિયાતે ઝિંદગી બઆસાની મુહય્યા હોં વગૈરહ) વહાં ઈદૈન કી નમાઝ પઢના વાજિબ હૈ; અલબત્ત જહાં શરાઇતે જુમઆ ન પાઈ જાતી હોં વહાં ઈદ પઢના મકરૂહે તહરીમી હૈ.

ઈદૈન કા વક્ત કબ શુરૂ હોતા હૈ?

ઈદૈન કી નમાઝ કા વક્ત તુલૂ-એ-આફતાબ કે તકરીબન પંદરહ મિનટ કે બાદ શુરૂ હો જાતા હૈ; લેકિન નમાઝ કા એસા વક્ત મુકર્રર કિયા જાયે કિ લોગ તમામ તૈયારિયાં કરકે સહૂલત સે ઈદગાહ મેં હાઝિર હો સકેં.

નમાઝે ઈદ શહર સે બાહિર ઈદગાહ મેં પઢના

નમાઝે ઈદૈન શહર સે બાહિર નિકલ કર ઈદગાહ મેં પઢના સુન્નત હૈ.

શહર કી મુતઅદ્દિદ મસાજિદ મેં નમાઝે ઈદ

શહર કી મુતઅદ્દિદ મસ્જિદોં મેં નમાઝે ઈદ અદા કરને કી ઇજાઝત હૈ.

નમાઝે ઈદગાહ સે પહલે શહર કી મસાજિદ મેં નમાઝ કા હુક્મ

ઈદગાહ મેં નમાઝ હોને સે પહલે શહર કી મસ્જિદોં મેં નમાઝે ઈદ બિલા કરાહત જાઇઝ હૈ.

ઈદુલ ફિત્ર મેં ઈદગાહ જાને સે પહલે કુછ ખાના પીના મુસ્તહબ હૈ

ઈદુલ ફિત્ર મેં ઈદગાહ જાને સે પહલે તાક અદદ છુવારે યા ખજૂર ખા કર જાના મુસ્તહબ હૈ, અગર યે મયસ્સર ન હો તો કોઈ ભી મીઠી ચીઝ ખા લેના કાફી હૈ, ઇસ મૌકે પર કિસી ખાસ શીરીની કી તખ્સીસ સાબિત નહીં.

ઈદગાહ પૈદલ જાના મુસ્તહબ હૈ

ઈદગાહ પૈદલ જાના સુન્નત હૈ ઔર વહાં સે વાપસી મેં સવાર હોકર આને મેં કોઈ મઝાઇકા નહીં હૈ.

નમાઝે ઈદ સે કબલ ઘર યા ઈદગાહ મેં નફલેં પઢના

નમાઝે ઈદ સે કબલ ઘર યા ઈદગાહ મેં નફલેં પઢના જાઇઝ નહીં હૈ હત્તા કિ ઔરતેં ભી ઇસ દિન ઇશરાક ઔર ચાશ્ત કી નમાઝ ઉસ વક્ત તક ન પઢેં જબ તક કિ ઈદ કી નમાઝ બા જમાઅત ન પઢ લી જાયે.

નમાઝે ઈદ કી નિયત

નમાઝે ઈદ શુરૂ કરતે વક્ત મુક્તદી કે દિલ મેં યે ઇસ્તિહઝાર રહે કિ મૈં કિબ્લા રૂ હોકર ઇસ ઇમામ કે પીછે દો રકઅત વાજિબ નમાઝ અદા કર રહા હૂં જિસમેં છ ઝાઇદ વાજિબ તકબીરેં હૈં. નિયત કે લિયે યે ઇસ્તિહઝાર કાફી હૈ ઝબાન સે નિયત કે કલિમાત અદા કરના ઝરૂરી નહીં હૈ બાકી અગર કોઈ અદા કર લે તો નાજાઇઝ ભી નહીં.

બારિશ કી વજહ સે ઈદ કી નમાઝ મુઅખ્ખર કરના

અગર કિસી ઉઝ્ર મસલન બારિશ વગૈરહ કી વજહ સે ઈદુલ ફિત્ર કી નમાઝ એક દિન મુઅખ્ખર કરકે દૂસરે દિન પઢી જાયે તો જાઇઝ હૈ.

તર્કીબે નમાઝે ઈદ

નમાઝે ઈદ કા તરીકા યે હૈ કિ નિયત કે બાદ તકબીરે તહરીમા કહ કર હાથ બાંધ લેં, સના પઢેં, ઉસકે બાદ દોનોં હાથ ઉઠાતે હુએ મામૂલી ફસ્લ સે તીન મર્તબા તકબીર કહેં, પહલી દો તકબીરોં કે બાદ હાથ છોડતે રહેં ઔર તીસરી તકબીર કે બાદ હાથ બાંધેં ઇસકે બાદ ફાતિહા ઔર સૂરત મિલાએં, ફિર રુકૂઅ સજદા કરકે રકઅત મુકમ્મલ કર લેં. દૂસરી રકઅત મેં અવ્વલન ફાતિહા વ સૂરત પઢને કે બાદ રુકૂઅ મેં ન જાયેં બલ્કિ તીન મર્તબા હાથ ઉઠા કર તીન તકબીરેં કહેં ઔર દરમિયાન મેં હાથ ન બાંધેં, ઉસકે બાદ બગૈર હાથ ઉઠાયે તકબીર કહ કર રુકૂઅ મેં ચલે જાયેં ઔર બકિય્યા નમાઝ મામૂલ કે મુતાબિક પૂરી કરેં. (તલબી કબીર ૫૬૭)

ઔરતોં પર નમાઝે ઈદ નહીં હૈ

ઔરતોં પર નમાઝે જુમઆ વ ઈદૈન વાજિબ નહીં હૈ, ઔર આમ હાલાત મેં ઉન્હેં ઈદગાહોં ઔર મસાજિદ મેં જાકર નમાઝે ઈદ મેં શરીક હોના ભી મકરૂહ ઔર સખ્ત ફિતના કા સબબ હૈ, અલબત્ત હરમૈન શરીફૈન મેં યા કિસી એસી જગહ જહાં ફિતના સે મુકમ્મલ હિફાઝત હો, અગર ઔરતેં ઈદ કી જમાઅત મેં શામિલ હો જાયેં તો જાઇઝ હૈ.

ઈદૈન મેં ઔરતોં કે અહકામ

મર્દોં કી તરહ ઔરતોં કે લિયે ભી ઈદ કે દિન મુસ્તહબ યે હૈ કિ વો ગુસ્લ કરેં ઔર ઉમદા લિબાસ ઝેબે તન કરેં; ક્યોંકિ યે ખુશી ઔર ઝેબ વ ઝીનત કા દિન હૈ ઔર અગર ચાહેં તો ઈદગાહ યા મસાજિદ મેં ઈદ કી નમાઝ હો જાને કે બાદ અપને ઘરોં મેં તન્હા તન્હા બતૌરે શુક્રાના નફ્લ નમાઝ પઢ સકતી હૈં.

ઈદૈન કા ખુત્બા

ઈદૈન કા ખુત્બા પઢના મસ્નૂન હૈ જો ઈદ કી નમાઝ કે બાદ પઢા જાયેગા.

ઈદૈન કા ખુત્બા તકબીર સે શુરૂ કરના

ઈદૈન કા ખુત્બા શુરૂ કરને સે કબલ ૯ મર્તબા લગાતાર તકબીરાતે તશરીક પઢના મુસ્તહબ હૈ, જબકિ દૂસરે ખુત્બા કે શુરૂ મેં ૭ તકબીરાત પઢના મરવી હૈ.

નમાઝે ઈદ કી પહલી રકઅત મેં તકબીરાતે ઝવાઇદ ભૂલ જાને કા હુક્મ

નમાઝે ઈદ કી પહલી રકઅત મેં ઇમામ તકબીરાતે ઝવાઇદ ભૂલ ગયા ઔર સૂરહ ફાતિહા કા કુછ હિસ્સા યા પૂરી સૂરહ ફાતિહા પઢને કે બાદ યાદ આયા, તો તકબીરાત કહ કર સૂરહ ફાતિહા દોબારા પઢે, ઔર અગર સૂરહ ફાતિહા ઔર સૂરત પઢને કે બાદ યાદ આયા તો સિર્ફ તકબીરાત કહે કિરાઅત કા ઇઆદા નહીં હોગા.

નમાઝે ઈદ કી દૂસરી રકઅત મેં તકબીરાતે ઝવાઇદ ભૂલ જાને કા હુક્મ

અગર ઇમામ નમાઝે ઈદ કી દૂસરી રકઅત મેં કિરાઅત કે બાદ તકબીરાતે ઝવાઇદ ન કહ કર રુકૂઅ મેં ચલા જાયે તો ઇસ સૂરત મેં રુકૂઅ હી મેં હાથ ઉઠાયે બગૈર તકબીર કહ લે, ખડે હોકર કહને કી ઝરૂરત નહીં હૈ.

ઈદૈન ઔર જુમઆ મેં સજદએ સહવ કા હુક્મ

ઈદૈન ઔર જુમઆ કી નમાઝ મેં અગર કોઈ વાજિબ તર્ક હો જાયે યા ફર્ઝ મુકર્રર હો જાયે યા કોઈ ઔર સજદએ સહવ વાજિબ કરને વાલી સૂરત પેશ આ જાયે તો કસીર મજમઅ મેં ફિતના ફૈલને કે ખૌફ સે જુમઆ વ ઈદૈન મેં સજદએ સહવ નહીં કિયા જાયેગા.

શાફઈ ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં હનફી કી નમાઝે ઈદ

હનફી મુક્તદી શાફઈ ઇમામ કે પીછે નમાઝે ઈદ અદા કરે તો ઉસે તકબીરાતે ઈદ મેં ભી શાફઈ ઇમામ કી ઇક્તિદા કરની ચાહિયે, યાની શાફઈ ઇમામ જિતની મર્તબા ઝાઇદ તકબીરેં કહે હનફી મુક્તદી ભી ઉસકી મુતાબઅત કરે.

ઈદ કી નમાઝ મેં મસ્બૂક ક્યા કરે?

ઈદ કી નમાઝ મેં મસ્બૂક હોને કી કઈ સૂરતેં મુમ્કિન હૈં, હર એક કા હુક્મ અલગ અલગ ઝૈલ મેં બયાન કિયા જાતા હૈ:

(૧) જિસકી નમાઝે ઈદ મેં પહલી રકઅત છૂટ ગઈ હો વો ઇમામ કે સલામ ફેર દેને કે બાદ જબ ખડા હો તો અવ્વલન સના, તઅવ્વુઝ, તસ્મિયહ, ફાતિહા ઔર સૂરત પઢે, ફિર ઝાઇદ તકબીરાત કહે, ઉસકે બાદ રુકૂઅ સજદા કરકે બકિય્યા નમાઝ પૂરી કરેગા. (ફતાવા મહમૂદી ડાભેલ ૩૭૮/૮, અહસનુલ ફતાવા (૧૪૩/૪))

(૨) ઔર જો શખ્સ ઇમામ કે સાથ ઇસ હાલ મેં આકર શરીક હુઆ કિ ઇમામ પહલી રકઅત કી ઝાઇદ તકબીરાત કહ કર કિરાઅત શુરૂ કર ચુકા થા તો યે મસ્બૂક શખ્સ તકબીરે તહરીમા કહ કર ઝાઇદ તકબીરાત કહેગા.

(૩) ઔર અગર ઇમામ કો રુકૂઅ મેં પાયા તો અગર ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ છૂટ જાને કા અંદેશા ન હો તો એસી સૂરત મેં તકબીરે તહરીમા કહ કર ખડે ખડે ઝાઇદ તકબીરાત ભી કહે, ફિર ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ મેં શામિલ હો જાયે.

(૪) ઔર અગર રુકૂઅ છૂટ જાને કા ખૌફ હો તો તકબીરે તહરીમા કહે ઔર રુકૂઅ કી તકબીર કહ કર રુકૂઅ મેં ચલા જાયે, ઔર રુકૂઅ કી હાલત મેં હી તકબીરાતે ઝવાઇદ કહે ઔર રુકૂઅ મેં અગર ઝાઇદ તકબીરાત ઔર રુકૂઅ કી તસ્બીહાત દોનોં અદા કર સકતા હો તો દોનોં કો જમા કરે, વરના તસ્બીહાત કો છોડ કર સિર્ફ તકબીરાત કહેગા.

(૫) ઔર અગર રુકૂઅ મેં તકબીરાત પૂરી હોને સે પહલે ઇમામ ને સર ઉઠા લિયા તો જિતની તકબીરાત બાકી રહ ગઈ હોં વો સાકિત હો જાયેંગી.

નમાઝે ઈદ કે બાદ દુઆ

ઈદૈન કી નમાઝ કે બાદ દુઆ કરના જનાબે રસૂલુલ્લાહ ﷺ સે સાબિત હૈ, હદીસ મેં હૈ કિ દૌરે નુબુવ્વત મેં હાઇઝા વ નુફસા દુઆઓં મેં શિર્કત કે લિયે ઈદગાહ જાયા કરતી થીં. ઔર બહેતર હૈ કિ યે દુઆ નમાઝ કે ફૌરન બાદ ખુત્બા સે કબલ હો; ક્યોંકિ ખુત્બા કે બાદ કી દુઆ કી કહીં સરાહત નહીં હૈ.

ઈદ કે દિન એક દૂસરે કો મુબારકબાદ દેના

ઈદ કે દિન એક દૂસરે કો મુબારકબાદ દેના જાઇઝ હૈ.

ઈદૈન કે બાદ મુસાફહા વ મુઆનકા

ઈદ કી નમાઝ કે બાદ મિલના ઔર મુઆનકા યા મુસાફહા કરના અમ્રે મસ્નૂન નહીં હૈ, હાં અગર કિસી સે ઉસ વક્ત મુલાકાત હો યા નમાઝ કે કુછ ફસ્લ કે બાદ મહઝ મુલાકાત કી નિયત સે મુસાફહા યા મુઆનકા કિયા જાયે તો કોઈ હરજ નહીં.

ઈદુલ અઝહા કી નમાઝ સે પહલે કુછ ન ખાના પીના મુસ્તહબ હૈ.

ઈદુલ અઝહા કી નમાઝ કબ તક મુઅખ્ખર હો સકતી હૈ?

ઈદુલ અઝહા કી નમાઝ મેં ઇત્તિફાકિયા કોઈ ઉઝ્ર પેશ આ જાયે તો ગ્યારહવીં બારહવીં તારીખ કો ભી અદા કી જા સકતી હૈ.

તકબીરે તશરીક

તકબીરે તશરીક ફર્ઝ નમાઝ કે બાદ એક મર્તબા પઢના વાજિબ હૈ ઇસકે અલ્ફાઝ યે હૈં:

اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ.

અલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર, લા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહુ વલ્લાહુ અકબર, અલ્લાહુ અકબર વ લિલ્લાહિલ હમ્દ.

તકબીરે તશરીક કબ સે કબ તક હૈ?

તકબીરે તશરીક નવવીં ઝિલહિજ્જા કી નમાઝે ફજ્ર સે તેરહવીં ઝિલહિજ્જા કી નમાઝે અસ્ર તક હર ફર્ઝ નમાઝ કે ફૌરન બાદ મર્દોં કે લિયે બ આવાઝે બુલંદ ઔર ઔરતોં કે લિયે એક મર્તબા આહિસ્તા કહના વાજિબ હૈ.

તકબીરે તશરીક કિન લોગોં પર વાજિબ હૈ?

તકબીરે તશરીક મુકીમ, મુસાફિર, મુનફરિદ, જમાઅત, ઔરત, અહલે શહર ઔર દેહાત કે રહને વાલોં પર વાજિબ હૈ.

તકબીરે તશરીક ભૂલ જાના

તકબીરે તશરીક કહના વાજિબ હૈ અગર કોઈ માનેઅ ફેઅલ સાદિર હો જાયે મસલન મસ્જિદ સે બાહિર નિકલ ગયા યા કોઈ બાતચીત કર લી યા ઉમદન વુઝૂ તોડ દિયા, તો ઇન તમામ સૂરતોં મેં તકબીરે તશરીક સાકિત હો જાયેગી, લેકિન સહવન વુઝૂ ટૂટ જાયે તો તકબીર કહ લે ઔર અગર કિબ્લા સે સીના ફિર ગયા તો ઇસમેં દો રિવાયતેં હૈં; લિહાઝા ઇહતિયાતન તકબીર કહ લી જાયે.

મસ્બૂક પર તકબીરે તશરીક

મસ્બૂક પર ભી તકબીરે તશરીક વાજિબ હૈ વો અપની બકિય્યા રકાઆત પૂરે કરને કે બાદ પઢેગા.

ઔરતોં પર તકબીરે તશરીક

ઔરતોં પર ભી તકબીરે તશરીક વાજિબ હૈ, લેકિન વો બિલ્કુલ આહિસ્તા આહિસ્તા પઢેંગી.

સુનન વ નવાફિલ કી ઝરૂરત

ફરાઇઝ વ વાજિબાત કે સાથ નવાફિલ વ સુનન કા ઇહતિમામ ભી ઝરૂરી હૈ; ઇસ લિયે કિ બસા અવકાત ફરાઇઝ કી અદાયગી મેં દાનિસ્તા યા નાદાનિસ્તા તૌર પર કુછ કમી રહ જાતી હૈ, તો ઇસ કમી કી તલાફી આખિરત મેં સુનન વ નવાફિલ કે ઝરિએ કી જાયેગી. અહાદીસે શરીફા મેં ઇસકી સરાહત મૌજૂદ હૈ. હઝરત અબૂ હુરૈરહ ફરમાતે હૈં કિ મૈંને નબી કરીમ ﷺ કો યે ઇર્શાદ ફરમાતે હુએ સુના:

 إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيمَةِ مِنْ عَمَلِهِ صَلوتُهُ، فَإِنْ صلحَتْ فَقَدْ أَفْلَحَ وَنَجَحَ وَإِنْ فسدَتْ فَقَدْ خَابَ وَخَسِرَ فَإِنْ انتَقَصَ مِنْ فَرِيضَتِهِ شَيءٌ قَالَ الرَّبُّ عَزَّ وَجَلَّ: انْظُرُوا هَلْ لِعَبْدِي مِنْ تَطَوُّعٍ؟ فَيُكْمِلُ بِهَا مَا انْتَقَصَ مِنَ الْفَرِيضَةِ ثُمَّ يَكُونُ سَائِرُ عَمَلِهِ كَذَلِكَ. (તિર્મિઝી શરીફ).

 કયામત કે દિન આદમી કે અમાલ મેં સબસે પહલે નમાઝ કા હિસાબ કિયા જાયેગા, અગર નમાઝ અચ્છી હુઈ તો વો શખ્સ કામયાબ ઔર બામુરાદ હોગા, ઔર અગર નમાઝ ખરાબ નિકલી તો વો નાકામ વ નામુરાદ હોગા. ફિર અગર ફર્ઝ નમાઝ મેં કુછ કમી હુઈ તો અલ્લાહ તઆલા ઇર્શાદ ફરમાએંગે દેખો! ક્યા મેરે બંદે કે પાસ કુછ નફલેં ભી હૈં? (અગર નફલેં હોંગી) તો અલ્લાહ તઆલા ઉનસે ફર્ઝોં કી કમી પૂરા ફરમા દેંગે. ઇસકે બાદ ફિર ઇસી તરહ બાકી અમાલ કા હિસાબ હોગા (યાની ફર્ઝ રોઝા, ઝકાત વગૈરહ કી કમી નફ્લી રોઝોં ઔર સદકાત સે પૂરી કર દી જાયેગી. ઇસ લિયે ઝરૂરી હૈ કિ હર મુસલમાન મહઝ ફરાઇઝ કી અંજામ દહી પર ઇક્તિફા ન કરે બલ્કિ અપને નામા-એ-અમાલ મેં નવાફિલ કા ઝખીરા ભી ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા જમા રખે; તાકિ આખિરત મેં કુર્બે ખુદાવંદી ઔર દરજાત કી બુલંદી કી નેઅમત સે સરફરાઝ હો સકે.

તતવ્વુઅ કી કિસ્મેં

ઇસ્તિલાહે ફિકહ વ હદીસ મેં ફર્ઝ ઔર વાજિબ કે ઇલાવા જિતની ભી નમાઝેં હૈં સબકો તતવ્વુઅ (નફ્લ) કહા જાતા હૈ, ફિર ઇસ તતવ્વુઅ કી બુનિયાદી તૌર પર બિત્તર્તીબ તીન કિસ્મેં હૈં:

(૧) સુનને મુઅક્કદહ યે કુલ બારહ રકઅતેં હૈં. ફજ્ર સે કબલ દો રકઅત, ઝોહર ઔર જુમઆ સે પહલે ચાર રકઅત, ઝોહર કે બાદ દો રકઅત, મગરિબ કે બાદ દો રકઅત ઔર ઇશા કે બાદ દો રકઅત. ઇનમેં સે કિસી ભી સુન્નત કો બિલા ઉઝ્ર છોડના ગુનાહ હૈ.

(૨) સુનને ગૈર મુઅક્કદહ ઇસમેં ઝોહર કે બાદ દો રકઅત, અસ્ર સે કબલ ચાર રકઅત, ઇશા સે કબલ ચાર રકઅત ઔર ઇશા કે બાદ દો યા ચાર રકઅત શામિલ હૈં. ઇનકા બિલા ઉઝ્ર છોડના ખિલાફે અવલા હૈ, યાની બહેતર નહીં હૈ.

(૩) મન્દૂબાત: જૈસે નમાઝે ઇશરાક, ચાશ્ત, અવ્વાબીન ઔર તહજ્જુદ વગૈરહ. ઇન નવાફિલ કો પઢના મોજિબે સવાબ હૈ ઔર છોડને મેં કોઈ કરાહત નહીં.

સુનન વ નવાફિલ કહાં પઢના અફઝલ હૈ?

બહેતર હૈ કિ પંજ વક્તા નમાઝોં કી સુનને મુઅક્કદહ ઔર નવાફિલ અપને ઘર યા કિયામગાહ પર પઢી જાયેં ક્યોંકિ નબી કરીમ ﷺ કા મામૂલ યહી થા લેકિન અગર અંદેશા હો કિ ઘર પર જાકર પઢને મેં ખુશૂઅ વ ખુઝૂઅ કામિલ ન હોગા યા કિસી મશ્ગૂલી કી વજહ સે સુન્નતેં છૂટ જાયેંગી, તો એસી સૂરત મેં મસ્જિદ મેં હી સુન્નતોં કા અદા કરના બહેતર હૈ (ઔર આજ કલ કે માહોલ કે એઅતિબાર સે યહી મુનાસિબ હૈ ક્યોંકિ ઘરોં કા માહોલ દીની એઅતિબાર સે આમ તૌર પર પુર સુકૂન નહીં હૈ, ઔર તરહ તરહ કે મશાગિલ આદમી કે સાથ લગે હુએ હૈં).

નફ્લ નમાઝ શુરૂ કરને સે વાજિબ હો જાતી હૈ

સુન્નત ઔર નફ્લ નમાઝેં શુરૂ કરને સે વાજિબ હો જાતી હૈં; લિહાઝા અગર કિસી શખ્સ ને નફ્લ નમાઝ શુરૂ કરને કે બાદ કિસી વજહ સે તોડ દી તો બાદ મેં ઉસકી કઝા વાજિબ હોગી.

ઝાબિતા: નફ્લ કી હર દો રકઅત મુસ્તકિલ નમાઝ હૈ. ઇસી વજહ સે નફ્લ કી તીસરી રકઅત મેં અઉઝુ બિલ્લાહ, બિસ્મિલ્લાહ, ઔર સના પઢના મુસ્તહબ હૈ.

ચાર રકઅત નફ્લ કી નિયત થી દો પર સલામ ફેર દિયા

અગર કિસી શખ્સ ને ચાર રકઅત કી નિયત સે નફ્લ નમાઝ શુરૂ કર દી ફિર દો રકઅત પર સલામ ફેર દિયા તો અબ આખરી દો રકઅત કી કઝા લાઝિમ ન આયેગી.

ચાર રકઅત કી નિયત સે નફ્લ શુરૂ કરકે તોડ દી

અગર કિસી ને ચાર રકઅત કી નિયત સે નફ્લ નમાઝ પઢની શુરૂ કી ફિર દો રકઅત સે પહલે તોડ દી તો ઉસ પર સિર્ફ દો રકઅત કી કઝા લાઝિમ હોગી, પૂરી ચાર રકઅત કી કઝા ન કરે.

નવાફિલ મેં તવીલ કિરાઅત

નવાફિલ મેં લંબી કિરાઅત કરના ઝ્યાદા રકાઆત કે મુકાબલે મેં ઝ્યાદા અફઝલ હૈ.

ફર્ઝ નમાઝ પઢ કર સુનન વ નવાફિલ કે લિયે જગહ બદલના

જિસ જગહ ખડે હોકર ફર્ઝ નમાઝ અદા કી હૈ વહાં સે હટ કર કિસી દૂસરી જગહ સુન્નત વ નવાફિલ પઢના મુસ્તહબ હૈ, લેકિન જહાં આગે પીછે જગહ ન હો તો ઉસી જગહ પઢ લેને મેં ભી કોઈ હરજ નહીં હૈ.

નફ્લ બૈઠ કર પઢના અફઝલ હૈ યા ખડે હોકર?

નફ્લ નમાઝ બિલા ઉઝ્ર બૈઠ કર પઢને સે આધા સવાબ મિલતા હૈ ઔર અગર કોઈ ઉઝ્ર હૈ તો ઇન્શાઅલ્લાહ પૂરા સવાબ મિલેગા, લેકિન અફઝલ યે હૈ કિ ખડે હોકર પઢે.

નમાઝે ઇશરાક કી ફઝીલત

હઝરત અબૂ દરદા (રદી.) સે એક હદીસે કુદસી મેં હૈ કિ અલ્લાહ તઆલા અપને બંદોં સે મુખાતબ હોકર ફરમાતે હૈં: ’’ابنَ آدمَ ارْكع لي أربعَ رَكعاتٍ من أوَّلِ النَّهارِ أَكفِكَ آخرَهُ‘‘ કિ ઐ ઇબ્ને આદમ! તૂ દિન કે શુરૂ હિસ્સા મેં ખાલિસ મેરે વાસ્તે ચાર રકઆત નમાઝ પઢ લિયા કર, મૈં દિન કે આખિર હિસ્સા તક (શામ તક) તેરી (ઝરૂરતોં કી) કિફાયત કરતા રહૂંગા.

નમાઝે ઇશરાક કા વક્ત

સૂરજ તુલૂઅ હોને કે બાદ જબ આફતાબ મેં ઇતની તેઝી આ જાયે કિ ઉસ પર નઝર જમાના મુશ્કિલ હો યાની તુલૂએ શમ્સ કે ૧૫-૨૦ મિનટ કે બાદ ઇશરાક કા વક્ત શુરૂ હો જાતા હૈ.

નમાઝે ચાશ્ત કી ફઝીલત

હઝરત અનસ બિન માલિક (રદી.) સે રિવાયત હૈ કિ જનાબે રસૂલુલ્લાહ ﷺ ઇર્શાદ ફરમાતે હૈં કિ જો શખ્સ ચાશ્ત કી ૧૨ રકઅત નમાઝ પઢતા હૈ તો અલ્લાહ તઆલા ઉસકે લિયે જન્નત મેં એક સોને કા મહલ તૈયાર કરતે હૈં.

 عن أنس بن مالك قال : قال رسول الله ﷺ: من صلى الضحى ثنتي عشرة ركعة بنى الله له قصراً في الجنة من ذهب. (તિર્મિઝી શરીફ (૧૦૮૭૧))

નમાઝે ચાશ્ત કી રકઆત

ચાશ્ત કી નમાઝ દો રકઅત સે લેકર બારહ રકઅત તક સાબિત હૈ, અગર કોઈ દો હી રકઅત પર ઇક્તિફા કરે તબ ભી ઉસકો નમાઝે ચાશ્ત કા સવાબ મિલેગા, ઔર અફઝલ યે હૈ કિ ચાર યા આઠ રકઆત પઢી જાયેં.

નમાઝે ચાશ્ત કા વક્ત

ચાશ્ત કી નમાઝ કા વક્ત દિન કે એક ચૌથાઈ ગુઝરને કે બાદ શુરૂ હોતા હૈ (મસલન દિન બારહ ઘંટા કા હૈ તો તીન ઘંટા ગુઝરને કે બાદ સે શુરૂ હોગા જૈસે સાત બજે સૂરજ તુલૂઅ હોતા હૈ ઔર સાત બજે ગુરૂબ હોતા હૈ તો તીન ઘંટા યાની દસ બજે નમાઝે ચાશ્ત કા વક્ત શુરૂ હોગા) ઔર ઝોહર કી નમાઝ સે પહલે તક રહતા હૈ.

નમાઝે ચાશ્ત મેં કૌનસી સૂરત પઢના મુસ્તહબ હૈ?

અગર કિસી કો સૂરતુશ્શમ્સ ઔર સૂરતુદ્દુહા યાદ હો તો નમાઝે ચાશ્ત મેં ઇન દોનોં સૂરતોં કો પઢના બહેતર હૈ વરના ઇખ્તિયાર હૈ જો ભી સૂરત યાદ હો પઢ લિયા કરે, ઇન્શાઅલ્લાહ સવાબ મેં કોઈ કમી ન હોગી.

નમાઝે અવ્વાબીન

જનાબે રસૂલુલ્લાહ ﷺ કા ઇર્શાદે મુબારક હૈ કિ: જો શખ્સ નમાઝે મગરિબ કે બાદ છ રકઆત (અવવાબીન કી નમાઝ) પઢેગા, ઔર ઉનકે દરમિયાન કોઈ ગલત બાત ઝબાન સે ન નિકાલેગા તો યે છ રકઆત સવાબ મેં ઉસકે લિયે બારહ સાલ કી ઇબાદત કે બરાબર કરાર પાએંગી.

 عن أبي هريرة .قال: قال رسول الله : من صلى بعد المغرب ست ركعات لم يتكلم فيما بينهن بسوء عد لن له بعبادة ثنتى عشرة سنة .  (તિર્મિઝી શરીફ (૯૮/૧))

તહિય્યતુલ વુઝૂ કી ફઝીલત

હદીસ શરીફ મેં વુઝૂ કરને કે બાદ તહિય્યતુલ વુઝૂ પઢને કી બહુત ફઝીલત આઈ હૈ, એક હદીસ શરીફ મેં જનાબે રસૂલુલ્લાહ ﷺ ઇર્શાદ ફરમાતે હૈં કિ: જો શખ્સ ભી અચ્છી તરહ વુઝૂ કરને કે બાદ પૂરે ખુશૂઅ વ ખુઝૂઅ કે સાથ દો રકઅત તહિય્યતુલ વુઝૂ પઢતા હૈ અલ્લાહ તબારક વ તઆલા ઉસકે લિયે જન્નત કો વાજિબ કરાર દે દેતે હૈં

 ما من مسلم يتوضأ فيحسن وضوءہ ، ويصلى ركعتين مقبل عليهما بقلبه ووجهه إلا وجبت له الجنة الخ. (مسلم شريف (મુસ્લિમ શરીફ (૧૨૨/૧))

મસ્જિદ મેં દાખિલ હોતે હી દો રકઅત તહિય્યતુલ મસ્જિદ પઢના મસ્નૂન હૈ, હુઝૂર અકરમ ﷺ ને તહિય્યતુલ મસ્જિદ પઢને કા હુક્મ ફરમાયા હૈ. (બશર્તેકિ મકરૂહ વક્ત ન હો).

 عن أبي قتادة له قال: قال رسول الله : إذا جاء أحدكم المسجد فليركع ركعتين قبل أن يجلس. (તિર્મિઝી શરીફ ૭૧/૧, શામી ઝકરિયા ૪૫૮/૨, અહસનુલ ફતાવા ૪૮૧/૩-૪૮૩)

તહિય્યતુલ મસ્જિદ કે કાઇમ મકામ નમાઝેં

અગર કોઈ શખ્સ મસ્જિદ મેં આતે હી ફૌરન કોઈ નમાઝ મસલન ફર્ઝ, સુન્નત યા નફ્લ પઢને લગતા હૈ તો ઉસકો ઇસ નમાઝ કે ઇલાવા તહિય્યતુલ મસ્જિદ કા ભી સવાબ મિલતા હૈ, ઔર બહેતર હૈ કિ દિલ મેં બાકાયદા તહિય્યતુલ મસ્જિદ કી નિયત ભી કર લે.

સુબ્હે સાદિક કે બાદ તહિય્યતુલ વુઝૂ વ તહિય્યતુલ મસ્જિદ કા હુક્મ

સુબ્હે સાદિક સે સૂરજ નિકલને તક તહિય્યતુલ વુઝૂ ઔર તહિય્યતુલ મસ્જિદ યા કોઈ દૂસરી નફ્લ નમાઝ પઢના જાઇઝ નહીં હૈ, ઇસ વક્ત મેં દો રકઅત ફજ્ર કી સુન્નતે મુઅક્કદહ કે ઇલાવા કોઈ ભી નફ્લ નમાઝ પઢના મકરૂહ હૈ, ઇસી તરહ અસ્ર કી નમાઝ કે બાદ સે ગુરૂબ તક ભી કોઈ નફ્લ નમાઝ ન પઢી જાયે.

નમાઝે તહજ્જુદ

અહાદીસ શરીફા મેં નમાઝે તહજ્જુદ કી બહુત ઝ્યાદા ફઝીલત વારિદ હુઈ હૈ, એક હદીસ મેં ઇર્શાદે નબવી હૈ કિ:   وأَفْضَلُ الصَّلاةِ، بَعْدَ الفَرِيضَةِ، صَلاةُ اللَّيْلِ ફર્ઝ નમાઝોં કે બાદ સબસે અફઝલ નમાઝ તહજ્જુદ કી નમાઝ હૈ. (મુસ્લિમ શરીફ)

ઔર એક ઔર રિવાયત મેં હૈ કિ આપ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ:

 قال رسول الله ﷺ: "عليكم بصلاة الليل فإنه دأب الصالحين قبلكم وقربة لكم إلى ربكم، ومكفرة للسيئات ومنهاة عن الإثم. (રવાહુત તિર્મિઝી, મિશ્કાત શરીફ ૧૦૯):

તુમ રાત મેં ઇબાદત કરને કો લાઝિમ પકડો; ઇસ લિયે કિ યે તુમ સે પહલે ગુઝરે હુએ નેક લોગોં કી આદત હૈ, તુમકો તુમ્હારે પરવરદિગાર સે કરીબ કરને કા ઝરિઆ હૈ, તુમ્હારે ગુનાહોં કી માફી ઔર તલાફી કા સબબ હૈ ઔર ગુનાહોં સે રોકને વાલી ઇબાદત હૈ. (મિશ્કાત શરીફ ૧૦૯)

નમાઝે તહજ્જુદ કા વક્ત

નમાઝે તહજ્જુદ કા અફઝલ વક્ત સોકર ઉઠને કે બાદ આધી યા અખીર શબ હૈ, તાહમ ઇસકે લિયે સોના ઝરૂરી નહીં હૈ; લિહાઝા અગર કોઈ શખ્સ સોને સે કબલ તહજ્જુદ કી નવાફિલ પઢ લે તો બાઝ ઉલમા ને ઉસે ભી તહજ્જુદ કી ફઝીલત હાસિલ કરને વાલોં મેં શામિલ ફરમાયા હૈ, નીઝ અગર અખીર શબ મેં નવાફિલ કા મૌકા ન મિલે તો કમ અઝ કમ ઇશા કે બાદ ચંદ રકઆત ઇસી નિયત સે પઢ લેની ચાહિયેં.

તહજ્જુદ કી રકઆત

તહજ્જુદ મેં કમ અઝ કમ દો રકઆત પઢના મન્દૂબ હૈ ઔર ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા કે બારે મેં ૮ ઔર ૧૨ રકઆત તક કા સુબૂત હૈ.

સલાતુલ તસ્બીહ

યે એક ખાસ નમાઝ હૈ જો નબી અકરમ ﷺ ને અપને ચચાજાન સય્યિદના હઝરત અબ્બાસ બિન અબ્દુલ મુત્તલિબ ઔર બાઝ દીગર સહાબા કો બહુત ઇહતિમામ સે સિખલાઈ થી, ઔર ફરમાયા થા કિ યે નમાઝ હર તરહ કે છોટે બડે, દાનિસ્તા યા નાદાનિસ્તા, પોશીદા ઔર અલાનિયા ગુનાહોં સે મગફિરત ઔર મુશ્કિલાત કે હલ કા મુઅસ્સિર ઝરિઆ હૈ, નીઝ તાકીદ ફરમાઈ થી કિ અગર મુમ્કિન હો તો રોઝાના, વરના હફ્તા મેં, વરના મહીના મેં, વરના સાલ મેં, ઔર યે ભી ન હો સકે તો ઉમ્ર ભર મેં એક મર્તબા તો ઝરૂર હી પઢ લેના.

સલાતુલ તસ્બીહ કા તરીકા

સલાતુલ તસ્બીહ પઢને કે દો તરીકે રિવાયાત મેં મનકૂલ હૈં:

(૧) પહલી રકઅત મેં હસ્બે મામૂલ સૂરહ ફાતિહા ઔર સૂરત મિલાને કે બાદ રુકૂઅ મેં જાને સે પહલે ૧૫ મર્તબા سُبْحَانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ સુબ્હાનલ્લાહિ વલહમ્દુલિલ્લાહિ વલા ઇલાહ ઇલ્લલ્લાહુ વલ્લાહુ અકબર પઢેં. ઇસકે બાદ રુકૂઅ મેં મુકર્રરહ તસ્બીહ (سبحان ربی العظیم – સુબ્હાન રબ્બિયલ અઝીમ) પઢને કે બાદ મઝકૂરા કલિમાત, ૧૦ મર્તબા પઢેં, ફિર કૌમા મેં ૧૦ મર્તબા, ઉસકે બાદ પહલે સજદા મેં ૧૦ મર્તબા ફિર જલસા મેં ૧૦ મર્તબા, ફિર દૂસરે સજદા મેં ૧૦ મર્તબા, ફિર સજદા સે ઉઠ કર કિયામ મેં જાને સે પહલે જલસ-એ-ઇસ્તિરાહત મેં ૧૦ મર્તબા મઝકૂરા કલિમાત પઢેં. ઇસ તરહ એક રકઅત મેં પંચોત્તર મર્તબા વો કલિમાત પઢે જાયેંગે ઔર ચાર રકઅત મેં ૩૦૦ કા અદદ પૂરા હો જાયેગા, યે તરીકા મશ્હૂર રિવાયાત સે સાબિત હૈ.

(૨) દૂસરા તરીકા હઝરત અબ્દુલ્લાહ બિન મુબારક સે મરવી હૈ ઇસકી તર્તીબ યે હૈ કિ પહલી રકઅત મેં સના પઢને કે બાદ સૂરહ ફાતિહા સે પહલે ૧૫ મર્તબા મઝકૂરા કલિમાત કહે જાયેંગે, ઉસકે બાદ સૂરહ ફાતિહા ઔર સૂરત મિલાઈ જાયેગી, ઔર ઇસકે બાદ રુકૂઅ મેં જાને સે કબલ ૧૦ મર્તબા વહી કલિમાત પઢે જાયેંગે, ઇસ તરહ કિયામ કી હાલત મેં તસ્બીહાત કી મિકદાર ૨૫ હો જાયેગી, ફિર વહી તર્તીબ રહેગી જો પહલે તરીકે મેં ગુઝરી; અલબત્ત દૂસરે સજદા સે ઉઠ કર તસ્બીહાત પઢને કી ઝરૂરત ન રહેગી? ક્યોંકિ ઇસકે બગૈર ભી એક રકઅત મેં ૭૫ મર્તબા તસ્બીહાત કી મિકદાર પૂરી હો રહી હૈ. (તિર્મિઝી શરીફ મઅલ અરફિશ્શઝી ૧૦૯/૧, શામી ઝકરિયા ૨/૪૭)

ઇસ દૂસરે તરીકે મેં ચુંકિ જલસ-એ-ઇસ્તિરાહત (પહલી ઔર તીસરી રકઅત કે બાદ કિયામ સે પહલે કુછ દેર બૈઠને કી ઝરૂરત નહીં રહતી), ઇસ લિયે બાઝ ફુકહાએ અહનાફ ને ઇસ તરીકે કો રાજિહ કરાર દેને કી કોશિશ ફરમાઈ હૈ, લેકિન મુઅતદિલ રાય યે હૈ કિ સલાતુલ તસ્બીહ એક મખ્સૂસ નમાઝ હૈ ઇસ લિયે ઉસકા સુબૂત જિસ તર્તીબ પર હૈ ઉસ પર ઉસે બરકરાર રખના ચાહિયે ઔર હસ્બે મૌકા તર્જીહ દે બગૈર કભી પહલે તરીકે ઔર કભી દૂસરે તરીકે કે મુતાબિક ઇસ નમાઝ કો પઢ લેના ચાહિયે.

નોટ: બાઝ રિવાયાત મેં તીસરે કલિમા કે સાથ વલા હૌલ વલા કુવ્વત ઇલ્લા બિલ્લાહિલ અલિય્યિલ અઝીમ કા ભી ઝિક્ર હૈ ઇસ લિયે મૌકા હો તો ઉસે ભી બઢા લિયા કરેં તો અચ્છા હૈ.

સલાતુલ તસ્બીહ દો દો રકઅત કરકે પઢના

જિસ તરહ સલાતુલ તસ્બીહ કી ચાર રકઅત એક સલામ સે અદા કરના જાઇઝ હૈ, ઉસી તરહ દો સલામોં કે સાથ અદા કરના ભી જાઇઝ ઔર દુરુસ્ત હૈ; તાહમ બહેતર યહી હૈ કિ એક સલામ સે ચાર રકઅતેં પઢેં? તાકિ તસ્બીહ કી મુકર્રરહ મિકદાર (૩૦૦) પૂરી હો જાયે, ઔર અગર દો દો રકઅત કરકે પઢેં ફિર ભી મઝકૂરા મિકદાર પૂરી કરને કા લિહાઝ રખના ચાહિયે. (ફતાવા દારુલ ઉલૂમ ૩૧૫)

સલાતુલ તસ્બીહ કા મુસ્તહબ વક્ત

સલાતુલ તસ્બીહ કિસી ભી ગૈર મકરૂહ વક્ત મેં પઢી જા સકતી હૈ; અલબત્ત બાઝ રિવાયાત સે માલૂમ હોતા હૈ કિ ઝવાલ કે બાદ ઇસકો પઢના ચાહિયે.

સલાતુલ તસ્બીહ મેં કૌન સી સૂરતેં પઢે?

સલાતુલ તસ્બીહ મેં કોઈ ખાસ સૂરત પઢના મુતઅય્યન નહીં હૈ; બલ્કિ હસ્બે મૌકા ઔર હસ્બે સહૂલત કોઈ ભી સૂરત પઢી જા સકતી હૈ; અલબત્ત બાઝ ઉલમા ને તસ્બીહ સે મુનાસબત કી વજહ સે એસી સૂરતોં કા પઢના અફઝલ કરાર દિયા હૈ જિનકી ઇબ્તિદા મેં તસ્બીહ કા ઝિક્ર હૈ. જૈસે: સૂરહ હદીદ, સૂરહ હશ્ર, સૂરહ સફ, સૂરહ જુમઆ ઔર સૂરહ તગાબુન વગૈરહ.

તસ્બીહાત કી ગિનતી કૈસે કરે?

સલાતુલ તસ્બીહ કી ગિનતી કા બહેતર તરીકા યે હૈ કિ ઉંગલિયાં હસ્બે મામૂલ અપની જગહ પર રખી રહેં ઔર હર તસ્બીહ પર એક એક ઉંગલી ઉસી જગહ દબાતે રહેં, ઔર તસ્બીહ હાથ મેં લેકર યા ઉંગલિયાં બાકાયદા બંદ કરકે ગિનના અગરચે મુફસિદે સલાત નહીં, લેકિન મકરૂહ હૈ, ઔર અગર ઝબાન સે ગિનતી કી તો નમાઝ હી ફાસિદ હો જાયેગી.

કિસી રુક્ન મેં તસ્બીહ ભૂલ જાયે તો ક્યા કરે?

અગર કિસી રુક્ન મેં તસ્બીહ ભૂલ જાયે તો ઉસે દૂસરે રુક્ન મેં પૂરા કર લે; અલબત્ત કૌમા ઔર જલસા ઔર જલસ-એ-ઇસ્તિરાહત મેં સાબિકા ભૂલી હુઈ તસ્બીહેં ન પઢેં; બલ્કિ યે તલાફી કિયામ, રુકૂઅ, સજદા ઔર કઅદા મેં હી કરે.

સલાતુલ તસ્બીહ કે સજદએ સહવ મેં તસ્બીહાત ન પઢેં

અગર સલાતુલ તસ્બીહ મેં સજદએ સહવ કી ઝરૂરત પેશ આ જાયે ઔર તસ્બીહાત કી મિકદાર પૂરી હો ચુકી હો તો ઇસમેં તસ્બીહ કે કલિમાત નહીં પઢે જાયેંગે; અલબત્ત અગર કિસી સાબિકા રુક્ન મેં તસ્બીહ મેં કમી રહ ગઈ હો તો ઉસે સજદએ સહવ મેં પૂરા કર સકતે હૈં. (ફઝાઇલે અમાલ ૧૭૫/૧)

સૂરજ ગ્રહણ કી નમાઝ

જબ સૂરજ ગ્રહણ હો જાયે તો કમ અઝ કમ દો રકઅત નમાઝ બા જમાઅત અદા કરના મસ્નૂન હૈ, (દો સે ઝ્યાદા રકઆત ભી પઢ સકતે હૈં ઔર અગર જમાઅત કા મૌકા ન હો તો અકેલે અકેલે ભી પઢ સકતે હૈં).

નમાઝે કુસૂફ કા વક્ત

જિસ વક્ત સે સૂરજ ગ્રહણ શુરૂ હુઆ ઔર જબ તક ગ્રહણ કા અસર બાકી રહે ઉસ વક્ત તક નમાઝે કુસૂફ પઢી જા સકતી હૈ બશર્તેકિ મકરૂહ વક્ત ન હો.

મકરૂહ વક્ત મેં સૂરજ ગ્રહણ

અગર મકરૂહ વક્ત મસલન ઝવાલ યા અસ્ર કે બાદ સૂરજ ગ્રહણ ઝાહિર હો તો ઇન અવકાત મેં નમાઝે કુસૂફ નહીં પઢી જાયેગી; બલ્કિ લોગોં કો દુઆ વ ઇસ્તિગ્ફાર મેં મશ્ગૂલ હોને કા હુક્મ દિયા જાયેગા.

અગર સૂરજ ગ્રહણ કે દરમિયાન ઉફક પર બાદલ છા જાયે તો ક્યા કરેં?

અગર સૂરજ ગ્રહણ કે વક્ત ઉફક પર બાદલ યા ગર્દો ગુબાર આ જાયે જિસસે સૂરજ ગ્રહણ કા મુશાહદા ન હો સકે તબ ભી નમાઝે કુસૂફ પઢી જાયેગી.

નમાઝે કુસૂફ મેં અઝાન વ ઇકામત નહીં હૈ

નમાઝે કુસૂફ કે લિયે બાકાયદા અઝાન ઔર તકબીર નહીં કહી જાયેગી; અલબત્ત લોગોં કો જમા કરને કે લિયે એઅલાન કરાયા જાયેગા.

નમાઝે કુસૂફ મેં કિરાઅત જહરી હોગી યા સિર્રી?

ઇમામ અબૂ હનીફા કી રાય યે હૈ કિ નમાઝે કુસૂફ મેં ઇમામ આહિસ્તા કિરાઅત કરેગા; લેકિન ઇમામ અબૂ યુસુફ જહરી કિરાઅત કે કાઇલ હૈં, ઇસ લિયે અગર મુક્તદિયોં કો ઉક્તાહટ સે બચાને કી ગરઝ સે નમાઝે કુસૂફ મેં જહરી કિરાઅત કી જાયે તો ઇસમેં હરજ નહીં.

નમાઝે કુસૂફ મેં કિરાઅત, રુકૂઅ ઔર સજદા મેં તત્વીલ અફઝલ હૈ

નમાઝે કુસૂફ મેં ઇમામ કો ચાહિયે કિ લંબી કિરાઅત કરે, મસલન સૂરહ બકરહ ઔર સૂરહ આલે ઇમરાન પઢે, ઇસ મુનાસબત સે રુકૂઅ ઔર સજદા વગૈરહ ભી તવીલ કરે, જૈસા કિ અહાદીસ સે નબી અકરમ ﷺ કા અમલ સાબિત હૈ.

જબ તક ગ્રહણ બાકી રહે નમાઝ ઔર દુઆ મેં મશ્ગૂલ રહના મુસ્તહબ હૈ

બહેતર હૈ કિ ઇતની લંબી નમાઝ હો કિ ગ્રહણ કા પૂરા વક્ત નમાઝ હી મેં સર્ફ હો જાયે; લેકિન અગર યે ન હો સકે તો નમાઝ કે બાદ દુઆઓં મેં મશ્ગૂલ રહના મુસ્તહબ હૈ યહાં તક કિ ગ્રહણ કા અસર બિલ્કુલ ખત્મ હો જાયે, ઔર ઇસ વક્ત ઇમામ અગર ચાહે તો લોગોં કી તરફ રૂખ કરકે જહરી દુઆ ભી કર સકતા હૈ.

ઔરતેં નમાઝે કુસૂફ અકેલે પઢેંગી

સૂરજ ગ્રહણ હોને કે વક્ત ઔરતોં કો ચાહિયે કિ વો અપને અપને ઘરોં મેં નમાઝ, દુઆ વ ઇબાદત મેં મશ્ગૂલ રહેં જમાઅત મેં ન શરીક હોં.

ચંદ્ર ગ્રહણ કી નમાઝ

અગર ચંદ્ર ગ્રહણ કા વાકિઅ પેશ આયે તો સબ લોગ તન્હા તન્હા ચંદ્ર ગ્રહણ કી નમાઝ (નમાઝે ખુસૂફ) પઢેંગે, ઇસ નમાઝ કો બા જમાઅત પઢના મસ્નૂન નહીં હૈ.

સખ્ત આંધી, ઘબરાહટ ઔર ઝલઝલા કે વક્ત નમાઝ

અગર તેઝ આંધી ચલને લગે યા દિન મેં ખિલાફે મામૂલ અંધેર છા જાયે યા રાત મેં હૈરતઅંગેઝ તૌર પર રોશની નઝર આને લગે, યા ઝલઝલા વગૈરહ કે દહશતઝદા વાકિઆત પેશ આ જાયેં યા વબાઈ અમરાઝ ફૈલ જાયેં તો એસે હાલાત મેં બગૈર જમાઅત તન્હા નફ્લ નમાઝેં પઢના બહેતર હૈ.

નમાઝે ઇસ્તિસ્કા

અગર કિસી ઇલાકા મેં બારિશ ન હોને ઔર આબ રસાની કે અસ્બાબ મફકૂદ હોને કી વજહ સે કહતસાલી કી નૌબત આ જાયે તો વહાં કે લોગોં કે લિયે બા જમાઅત નમાઝે ઇસ્તિસ્કા પઢના ઔર બારિશ કી દુઆ માંગના મુસ્તહબ હૈ.

નમાઝે ઇસ્તિસ્કા કા તરીકા

અગરચે ઇમામ અબૂ હનીફા કે નઝદીક ઇસ્તિસ્કા કે લિયે નમાઝ ઝરૂરી નહીં હૈ; બલ્કિ સિર્ફ દુઆ કાફી હૈ, લેકિન સાહિબૈન કે નઝદીક ઇસ્તિસ્કા કે લિયે નમાઝ બા જમાઅત મસ્નૂન હૈ, ઔર ઇસકા તરીકા વહી હૈ જો નમાઝે ઈદ કા હૈ યાની અઝાન વ ઇકામત કે બગૈર જમાઅત કાઇમ કી જાયેગી, બસ ફર્ક યે હૈ કિ ઈદ કી નમાઝ મેં ઝાઇદ તકબીરાત હોતી હૈં, ઇસ્તિસ્કા મેં નહીં હોતીં. દો રકઅત નમાઝ પઢાને કે બાદ ઇમામ ઝમીન પર ખડે હોકર હી ઈદ કી તરહ ખુત્બા દેગા, ઉસકે બાદ કિબ્લા રૂખ ખડે હોકર નિહાયત આહ વ ઝારી ઔર આજીઝી કે સાથ દુઆ કરેગા ઔર તમામ નમાઝી ભી ઇમામ કી દુઆ પર આમીન કહતે રહેંગે, યા ખુદ પૂરી તવજ્જોહ સે દુઆ માંગતે રહેંગે.

નમાઝે ઇસ્તિસ્કા કિતને દિન પઢી જાયેગી?

બહેતર યે હૈ કિ તીન દિન લગાતાર નમાઝે ઇસ્તિસ્કા કા ઇહતિમામ કિયા જાયે.

ઇમામ કા ચાદર વગૈરહ પલટના

ઇસ્તિસ્કા કે ખુત્બા કે દૌરાન ઇમામ કે લિયે અપની ચાદર કો ઉલટના પલટના સુન્નત સે સાબિત હૈ, દરઅસ્લ યે હાલત કે બદલને કે લિયે નેક ફાલી કે તૌર પર હૈ, ઔર ચાદર બદલને કી કૈફિયત યે હૈ કિ નીચે કા હિસ્સા ઉપર કી જાનિબ, યા દાએં જાનિબ કો બાએં જાનિબ ઔર બાએં જાનિબ કો દાએં જાનિબ કરે, યા અંદરની હિસ્સા બાહિર ઔર બાહિરી હિસ્સા અંદર કરે, અલગરઝ જિસ તરહ ભી ઉલટના પલટના મુમ્કિન હો ઉસકો અમલ મેં લાયે હત્તા કિ અગર કોટ વગૈરહ પહને હો તો ઝાહિરી હિસ્સા અંદર કી તરફ ઔર અસ્તર કા હિસ્સા બાહિર કર દે.

નમાઝે ઇસ્તિસ્કા કહાં પઢી જાયે?

બહેતર યે હૈ કિ નમાઝે ઇસ્તિસ્કા કે લિયે ઈદગાહ યા કિસી બડે મૈદાન મેં જમા હોને કા ઇન્તિઝામ કિયા જાયે; અલબત્ત મક્કા મુઅઝ્ઝમા, મદીના મુનવ્વરા ઔર બૈતુલ મુકદ્દસ મેં મસ્જિદે હરામ, મસ્જિદે નબવી ઔર મસ્જિદે અક્સા મેં ઇસ્તિસ્કા કી નમાઝ પઢી જાયેગી.

નમાઝે ઇસ્તિસ્કા અકેલે અકેલે પઢના

અગર નમાઝ બા જમાઅત કા મૌકા ન હો તો લોગોં કા જમા હોકર ઇન્ફિરાદી તૌર પર ઇસ્તિસ્કા કી નમાઝ પઢના યા સિર્ફ ઇજ્તિમાઈ દુઆ કરના ભી દુરુસ્ત હૈ.

અગર નમાઝે ઇસ્તિસ્કા સે પહલે હી બારિશ હો ગઈ

અગર નમાઝે ઇસ્તિસ્કા કા એઅલાન કર દિયા ગયા થા, લેકિન અભી લોગ જમા નહીં હો પાયે થે કિ બારિશ હો ગઈ તો ભી મુસ્તહબ યે હૈ કિ અલ્લાહ કા શુક્ર બજા લાને કે લિયે હસ્બે પ્રોગ્રામ લોગ જમા હોકર નમાઝ વ દુઆ કા ઇહતિમામ કરેં.

દુઆએ ઇસ્તિસ્કા મેં હાથ કિસ તરહ ઉઠાએં?

સહીહ હદીસ સે સાબિત હૈ કિ નબી અકરમ ﷺ ને દુઆએ ઇસ્તિસ્કા કે વક્ત આમ દુઆઓં કે બરખિલાફ હથેલિયોં કા હિસ્સા ઝમીન કી તરફ ઔર હાથ કા ઉપરી હિસ્સા આસમાન કી તરફ કરકે (યાની ઉલ્ટે હાથ કરકે) દુઆ ફરમાઈ, ઇસી વજહ સે ફુકહા ને ભી દુઆએ ઇસ્તિસ્કા મેં ઇસ કૈફિયત કો પસંદીદા કરાર દિયા હૈ.

ઇસ્તિસ્કા કી ખાસ દુઆ

ઇસ્તિસ્કા કે મૌકે પર નબી અકરમ ﷺ સે દુઆ કે મુતઅદ્દિદ કલિમાત સાબિત હૈં, જિનમેં સે દર્જ ઝૈલ કલિમાત યાદ રખને કે કાબિલ હૈ: اللَّهُمَّ اسْقِنَا غَيْثاً مُغِيثًا هَنِيئًا مَرِيئًا مُرِيعا طَبَقَاً غَدَقَاًعَاجِلا غَيْرَ رَائِثٍ نَافِعاً غَيْرَ ضَارٌ. ઐ અલ્લાહ હમેં એસી બારિશ સે સૈરાબ ફરમાઇયે જો મુસીબત દફઅ કરને વાલી, ઔર ઝાહિરી વ બાતિની તૌર પર સૂદમંદ હો, ઔર સરસબ્ઝી વ શાદાબી લાને કા ઝરિઆ હો, ઔર ખૂબ જલથલ કરને વાલી હો, ઉસકા નફઅ જલ્દ ઝાહિર હો તાખીર ન હો, ઔર જો હર એઅતિબાર સે નફઅ બખ્શ હો ઉસમેં નુકસાન કા કોઈ પહલૂ ન હો. (તહતાવી અલલ મરાકી અશરફી ૫૫૨)

 

નમાઝે ઇસ્તિખારા

જબ કિસી શખ્સ કો કોઈ અહમ મામલા દરપેશ હો ઔર વો યે તય ન કર પા રહા હો કિ ઉસકો ઇખ્તિયાર કરના બહેતર રહેગા યા નહીં? તો ઉસે ચાહિયે કિ ઇસ્તિખારા કરે. ઇસ્તિખારા કે માઅની ખૈર તલબ કરને કે આતે હૈં, યાની અપને મામલા મેં અલ્લાહ તઆલા સે ખૈર ઔર ભલાઈ કી દુઆ કરે. ઔર ઉસકા તરીકા પૈગમ્બર ﷺ ને યે બતલાયા હૈ કિ દો રકઅત નફ્લ નમાઝ પઢી જાયે ઉસકે બાદ પૂરી તવજ્જોહ કે સાથ યે દુઆ પઢે:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ فَإِنَّك تَقْدِرُ وَلَا أقدر وَتعلم وَلَا أعلم وَأَنت علام الغيوب اللَّهُمَّ إِنَّ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي - أوقال فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ - فَاقْدُرْهُ لِي وَيَسِّرْهُ لِي ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي - أَوْ قَالَ فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ - فَاصْرِفْهُ عَنِّي وَاصْرِفْنِي عَنْهُ وَاقَدُرْ لِيَ الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ ثُمَّ أَرْضِنِي بِهِ

દુઆ પઢતે હુએ જબ "હાઝલ અમ્ર" પર પહુંચે તો દોનોં જગહ ઉસ કામ કા દિલ મેં ધ્યાન જમાયે જિસકે લિયે ઇસ્તિખારા કર રહા હૈ યા દુઆ પૂરી પઢને કે બાદ ઉસ કામ કો ઝિક્ર કરે. દુઆ કે શુરૂ ઔર અખીર મેં અલ્લાહ કી હમ્દ વ સના ઔર દરૂદ શરીફ ભી મિલા લે, ઔર અગર અરબી મેં દુઆ ન પઢી જા સકે તો ઉર્દૂ યા અપની માદરી ઝબાન મેં ઇસી મફહૂમ કી દુઆ માંગે.

નમાઝે ઇસ્તિખારા મેં કૌનસી સૂરતેં પઢે?

બહેતર હૈ કિ ઇસ્તિખારા કી પહલી રકઅત મેં સૂરહ કાફિરૂન ઔર દૂસરી મેં સૂરહ ઇખલાસ પઢી જાયે, ઔર બાઝ સલફ સે યે મનકૂલ હૈ કિ પહલી રકઅત મેં યે આયતેં પઢે:

 ﴿وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ مَايَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللهِ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ، وَرَبُّكَ يَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا يُعْلِنُونَ .﴾  (અલ-કસસ: ૬૯) ઔર દૂસરી રકઅત મેં યે આયત પઢે: ﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمُ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِيناً (અલ-અહઝાબ: ૩૬)

અગર નમાઝ પઢને કા મૌકા ન હો તો ઇસ્તિખારા કૈસે કરે?

અગર કિસી વજહ સે નમાઝ પઢને કા મૌકા ન હો તો સિર્ફ દુઆ કે ઝરિએ ભી ઇસ્તિખારા હો સકતા હૈ યાની પૂરી તવજ્જોહ કે સાથ દુઆએ ઇસ્તિખારા પઢ લી જાયે.

ઇસ્તિખારા કિતની મર્તબા કિયા જાયે

બહેતર હૈ કિ ઇસ્તિખારા સાત દિન તક કિયા જાયે ઔર અગર સાત દિન મેં ભી કિસી એક જાનિબ રુજહાન ન હો તો મુસલસલ ઇસ્તિખારા કરતા રહે.

ઇસ્તિખારા કે બાદ રુજહાન કા પતા કૈસે ચલે?

બાઝ મશાઇખ ને લિખા હૈ કિ ઇસ્તિખારા કી દુઆ પઢ કર કિબ્લા રૂખ બા વુઝૂ સો જાયે અગર ખ્વાબ મેં સફેદાઈ યા સબ્ઝી નઝર આયે તો સમજ લે કિ ઉસ કામ મેં ખૈર હૈ ઔર અગર કાલી યા સુર્ખ ચીઝ દિખાઈ દે તો સમજ લે કિ યે કામ બહેતર નહીં હૈ ઉસસે બચના ચાહિયે; લેકિન યે મહઝ તખ્મીની ચીઝ હૈ અસ્લ મદાર દિલ કે રુજહાન પર હૈ. ઇસ્તિખારા કે બાદ આદમી અપને દિલી રુજહાન કો દેખે જિસ જાનિબ દિલ માઇલ હો ઇન્શાઅલ્લાહ ઉસી મેં ખૈર હોગી, ખ્વાબોં પર અસ્લ મદાર નહીં હૈ; બલ્કિ ખ્વાબ કલ્બી રુજહાન કે લિયે મુઆવિન સાબિત હોતે હૈં. ચુનાંચે ઇબ્નુસ્સુન્ની ને રિવાયત નકલ કી હૈ કિ પૈગમ્બરે ઇસ્લામ ને હઝરત અનસ સે ફરમાયા:

 يا أنس ! إذا هممت بأمر فاستخر ربك فيه سبع مرات ثم انظر إلى الذي سبق إلى قلبك فإن الخير فيه.  (શામી ઝકરિયા ૪૭૧/૨)

 યાની ઐ અનસ! જબ તુમ કિસી કામ કા ઇરાદા કરો તો અપને પરવરદિગાર સે સાત મર્તબા ઇસ્તિખારા કિયા કરો, ફિર ઉસ રુજહાન કો દેખો જો તુમ્હારે દિલ મેં હૈ; ક્યોંકિ ઉસી મેં ખૈર હૈ.

ક્યા ઇસ્તિખારા કે બાદ કિસી એક જાનિબ અમલ ઝરૂરી હો જાતા હૈ?

ઇસ્તિખારા કરને કે બાદ જિસ જાનિબ દિલી રુજહાન હો ઉસ પર અમલ બહેતર ઔર ખૈર હૈ, લેકિન અગર કોઈ શખ્સ કિસી વજહ સે ઉસકે ખિલાફ પર અમલ કર લે તો શરઅન કોઈ ગુનાહ નહીં હૈ, ઇસ લિયે કિ દિલી રુજહાન કોઈ શરઈ દલીલ નહીં હૈ, અલબત્ત બહર સૂરત અલ્લાહ તઆલા સે ખૈર કા તાલુબ રહના ચાહિયે. (મુસ્તફાદ: ઇમદાદુલ ફતાવા (૫૯૯))

નમાઝે હાજત

જબ કિસી શખ્સ કો કોઈ અહમ ઝરૂરત દરપેશ હો તો ઉસકે લિયે નમાઝે હાજત પઢના મુસ્તહબ હૈ, ઇસ સિલસિલા મેં મુતઅદ્દિદ અહાદીસે શરીફા મરવી હૈં, જિનમેં સે દો રિવાયતેં ઝૈલ મેં ઝિક્ર કી જા રહી હૈં:

(૧) હઝરત અબ્દુલ્લાહ બિન અવફા ફરમાતે હૈં કિ નબી અકરમ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: ”જિસ શખ્સ કો અલ્લાહ તઆલા સે કોઈ ઝરૂરત માંગની હો યા કિસી આદમી સે ઉસકી કોઈ ઝરૂરત વાબસ્તા હો તો ઉસકો ચાહિયે કિ અચ્છી તરહ વુઝૂ કરે, ફિર દો રકઅત નમાઝ પઢે, નમાઝ કે બાદ અલ્લાહ તઆલા કી હમ્દ વ સના કરે ઔર નબી અકરમ (સલ્લલ્લાહુ તઆલા અલૈહિ વસલ્લમ) પર દરૂદ પઢે ઉસકે બાદ યે દુઆ માંગે:

 لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، الحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ أسئلْكَ مُوْجِبَاتِ رَحْمَتِكَ وَعَزَائِمَ مَغْفِرَتِكَ وَالْغَنِيمَةَ مِنْ كُل بِرِّ وَالسَّلَامَةَ مِنْ كُلِّ إِثْمِ لا تَدَعُ لِي ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ وَلَا همًّا إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَلَا حَاجَةً هِيَ لک رِضًى إِلَّا قَضَيْتَهَا يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين

(૨) અલ્લામા શામી ને તજનીસ કે હવાલા સે ઝિક્ર કિયા હૈ કિ નમાઝે હાજત ઇશા કે બાદ ચાર રકઅત હૈં, જિસકી તર્તીબ એક મરફૂઅ હદીસ સે યે માલૂમ હોતી હૈ કિ પહલી રકઅત મેં સૂરહ ફાતિહા એક મર્તબા ઔર આયતુલ કુર્સી તીન મર્તબા પઢી જાયે, ઔર માબકિય્યા તીન રકઅત મેં સૂરહ ફાતિહા કે સાથ સૂરહ ઇખલાસ ઔર મુઅવ્વિઝતૈન એક એક મર્તબા પઢે. મશાઇખ ફરમાતે હૈં કિ હમને યે નમાઝ પઢી તો હમારી ઝરૂરતેં પૂરી હો ગઈ.

નમાઝે તૌબા

અગર કિસી શખ્સ સે કોઈ ગુનાહ સરઝદ હો જાયે, તો મુસ્તહબ યે હૈ કિ અચ્છી તરહ વુઝૂ કરકે દો રકઅત નફ્લ તૌબા કી નિયત સે પઢે, ઔર ઉસકે બાદ અપને ગુનાહોં કી માફી ચાહે, ઔર આઇન્દા ગુનાહ ન કરને કા પુખ્તા ઇરાદા કરે, તો ઇન્શાઅલ્લાહ ઉસકી મગફિરત હો જાયેગી.

عن على عن أبي بكر الصديق الله أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ يَذْهَبُ ذَنْبًا فَيَتَوَضَّأُ وَيُحْسِنُ الْوُضُوءَ ثُمَّ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ فَيَسْتَغْفِرُ اللَّهَ إِلَّا غَفَرَ لَهُ.

સફર મેં જાને સે પહલે નમાઝ

જો શખ્સ કિસી સફર કા ઇરાદા કરે તો મુસ્તહબ હૈ કિ ઘર સે નિકલને સે પહલે (બશર્તેકિ મકરૂહ વક્ત ન હો) દો રકઅત નમાઝે નફ્લ પઢે. નબી અકરમ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા હૈ કિ: ”કોઈ શખ્સ અપને ઘર વાલોં કે પાસ ઇન દો રકઅતોં સે બહેતર તોશા નહીં છોડ જાતા જો વો સફર કે ઇરાદા કે વક્ત ઘર વાલોં કે પાસ પઢતા હૈ.

 عن مقطم ابن المقدام قال: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ : مَا خَلَفَ أَحَدٌ عِنْدَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ مِنْ رَكْعَتَيْنِ يَرْكَعُهُمَا عِنْدَهُمْ حِينَ يُرِيدُ سَفَراً .

સફર સે વાપસી પર નમાઝ

જબ કોઈ આદમી સફર સે વાપસ હો તો ઉસકે લિયે વાપસી પર દો રકઅત નફ્લ પઢના મુસ્તહબ હૈ, ઔર બહેતર યે હૈ કિ યે નફ્લ કરીબી મસ્જિદ મેં અદા કરે (ઔર અગર ઉસકા મૌકા ન હો તો ઘર હી પઢ લે).

 وعن كعب بن مالک كَانَ رَسُولُ اللهِ لَا يَقْدَمُ مِنَ السَّفَرِ إِلَّا نَهَاراً فِي الضُّحَى فَإِذَا قَدِمَ بَدَأَ بِالْمَسْجِدِ وَصَلَّى فِيْهِ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ جَلَسَ فِيهِ. (મુસ્લિમ શરીફ ૨૪૮/૧, શામી ઝકરિયા ૪૬૬/૨)

નમાઝે મંઝિલ

દૌરાને સફર જબ કિસી કિયામગાહ પર ઉતરના હો તો મુસ્તહબ યે હૈ કિ બૈઠને સે પહલે દો રકઅત નફ્લ પઢ લે.

મસાઇલે તરાવીહ

તરાવીહ દૌરે નુબુવ્વત ઔર દૌરે સહાબા મેં

રમઝાનુલ મુબારક કી એક ઇમ્તિયાઝી ઇબાદત ”નમાઝે તરાવીહ“ હૈ, જો અપની અલગ શાન રખતી હૈ, ઇસ નમાઝ કે ઝરિએ રમઝાનુલ મુબારક મેં મસ્જિદોં કી રૌનક બઢ જાતી હૈ, ઔર ઇબાદાત કે શૌક મેં ગૈર મામૂલી ઇઝાફા હો જાતા હૈ. સહીહ અહાદીસે શરીફા સે સાબિત હૈ કિ નબી અકરમ ﷺ ને રમઝાનુલ મુબારક મેં તીન દિન મસ્જિદે નબવી મેં બા જમાઅત નમાઝ પઢાઈ, લેકિન જબ મજમઅ ઝ્યાદા બઢને લગા ઔર સહાબા કિરામ કે ગૈર મામૂલી ઝૌક વ શૌક કો દેખ કર આપ ﷺ કો ખતરા હુઆ કિ કહીં યે નમાઝ ઉમ્મત પર ફર્ઝ ન કર દી જાયે, તો આપ ﷺ ને યે સિલસિલા મૌકૂફ ફરમા દિયા. (બુખારી શરીફ ૨૬૯) લેકિન સાથ મેં આપ ﷺ રમઝાનુલ મુબારક કી રાતોં મેં ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા ઇબાદાત અંજામ દેને કી તર્ગીબ દેતે રહે. આપ ﷺ ને ઇર્શાદ ફરમાયા કિ: ”જો શખ્સ રમઝાનુલ મુબારક કી રાતોં કો ઇમાન ઔર ઇખલાસ કે સાથ ઇબાદત મેં ગુઝારેગા ઉસકે સબ પિછલે ગુનાહ માફ કર દિયે જાયેંગે.“ (બુખારી શરીફ ૨૬૯) આપ ﷺ કી ઇસ તર્ગીબ કી વજહ સે હઝરાત સહાબા ﷺ રમઝાનુલ મુબારક મેં કસરતે ઇબાદત કા ઇહતિમામ કરતે થે. જો લોગ કુરાન કરીમ કે હાફિઝ થે વો ખુદ નવાફિલ મેં કુરાન પઢતે ઔર જો હાફિઝ ન થે વો કિસી હાફિઝ કી ઇક્તિદા મેં કુરાન કરીમ સુનને કી સઆદત હાસિલ કરતે થે. ચુનાંચે સઅલબા ઇબ્ને અબી માલિક અલ-કુરઝી (જો મદીના મુનવ્વરા કે રહને વાલે તાબઈ આલિમ હૈં) મુર્સલન રિવાયત કરતે હૈં કિ એક મર્તબા રમઝાનુલ મુબારક કી રાત મેં પૈગમ્બર અલૈહિસ્સલાતુ વસ્સલામ મસ્જિદ મેં તશરીફ લાયે તો દેખા કિ મસ્જિદ કે એક ગોશા મેં કુછ લોગ જમાઅત સે નમાઝ પઢ રહે હૈં. આપ ﷺ ને દરયાફ્ત કિયા કિ યે લોગ ક્યા કર રહે હૈં? તો કિસી ને જવાબ મેં અર્ઝ કિયા કિ ઐ અલ્લાહ કે રસૂલ! યે વો હઝરાત હૈં જિનકો કુરાન કરીમ હિફ્ઝ નહીં હૈ, તો હઝરત ઉબય્ય ઇબ્ને કઅબ નમાઝ મેં કુરાન કરીમ પઢ રહે હૈં ઔર યે લોગ ઉનકી ઇક્તિદા મેં નમાઝ અદા કર રહે હૈં. યે સુન કર નબી અકરમ ﷺ ને ફરમાયા કિ ઉન્હોંને બહુત અચ્છા કિયા ઔર આપ ﷺ ને ઉનકે બારે મેં કોઈ નાગવારી કી બાત ઇર્શાદ નહીં ફરમાઈ. (અસ્સુનનુલ કુબ્રા લિલ બયહકી ૪૯૫/૨) ઇસ તફસીલ સે ઇતના યકીનન માલૂમ હો ગયા કિ દૌરે નુબુવ્વત મેં રમઝાન કી વો ખુસૂસી નમાઝ જિસે બાદ મેં તરાવીહ કા નામ દિયા ગયા, યકીનન પઢી જાતી રહી, ઔર હઝરાત સહાબા ﷺ ઇસ નમાઝ સે બખૂબી વાકિફ થે, ઔર તન્હા તન્હા ઔર કભી જમાઅત સે ઉસે પઢા કરતે થે.

ફિર દૌરે સિદ્દીકી ઔર દૌરે ફારૂકી કે ઇબ્તિદાઈ ઝમાના તક યે સિલસિલા યૂંહી જારી રહા. ઉસકે બાદ સય્યિદના હઝરત ઉમર ફારૂક ને યે દેખ કર કિ લોગ મસ્જિદ મેં તન્હા યા છોટી છોટી ટોલિયાં બના કર નમાઝે તરાવીહ પઢતે હૈં, આપને મુનાસિબ સમજા કિ તરાવીહ કી બાકાયદા જમાઅત કાઇમ કર દી જાયે (ક્યોંકિ જિસ ખતરાએ વુજૂબ કી વજહ સે જનાબે રસૂલુલ્લાહ ﷺ ને જમાઅતે તરાવીહ કા સિલસિલા મૌકૂફ ફરમા દિયા થા, અબ આપ ﷺ કી વફાત કે બાદ યે ખતરા બાકી ન રહા થા). ચુનાંચે આપને સહાબા કે સબસે બડે કારી હઝરત ઉબય્ય ઇબ્ને કઅબ કો તરાવીહ કા ઇમામ મુકર્રર ફરમાયા, ઔર સહાબા હઝરત ઉબય્ય ઇબ્ને કઅબ કી ઇક્તિદા મેં નમાઝે તરાવીહ પઢને લગે. (દેખિયે: બુખારી શરીફ (૨૯૯૮))

તરાવીહ કી શરઈ હૈસિયત

રમઝાનુલ મુબારક મેં ઇશા કી નમાઝ કે બાદ તરાવીહ કી બીસ રકાઆત દસ સલામોં સે પઢના મર્દ વ ઔરત સબ કે લિયે સુન્નતે મુઅક્કદહ હૈ.

તરાવીહ કા વક્ત

તરાવીહ કા વક્ત ઇશા કે બાદ સે સુબ્હે સાદિક તક હૈ. બહેતર હૈ કિ વિત્ર તરાવીહ કે બાદ પઢી જાયે લેકિન અગર વિત્ર કે બાદ ભી તરાવીહ પઢેં તો ભી શરઅન દુરુસ્ત હૈ.

તરાવીહ કી જમાઅત

તરાવીહ કી મસ્જિદ મેં બા જમાઅત અદાયગી સુન્નતે કિફાયા હૈ. અગર મહલ્લા કી મસ્જિદ મેં તરાવીહ કી જમાઅત ન હો તો સારે અહલે મહલ્લા ગુનહગાર હોંગે.

તરાવીહ કી નિયત

નમાઝે તરાવીહ ઔર તમામ સુનન વ નવાફિલ અગરચે મુત્લક નમાઝ કી નિયત સે દુરુસ્ત હો જાતી હૈં લેકિન બહેતર ઔર અહવત યે હૈ કિ તરાવીહ કા બાકાયદા દિલ મેં ઇરાદા કરકે નમાઝ શુરૂ કી જાયે.

તરાવીહ મેં કિતની મર્તબા ખત્મે કુરાન કિયા જાયે?

તરાવીહ મેં કમ અઝ કમ એક મર્તબા ખત્મે કુરાન સુન્નત હૈ, ઉસસે ઝાઇદ મુસ્તહબ હૈ.

એક મસ્જિદ મેં તરાવીહ કી દો જમાઅતેં

એક મસ્જિદ મેં બૈક વક્ત (મસલન પહલી ઔર દૂસરી મંઝિલ મેં અલગ અલગ જમાઅત કરના) યા પૈ દર પૈ (યાની એક જમાઅત હોને કે બાદ દૂસરી જમાઅત કાઇમ કરના) તરાવીહ કી જમાઅત કરના મકરૂહ હૈ.

હાફિઝા ઔરત કા તરાવીહ મેં કુરાન સુનાના

અગર કોઈ હાફિઝા ઔરત અપના કુરાન યાદ રખને કી ગરઝ સે સિર્ફ અપને ઘર કી ઔરતોં કો તરાવીહ મેં કુરાન સુનાયે તો યે અગરચે મકરૂહ હૈ, લેકિન ફિલ જુમલા ઇસકી ગુંજાઇશ હૈ (બશર્તેકિ ઔર કોઈ ફિતના મસલન દીગર ઘરોં યા મહલ્લોં કી ખવાતીન કા ઇજ્તિમાઅ વગૈરહ ન હો). એસી સૂરત મેં વો સફ કે દરમિયાન મેં ખડી હોકર ઇમામત કરેગી. ચુનાંચે રિવાયત મેં હૈ કિ ઉમ્મુલ મોમિનીન હઝરત આઇશા રઝિયલ્લાહુ અન્હા રમઝાનુલ મુબારક કે મહીના મેં સફ કે દરમિયાન ખડે હોકર ઔરતોં કી ઇમામત ફરમાયા કરતી થીં.

મર્દ ઇમામ કા ઔરતોં કો તરાવીહ પઢાના

અગર મર્દ તરાવીહ કી ઇમામત કરે ઔર ઉસકે પીછે કુછ મર્દ હોં ઔર બકિય્યા પરદા મેં ઔરતેં હોં ઔર યે ઇમામ ઔરતોં કી ઇમામત કી નિયત કરે તો યે નમાઝ શરઅન દુરુસ્ત હૈ ઇસમેં કોઈ કબાહત નહીં. ઔર અગર ઇમામ તન્હા હો બકિય્યા સબ ઔરતેં હોં તો નિયતે ઇમામત કે સાથ સાથ યે ભી ઝરૂરી હૈ કિ મુક્તદી ઔરતોં મેં ઇસ ઇમામ કી કોઈ મહરમ રિશ્તેદાર યા બીવી ભી શામિલ હો વરના તન્હા તમામ અજનબિયાત કી ઇમામત કરના મકરૂહ હોગા.

તરાવીહ મેં એક સલામ સે તીન રકઅતોં કા હુક્મ

અગર તીન રકઅતેં પઢીં મગર દૂસરી રકઅત પર કઅદા કર લિયા તો દો સહીહ હો ગઈ ઔર તીસરી બાતિલ હો ગઈ. તીસરી રકઅત મેં જો હિસ્સા કુરાન પઢા હૈ ઉસે દોહરાએં. ઔર અગર એક સલામ સે તીન રકઅતેં પઢીં ઔર દૂસરી રકઅત પર કઅદા નહીં કિયા તો તીનોં રકઅતેં બાતિલ હો ગઈ, ઉનમેં પઢા ગયા કુરાન દોહરાયા જાયેગા.

તરાવીહ મેં એક સલામ સે ચાર રકઅતેં પઢના

અગર એક સલામ સે ચાર રકઅતેં પઢીં, ઔર દૂસરી રકઅત પર કઅદા કિયા તો ચારોં સહીહ હો ગઈ. અગર એક સલામ સે ચાર રકઅતેં પઢીં ઔર કઅદે-ઉલા નહીં કિયા ઔર અખીર મેં સજદએ સહવ કર લિયા તો સિર્ફ અખીર કી દો રકઅતેં મુઅતબર હોંગી ઔર પહલી દો રકઅતેં બાતિલ હો જાયેંગી? લિહાઝા ઇન દો રકઅતોં મેં જો કુરાન પઢા હૈ ઉસે દોહરાયા જાયેગા.

તરાવીહ મેં હર ચાર રકઅત પર કુછ દેર બૈઠના

તરાવીહ કી બીસ રકાઆત દસ સલામોં સે પઢી જાયેંગી ઔર ઉનમેં હર તર્વીહા (ચાર રકઅત) ઔર વિત્ર કે દરમિયાન કુછ દેર તવક્કુફ કરના પસંદીદા હૈ.

તર્વીહા મેં ક્યા પઢેં?

તર્વીહા કે લિયે કોઈ ખાસ ઇબાદત મુતઅય્યન નહીં હૈ; બલ્કિ ઇખ્તિયાર હૈ ખ્વાહ ઝિક્ર અઝકાર કરેં, તિલાવત કરેં યા તન્હા તન્હા નફ્લ પઢેં. ઔર બાઝ ફુકહા સે તીન મર્તબા યે દુઆ પઢના ભી મનકૂલ હૈ; લિહાઝા જિસકા જી ચાહે ઉસે ભી પઢ સકતા હૈ:

 سبحان ذی الملك والملكوت سبحان ذي العزة والعظمة والقدرة والكبرياء والجبروت، سبحان الملك الحي الذي لا ينام ولا يموت، سبوح قدوس رب الملائكة والروح لا إله إلا الله نستغفر الله نسألك الجنة ونعوذ به من النار

તરાવીહ કી બાઝ રકાઆત જમાઅત સે છૂટ ગઈ

અગર કિસી શખ્સ કી તરાવીહ કી બાઝ રકાઆત જમાઅત સે છૂટ જાયેં તો વો તર્વીહા કે વક્ફા મેં રકાઆત પૂરી કર લે, અગર ફિર ભી રહ જાયેં ઔર ઇમામ વિત્ર પઢાને કે લિયે ખડા હો જાયે તો ઇમામ કે સાથ પહલે વિત્ર અદા કરે ઉસકે બાદ અપની છૂટી રકાઆત પઢે.

તન્હા ઇશા પઢને વાલે શખ્સ કા તરાવીહ ઔર વિત્ર બા જમાઅત પઢના

જિસ શખ્સ ને ઇશા કી નમાઝ જમાઅત સે ન પઢી હો વો અપની ફર્ઝ નમાઝ તન્હા પઢ કર તરાવીહ ઔર વિત્ર કી જમાઅત મેં શરીક હો સકતા હૈ, ઇસમેં કોઈ શરઈ રુકાવટ નહીં હૈ.

રમઝાન મેં વિત્ર બા જમાઅત અફઝલ હૈ

રમઝાનુલ મુબારક મેં તરાવીહ કે સાથ વિત્ર કી નમાઝ ભી બા જમાઅત અદા કરના અફઝલ હૈ.

તરાવીહ કી કઝા નહીં હૈ

અગર કિસી શખ્સ કી તરાવીહ કી મુકમ્મલ નમાઝ કિસી વજહ સે છૂટ જાયે ઔર ઉસકા વક્ત નિકલ જાયે તો અબ ઉસકી કઝા કા હુક્મ નહીં હૈ, અગર પઢેગા તો વો મહઝ નફ્લ કરાર પાએગી.

એક જગહ તરાવીહ પઢ કર દૂસરી જગહ તરાવીહ મેં શરીક હોના

અગર કોઈ શખ્સ એક જગહ તરાવીહ પઢ ચુકા હો યા પઢા ચુકા હો ફિર દૂસરી જગહ જાકર નફ્લ કી નિયત સે તરાવીહ કી જમાઅત મેં શામિલ હો જાયે તો ઉસમેં શરઅન હરજ નહીં હૈ.

તરાવીહ મેં મુરાહિક કા લુક્મા દેના

મુરાહિક કા તરાવીહ મેં લુક્મા દેના જાઇઝ હૈ. (મુસ્તફાદ મહમૂદુલ ફતાવા /૪૮૯)

મુરાહિક સામેઅ કો પહલી સફ મેં ઇમામ કે પીછે ખડા કરના

મુરાહિક સામેઅ કે ઇલાવા અગર કોઈ સામેઅ ન હો તો ઉસકો ઝરૂરતન પહલી સફ મેં ખડા કરના જાઇઝ હૈ. (મુસ્તફાદ મહમૂદુલ ફતાવા ૧/૩૮૯) મુરાહિક યાની જો લડકા બારહ સે પંદરહ સાલ તક કી ઉમ્ર કા હો.

તરાવીહ મેં નાબાલિગ કી ઇમામત

તરાવીહ મેં ભી નાબાલિગ શખ્સ કી ઇમામત મુફ્તી બહિ કૌલ કે મુતાબિક જાઇઝ નહીં હૈ.

તરાવીહ મેં દેખ કર કુરાન કરીમ પઢના

તરાવીહ (યા કિસી ભી નમાઝ) મેં કુરાન કરીમ હાથ મેં લેકર દેખ કર પઢને સે નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી, ઇસ લિયે કિ યે અમલે કસીર હૈ.

સજદએ તિલાવત કે બાદ દોબારા સૂરહ ફાતિહા પઢના

બાઝ મર્તબા તરાવીહ કે દૌરાન બેખયાલી મેં યે સૂરત પેશ આતી હૈ કિ ઇમામ આયતે સજદા પઢ કર જબ સજદએ તિલાવત કરકે ખડા હોતા હૈ તો સૂરહ ફાતિહા પઢ કર આગે કિરાઅત શુરૂ કરતા હૈ, તો શરઅન ઇસસે નમાઝ મેં કોઈ ખરાબી નહીં આતી.

સજદે-તિલાવત કે મસાઇલ

સજદએ તિલાવત કે વાજિબ હોને કે અસ્બાબ

સજદએ તિલાવત વાજિબ હોને કે ફિલ જુમલા તીન અસ્બાબ હૈં:

(૧) ખુદ આયતે સજદા કી તિલાવત કરના.

(૨) કિસી અહલિયત રખને વાલે કી તિલાવત કો સુનના.

(૩) નમાઝ બા જમાઅત મેં ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં મુક્તદી પર સજદા કા વુજૂબ જબકિ ઉસે ઇમામ કે સાથ સજદએ તિલાવત કી અદાયગી કા મૌકા મિલે (ખ્વાહ મુક્તદી ને સજદા કી આયત કો ઇમામ સે સુના હો યા ન સુના હો).

સજદએ તિલાવત કે અહલિયત કે શરાઇત

સજદએ તિલાવત વાજિબ હોને કે લિયે વહી અહલિયત શર્ત હૈ જો નમાઝ કે ફર્ઝ હોને કે લિયે શર્ત હૈ. મસલન મુસલમાન હોના, આકિલ વ બાલિગ હોના ઔર હૈઝ વ નિફાસ સે પાક હોના.

સજદએ તિલાવત કે શરાઇત

સજદએ તિલાવત સહીહ હોને કે લિયે વો તમામ શરાઇત હૈં જો નમાઝ કે સહીહ હોને કે લિયે શર્ત હૈં, મસલન બદન ઔર જગહ કી પાકી વગૈરહ. અલબત્ત સજદએ તિલાવત મેં અલગ સે તકબીરે તહરીમા ઔર મુતઅય્યન આયતે સજદા કી નિયત કરના લાઝિમ નહીં હૈ.

કિતની આયત પઢને સે સજદએ તિલાવત વાજિબ હોગા?

ક્યા સજદએ તિલાવત કે વુજૂબ કે લિયે પૂરી આયતે સજદા પઢના શર્ત હૈ? ઇસ બારે મેં ફુકહા કા ઇખ્તિલાફ હૈ. રાજિહ ઔર સહીહ કૌલ યે હૈ કિ વુજૂબે સજદા કે લિયે પૂરી આયતે સજદા પઢની ઝરૂરી હૈ, લેકિન અગર પૂરી આયત પઢી ઔર સજદા વાલા હર્ફ ન પઢા તો સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા.

સજદા કી આયત લિખને સે સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા

અગર કોઈ શખ્સ કલમ યા કમ્પ્યુટર યા ટાઇપરાઇટર વગૈરહ સે સજદા કી આયત તહરીર કરે; લેકિન ઝબાન સે ન પઢે તો ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ નહીં હૈ.

આયતે સજદા કો હિજ્જે કરકે પઢના

અગર સજદા કી આયત કે અલગ અલગ હુરૂફ હિજ્જે કરકે પઢે તો ઉસકે પઢને યા સુનને વાલે પર સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા.

સજદએ તિલાવત કે અફઆલ

સજદએ તિલાવત કા અસ્લ રુક્ન સજદા (યા ઉસકે કાઇમ મકામ મસલન: નમાઝી કા સજદએ તિલાવત કી જગહ રુકૂઅ કરના યા મરીઝ ઔર મુસાફિર કા ઇશારા કરના) હૈ, ઔર સજદા સે પહલે ઔર બાદ મેં દો તકબીરેં કહના મસ્નૂન હૈ, ઔર બહેતર યે હૈ કિ સજદા સે પહલે ખડે હોકર સજદા મેં જાયે ઔર સજદા કે બાદ ભી સીધા ખડા હો લેકિન યે લાઝિમ નહીં (અગર બૈઠે બૈઠે ભી સજદા કર લેગા તો ભી કોઈ હરજ નહીં) ઔર સજદએ તિલાવત મેં તકબીર કહતે હુએ હાથ નહીં ઉઠાયે જાયેંગે ઔર ન સજદા કે બાદ બૈઠ કર તશહ્હુદ પઢા જાયેગા ઔર ન હી સલામ ફેરા જાયેગા.

સજદએ તિલાવત કે દૌરાન ક્યા પઢે?

અગર ફર્ઝ નમાઝ મેં સજદએ તિલાવત કી નૌબત આયે તો સજદા મેં નમાઝ વાલી તસ્બીહ: سُبْحَانَ رَبِّي الاعلی  પઢે, ઔર અગર નફ્લ નમાઝ હો તો તસ્બીહ કે સાથ દીગર દુઆએં ભી પઢ સકતા હૈ. ઇસી તરહ અગર નમાઝ સે બાહિર સજદએ તિલાવત અદા કર રહા હો તો સજદા મેં માસૂર દુઆએં ભી પઢના મુનાસિબ હૈ.

મુક્તદી અગર ઇમામ કે પીછે આયતે સજદા પઢે તો ઉસ પર સજદા વાજિબ ન હોગા

અગર કોઈ શખ્સ ઇમામ કે પીછે નમાઝ પઢ રહા હો ઔર વો અપને તૌર પર આયતે સજદા કી તિલાવત કર લે તો ઉસ પર સજદા વાજિબ ન હોગા, ન નમાઝ કે દૌરાન ઔર ન ઉસકે બાદ.

નમાઝી કા રુકૂઅ ઔર સજદા મેં આયતે સજદા પઢના

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝ પઢતે હુએ રુકૂઅ યા સજદા યા તશહ્હુદ કી હાલત મેં આયતે સજદા તિલાવત કરે તો ઉસ પર સજદા વાજિબ ન હોગા.

ક્યા આયતે સજદા કા તર્જુમા સુનને સે સજદા વાજિબ હૈ?

અગર આયતે સજદા કા તર્જુમા કિસી ને પઢા યા સુના, ઔર વો યે જાનતા હૈ કિ યે આયતે સજદા હી કા તર્જુમા હૈ તો ઉસ પર ઇહતિયાતન સજદએ તિલાવત વાજિબ હૈ, ઔર અગર ઉસે યે પતા ન હો કિ યે આયતે સજદા કા તર્જુમા હૈ તો ઉસ પર સજદએ તિલાવત લાઝિમ નહીં હૈ.

વક્તે મકરૂહ મેં સજદએ તિલાવત કા હુક્મ

અગર વક્તે મકરૂહ મેં કિસી શખ્સ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હુઆ ઔર ઉસી વક્ત ઉસને અદા કર લિયા તો અદા હો જાયેગા; લેકિન અગર ગૈર મકરૂહ વક્ત મેં સજદએ તિલાવત વાજિબ હુઆ થા તો અબ મકરૂહ વક્ત મેં ઉસકી અદાયગી દુરુસ્ત ન હોગી.

સજદએ તિલાવત કો ફાસિદ કરને વાલી ચીઝેં

સજદએ તિલાવત કે દૌરાન અગર હદસ લાહિક હો જાયે યા ગુફ્તગૂ કર લે યા કહકહા પેશ આ જાયે તો સજદએ તિલાવત ફાસિદ હો જાયેગા ઔર ઉસે દોબારા સજદા કરના હોગા; અલબત્ત કહકહા કી વજહ સે ઉસ પર વુઝૂ લાઝિમ નહીં.

ઔરત કી મુહાઝાત મેં સજદએ તિલાવત અદા કરના

અગર ઔરત કી મુહાઝાત યા ઉસકે કરીબ રહતે હુએ સજદએ તિલાવત અદા કિયા તો ભી વો દુરુસ્ત હો જાયેગા, ફાસિદ ન હોગા.

જુનુબી કા હાલતે જનાબત મેં આયતે સજદા પઢના

અગર કોઈ શખ્સ હાલતે જનાબત મેં સજદા કી આયત પઢે તો ઉસ પર ભી પાક હોને કે બાદ સજદએ તિલાવત અદા કરના લાઝિમ હૈ.

નશા કી હાલત મેં આયતે સજદા પઢના

અગર કિસી શખ્સ ને શરાબ વગૈરહ નાજાઇઝ અશ્યા ઇસ્તેમાલ કીં જિસસે ઉસ પર નશા ચઢ ગયા ઔર ઉસી હાલત મેં ઉસને આયતે સજદા કી તિલાવત કી, તો ઉસ પર બાદ મેં સજદએ તિલાવત અદા કરના લાઝિમ હૈ, લેકિન અગર કિસી જાઇઝ ચીઝ કે ઇસ્તેમાલ સે ઇત્તિફાકન નશા કી કૈફિયત પૈદા હો જાયે, યા મજબૂરી ઔર ઇઝતિરારી હાલત મેં નશા કી ચીઝ કે ઇસ્તેમાલ સે મદહોશી તારી હો ગઈ, તો ઇસ હાલત મેં આયતે સજદા પઢને સે ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા, બશર્તેકિ ઉસે નશા સે ઇફાકા કે બાદ આયતે સજદા પઢના યાદ ન હો.

સોતે હુએ આયતે સજદા પઢના

અગર કોઈ શખ્સ સોને કી હાલત મેં સજદા કી આયત પઢે ઔર જાગને કે બાદ ઉસે બતાયા જાયે કિ ઉસને સજદા કી આયત પઢી હૈ તો ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હૈ યા નહીં? ઇસ બારે મેં ફિકહ મેં દો રિવાયતેં હૈં: એક રિવાયત કે એઅતિબાર સે વાજિબ હૈ, ઔર દૂસરી રિવાયત કે એઅતિબાર સે વાજિબ નહીં હૈ. (ઇસ લિયે ઇહતિયાત યહી હૈ કિ સજદા કર લિયા જાયે).

સોતે હુએ શખ્સ સે આયતે સજદા સુનના

અગર કિસી સોને વાલે શખ્સ ને સોતે હુએ આયતે સજદા પઢી, તો સુનને વાલે પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હોગા યા નહીં? ઇસ બારે મેં દો કૌલ હૈં, રાજિહ યે હૈ કિ વાજિબ ન હોગા.

કાફિર કા આયતે સજદા પઢના

અગર કોઈ શખ્સ હાલતે કુફ્ર મેં આયતે સજદા પઢે તો અગરચે ખુદ ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ નહીં લેકિન અગર કોઈ મુસલમાન ઉસકો આયતે સજદા પઢતે હુએ સુન લે તો ઉસ મુસલમાન પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હો જાયેગા.

બચ્ચા કા આયતે સજદા પઢના

અગર બચ્ચા આયતે સજદા પઢે ઔર વો તમીઝદાર હો તો અગરચે બચ્ચા પર સજદએ તિલાવત વાજિબ નહીં, લેકિન ઉસસે આયતે સજદા સુનને વાલે પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હો જાયેગા.

મજનૂન શખ્સ કા આયતે સજદા પઢના

મજનૂન કે તીન દરજાત હૈં:

(૧) જુનૂન કા સિલસિલા એક દિન રાત કે અંદર અંદર રહના, એસી સૂરત મેં આયતે સજદા પઢને સે ખુદ પઢને વાલે ઔર ઉસસે સુનને વાલે દોનોં પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હોગા.

(૨) અગર જુનૂન કા સિલસિલા એક દિન રાત સે ઝ્યાદા હૈ લેકિન બાદ મેં ઇફાકા ભી હો જાતા હૈ તો પઢને વાલે પર તો સજદએ તિલાવત વાજિબ નહીં, લેકિન ઉસસે સુનને વાલે પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હૈ.

(૩) ઔર અગર જુનૂન કા સિલસિલા ઇસ તરહ મુસલસલ હૈ કિ કભી ઇફાકા હી નહીં હોતા તો એસી સૂરત મેં ન તો પઢને વાલે પર સજદા વાજિબ હોગા ઔર ન ઉસકે સુનને વાલે પર. (વત્તફસીલ ફિશ્શામી ઝકરિયા ૫૮૨/૨).

આયતે સજદા કી બાઝગશ્ત

અગર કોઈ શખ્સ આયતે સજદા કી સદા-એ-બાઝગશ્ત (પહાડ યા બડી ઇમારતોં સે ટકરાકર આને વાલી આવાઝ) કો સુને તો ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ નહીં હૈ.

રેડિયો પર આયતે સજદા કી તિલાવત

અગર રેડિયો પર આયતે સજદા પઢી જાયે તો સુનને વાલે પર સજદએ તિલાવત વાજિબ નહીં હૈ, ક્યોંકિ રેડિયો કે અક્સર પ્રોગ્રામ પહલે સે ટેપ કરકે નશ્ર કિયે જાતે હૈં; અલબત્ત અગર બરાહે રાસ્ત ટેલિકાસ્ટ હો રહા હો તો એસી સૂરત મેં આયતે સજદા સુનને સે સજદએ તિલાવત વાજિબ હોના ચાહિયે, ક્યોંકિ ઉસે લાઉડ સ્પીકર કે દર્જે મેં રખા જા સકતા હૈ.

ટેપ રિકોર્ડ સે આયતે સજદા સુનને કા હુક્મ

ટેપ રિકોર્ડ મેં ભરી જાને વાલી આવાઝ ભી બઝાહિર સદા-એ-બાઝગશ્ત કે મુશાબિહ હૈ, ઇસ લિયે અક્સર મુફ્તિયાન ટેપ રિકોર્ડ સે આયતે સજદા સુનને કો મોજિબે સજદએ તિલાવત કરાર નહીં દેતે, લેકિન બાઝ મુહક્કિક ઉલમા કી રાય યે હૈ કિ ટેપ રિકોર્ડ સે આયતે સજદા સુનને પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હોના ચાહિયે; ક્યોંકિ જબ વો આવાઝ આલે-ગૈર મુખ્તાર સે નિકલ રહી હૈ તો ઉસકા ઇન્તિસાબ આલા કી તરફ ન હોકર તિલાવત કરને વાલે હી કી તરફ હોગા, જિસકી અહલિયત મેં કોઈ શુબ્હા નહીં હૈ. ઇસ લિયે ઇહતિયાત યે હૈ કિ ટેપ રિકોર્ડ સે આયતે સજદા સુન કર સજદએ તિલાવત કર લિયા જાયે. (મુસ્તફાદ ફત્વા નવીસી કે રહનુમા ઉસૂલ જદીદ એડિશન ૧૨૬-૧૨૭).

પરિંદા સે આયતે સજદા સુનના

અગર કિસી મૈના યા તોતા વગૈરહ કો સજદા કી કોઈ આયત રટા દી જાયે તો ઉસે સુનને વાલે પર સજદા વાજિબ ન હોગા.

મુક્તદી કા જહરન આયતે સજદા પઢના

અગર કોઈ શખ્સ કિસી ઇમામ કી ઇક્તિદા મેં નમાઝ પઢ રહા હો ઔર ઉસી દૌરાન આયતે સજદા પઢ દે તો ખુદ ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા ઔર અગર ઉસને ઇતની જોર સે આયતે સજદા પઢી કિ દૂસરોં ને સુન લી તો ઉસમેં કદરે તફસીલ હૈ:

(૧) અગર સુનને વાલા ઉસી મુક્તદી કી નમાઝ કે સાથ શામિલ હૈ તો ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા.

(૨) અગર સુનને વાલા અપની નમાઝ અલગ પઢ રહા હૈ તો ઉસ પર સજદએ તિલાવત લાઝિમ હો જાયેગા લેકિન વો નમાઝ સે ફારિગ હોકર ઉસે અદા કરેગા.

(૩) ઇસી તરહ અગર મુક્તદી સે આયતે સજદા સુનને વાલા નમાઝ ન પઢ રહા હો તો ભી ઉસ પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હો જાયેગા.

સજદએ તિલાવત મેં તાખીર મકરૂહે તન્ઝીહી હૈ

બહેતર હૈ કિ સજદએ તિલાવત જલ્દ અઝ જલ્દ અદા કર લે અગર બિલાવજહ તાખીર કરેગા તો કરાહતે તન્ઝીહી લાઝિમ આયેગી.

અગર સજદએ તિલાવત કા સરદસ્ત મૌકા ન હો?

અગર કિસી શખ્સ પર તિલાવત યા આયતે સજદા સુનને કી બિના પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હુઆ, લેકિન કિસી વજહ સે વો ઉસ વક્ત ફૌરન સજદા નહીં કર સકતા, તો મુસ્તહબ યે હૈ કિ ઉસ વક્ત યે આયત પઢ લે:

  سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ સમિઅના વ અતઅના ગુફ્રાન-ક રબ્બના વ ઇલયકલ મસીર. (અલ-બકરહ: ૨૮૫) ઔર ફિર બાદ મેં જબ મૌકા મિલે સજદએ તિલાવત અદા કર લે.

સજદએ તિલાવત કી અદાયગી કે લિયે આયતે સજદા કી તઈન ઝરૂરી નહીં

અગર કિસી શખ્સ ને મુતઅદ્દિદ આયાતે સજદા પઢીં ઔર વો ઉનકે સજદએ તિલાવત એક હી વક્ત મેં અદા કરના ચાહતા હૈ તો હર હર આયત કી તઈન કે સાથ સજદા કરને કી ઝરૂરત નહીં; બલ્કિ બિલા તઈન વાજિબ શુદા સજદોં કો ગિન કર સજદા કર લેને સે ભી વાજિબ અદા હો જાયેગા.

નમાઝ મેં આયતે સજદા કી તિલાવત

અગર (ઇમામ યા મુનફરિદ) નમાઝ કે દૌરાન આયતે સજદા પઢે તો ફૌરન સજદએ તિલાવત કરના વાજિબ હૈ.

નમાઝ કે દૌરાન સજદા મેં કિતની તાખીર કી ગુંજાઇશ હૈ?

નમાઝ મેં આયતે સજદા પઢને કે બાદ તીન આયતોં કે બકદ્ર તિલાવત સે પહલે પહલે સજદએ તિલાવત યા રુકૂઅ કર લેના ચાહિયે વરના બિલ કસ્દ એસા કરને મેં તાખીર કા ગુનાહ હોગા.

નમાઝ મેં જાન બૂઝ કર સજદએ તિલાવત છોડ દેના

અગર નમાઝ મેં આયતે સજદા પઢી ઔર કસદન સજદએ તિલાવત છોડ દિયા તો અગરચે વો ગુનહગાર હોગા ઔર ઉસ પર તૌબા લાઝિમ હોગી; લેકિન નમાઝ દુરુસ્ત હો જાયેગી, ઔર ઇસ સજદા કી બાદ મેં કઝા લાઝિમ ન હોગી.

નમાઝ મેં સજદએ તિલાવત ભૂલ ગયા

અગર નમાઝ મેં આયતે સજદા પઢી મગર સજદએ તિલાવત ફૌરન કરના ભૂલ ગયા, તો મુનાફી-એ-નમાઝ અમલ કરને સે પહલે જબ ભી યાદ આ જાયે તો સજદએ તિલાવત અદા કર લે ઉસકે બાદ સજદએ સહવ કરકે નમાઝ મુકમ્મલ કરે.

ઇમામ કા ખુત્બએ જુમઆ મેં આયતે સજદા પઢના

અગર ઇમામ ખુત્બએ જુમઆ વ ઈદૈન મેં કોઈ આયતે સજદા પઢે તો ઇમામ પર ઔર જિન લોગોં ને આયતે સજદા સુની હૈ ઉન પર સજદએ તિલાવત કરના વાજિબ હોગા. (જિન લોગોં ને આયતે સજદા નહીં સુની ઉન પર સજદા વાજિબ નહીં)

આયતે સજદા કે મુખ્તલિફ કલિમાત અલગ અલગ અફરાદ સે સુનના

સજદએ તિલાવત કે વુજૂબ કે લિયે યે ભી શર્ત હૈ કિ લફ્ઝે સજદા કે સાથ અક્સર આયત કા પઢને વાલા એક હી શખ્સ હો, લિહાઝા અગર એક આયતે સજદા કે ટુકડે ટુકડે કરકે અલગ અલગ અફરાદ ને પઢી તો સુનને વાલે પર સજદએ તિલાવત વાજિબ ન હોગા.

આયતે સજદા આહિસ્તા પઢના અફઝલ હૈ

અગર કોઈ શખ્સ જહરન તિલાવત કર રહા હો ઔર વહાં એસે લોગ ભી મૌજૂદ હોં જો અપને કામોં મેં મશ્ગૂલી કી વજહ સે સજદા કે લિયે તૈયાર ન હોં તો ઉસકે લિયે બહેતર યે હૈ કિ જબ આયતે સજદા આયે તો આહિસ્તા પઢે તાકિ સુનને વાલોં પર સજદા હી વાજિબ ન હો.

એક મજલિસ મેં મુતઅદ્દિદ બાર એક આયતે સજદા પઢના યા સુનના

અગર એક મજલિસ મેં એક હી આયતે સજદા બાર બાર પઢી યા એક હી મજલિસ મેં રહતે હુએ ઉસે બાર બાર સુના તો એક હી મર્તબા સજદએ તિલાવત વાજિબ હોગા.

તકરારે વુજૂબે સજદએ તિલાવત કી સૂરતેં

આયાતે સજદા કે મુતઅદ્દિદ બાર વાજિબ હોને કે લિયે તીન બાતોં મેં સે એક બાત કા પાયા જાના ઝરૂરી હૈ:

(૧) આયાતે સજદા કા અલગ અલગ હોના યાની અગર એક મજલિસ મેં બૈઠ કર મુતઅદ્દિદ આયાતે સજદા પઢેં તો હર એક પર અલગ સજદા વાજિબ હોગા, યે નહીં કહા જાયેગા કિ મજલિસ એક હૈ લિહાઝા એક હી સજદા વાજિબ હો ક્યોંકિ હર આયત મુસ્તકિલ તૌર પર સજદા વાજિબ હોને કા સબબ હૈ.

(૨) સુનને વાલે કા એક મજલિસ મેં મુતઅદ્દિદ આયાતે સજદા સુનના: યાની અગર કિસી શખ્સ ને એક મજલિસ મેં બૈઠે બૈઠે દૂસરે શખ્સ યા અશ્ખાસ સે અલગ અલગ આયાતે સજદા સુનીં તો હર આયતે સજદા પર મુસ્તકિલ સજદએ તિલાવત વાજિબ હોગા.

(૩) પઢને વાલે યા સુનને વાલે કી મજલિસ બદલ જાના: યાની એક આયતે સજદા એક મજલિસ મેં પઢી યા સુની ફિર મજલિસ બદલ ગઈ તો બાદ મેં અગરચે વહી આયત દોહરાઈ ગઈ તો દોબારા સજદા વાજિબ હોગા. મજલિસ કી તબ્દીલી કી દો શકલેં હૈં:

(૧) હકીકી: મસલન એક જગહ સે ઉઠ કર દો ચાર કદમ ઇધર ઉધર ચલે જાના યા મસ્જિદ યા કમરા સે બાહિર નિકલ જાના.

(૨) હુક્મી: મસલન એક મજલિસ મેં બૈઠે બૈઠે કિસી એસે કામ મેં મશ્ગૂલ હો જાના જો ઉર્ફ મેં અલગ સમજા જાતા હૈ જૈસે પઢતે પઢતે દરમિયાન મેં દસ્તરખ્વાન બિછા કર ખાને લગના વગૈરહ, તો ઇન અમાલ કે બાદ અગર વહી આયત દોબારા પઢેગા ફિર ભી મુકર્રર તૌર પર સજદએ તિલાવત વાજિબ હો જાયેગા.

એક આયતે સજદા મુતઅદ્દિદ લોગોં સે સુનના

અગર એક આયતે સજદા એક મજલિસ મેં કઈ લોગોં સે સુની ઔર ખુદ ભી પઢ લી તો ભી એક હી સજદા કાફી હો જાયેગા. وفی البزازية سمعها من آخر ومن آخر أيضاً وقرأها كفت سجدة واحدة في الأصح لاتحاد الآية والمكان. (શામી ઝકરિયા ૫૯૧/૨)

ચલતી સવારી પર આયતે સજદા કા તકરાર

અગર ચલતી સવારી મસલન ટ્રેન, હવાઈ જહાજ, કશ્તી ઔર બસ વગૈરહ મેં એક હી આયતે સજદા મુતઅદ્દિદ બાર પઢી તો ભી એક હી સજદા વાજિબ હોગા; અલબત્ત અગર કિસી જાનવર ઘોડે યા ઊંટ વગૈરહ પર સવારી કર રહા હૈ તો હર મર્તબા કે લિયે અલગ સજદા કરના હોગા. નોટ: બઝાહિર કાર ઔર મોટર સાઇકલ કા હુક્મ જાનવર કી સવારી કે માનિંદ માલૂમ હોતા હૈ કિ ઇસમેં ખારિજે નમાઝ તકરારે આયત સે તકરારે સજદા લાઝિમ હોગા. (મુસ્તફાદ: અહસનુલ ફતાવા ૬૭/૪).

આયતે સજદા પઢ કર વહી આયત નમાઝ મેં દોહરાના

અગર કિસી શખ્સ ને એક મજલિસ મેં આયતે સજદા પઢી ફિર મજલિસ બદલે બગૈર વો નમાઝ મેં મશ્ગૂલ હો ગયા ઔર નમાઝ મેં ઉસને વહી આયતે સજદા દોબારા પઢી તો નમાઝ મેં કિયા જાને વાલા સજદએ તિલાવત નમાઝ સે ખારિજ પઢી ગઈ આયતે સજદા કી તરફ સે ભી કાફી હો જાયેગા હત્તા કિ અગર ઉસને નમાઝ મેં સજદએ તિલાવત નહીં કિયા તો ઉસસે દોનોં આયતોં કે સજદે સાકિત હો જાયેંગે ઔર વો તર્કે સજદા પર ગુનહગાર હોગા.

નમાઝ કે રુકૂઅ સે સજદએ તિલાવત કી અદાયગી

અગર નમાઝ મેં આયતે સજદા પઢી ઔર ઉસકે ફૌરન બાદ (દો યા તીન આયતોં કે બાદ) રુકૂઅ કર લિયા ઔર રુકૂઅ મેં સજદએ તિલાવત કી ભી નિયત કર લી તો ઉસી રુકૂઅ સે સજદએ તિલાવત અદા હો જાયેગા, ઔર અગર તીન આયતોં સે તાખીર હો ગઈ તો અબ રુકૂઅ કાફી ન હોગા; બલ્કિ અલગ સે સજદા કરના હોગા. બહેતર હૈ કિ ઇમામ રુકૂઅ મેં સજદએ તિલાવત કી નિયત ન કરે અગરચે નિયત કરને સે રુકૂઅ કે સાથ સજદએ તિલાવત અદા હો જાતા હૈ; તાહમ ઇમામ કે લિયે બહેતર યહી હૈ કિ વો રુકૂઅ કે સાથ સજદએ તિલાવત કી નિયત ન કરે; બલ્કિ યા તો મુસ્તકિલ સજદા કરે યા આયતે સજદા પઢને કે ફૌરન બાદ જબ નમાઝ કા સજદા આયે તો ઉસી કે સાથ સજદએ તિલાવત કી ભી નિયત કર લે, પસ એસી સૂરત મેં બિલ ઇત્તિફાક ઇમામ વ મુક્તદી સબ કા સજદા અદા હો જાયેગા, ચાહે સજદએ તિલાવત કી નિયત કી હો યા ન કી હો.

મુક્તદી કા ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ મેં સજદએ તિલાવત કી નિયત કરના

અગર મુક્તદી ને ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ મેં સજદએ તિલાવત કી નિયત કર લી હૈ, તો ઉસકી નમાઝ બિલા શુબ્હા દુરુસ્ત હો જાયેગી.

આયતે સજદા કા ઇલ્મ ન હોને કી વજહ સે ઇમામ કે સાથ મુક્તદી ને સજદા કી નિયત નહીં કી?

જિસ મુક્તદી કો ઇમામ કે આયતે સજદા પઢને કા ઇલ્મ હી નહીં હુઆ, વો ઇસ બારે મેં શરઅન માઝૂર હૈ, પસ ઇમામ કા રુકૂઅ મેં સજદા કી નિયત કરના ઉસકી તરફ સે યકીનન કાફી હો જાયેગા, જૈસા કિ ખુદ ફુકહા ને લિખા હૈ કિ સિર્રી નમાઝોં મેં અગર ઇમામ રુકૂઅ મેં સજદા કી નિયત કર લે તો મુક્તદિયોં કી તરફ સે ભી સજદા ખુદ બખુદ અદા હો જાતા હૈ.

આયતે સજદા કા ઇલ્મ હોને કે બાવજૂદ મુક્તદી કા રુકૂઅ મેં સજદએ તિલાવત કી નિયત ન કરના?

અગર મુક્તદી ને આયતે સજદા કા ઇલ્મ હોને કે બાવજૂદ ઇમામ કે સાથ રુકૂઅ મેં સજદએ તિલાવત કી નિયત નહીં કી હૈ, તો ઉસકે લિયે અહવત યે હૈ કિ વો ઇમામ કે સલામ ફેરને સે પહલે અલગ સે સજદએ તિલાવત અદા કર લે લેકિન અગર ઉસને સજદએ તિલાવત અદા નહીં કિયા તો ઉસકી નમાઝ દુરુસ્ત હોગી યા નહીં? ઇસ બારે મેં અગરચે બાઝ જુઝ્ઈયાત સે યે માલૂમ હોતા હૈ કિ એસે મુક્તદી કી નમાઝ ફાસિદ હો જાયેગી; લેકિન તહકીકી કૌલ યે હૈ કિ નમાઝ ફાસિદ નહીં હોગી, ઉસકી દો વજુહાત હૈં: અવ્વલ યે કિ કાફી મેં લિખા હૈ કિ ઇમામ કા રુકૂઅ મેં સજદા કી નિયત કરના મુક્તદિયોં કી તરફ સે ભી કાફી હૈ ઔર ઇસી કૌલ કો અલ્લામા શામી ને અસહ કહા હૈ.

દૂસરે યે કિ અગર ઇમામ કી નિયત કો કાફી ન માના જાયે ફિર ભી ઝ્યાદા સે ઝ્યાદા યે લાઝિમ આતા હૈ કિ મુક્તદી કા સજદએ તિલાવત તર્ક હો જાયે ઔર નમાઝ મેં સજદએ તિલાવત કા તર્ક મોજિબે ફસાદ નહીં; લિહાઝા ખુલાસા યે નિકલા કિ મસ્ઊલા સૂરત મેં મઝકૂરા મુક્તદિયોં કી નમાઝ ભી ફાસિદ ન હોગી.

આયતે સજદા કે ફૌરન બાદ સજદા કરને મેં નિયત શર્ત નહીં

અગર આયતે સજદા પઢી ઔર ઉસકે બાદ ફૌરન (યાની તીન આયતોં સે ઝાઇદ ફસ્લ કિયે બગૈર) રુકૂઅ ઔર સજદા કર લિયા ઔર રુકૂઅ મેં સજદા કી નિયત નહીં કી તો ઇમામ ઔર મુક્તદી સબ કા સજદએ તિલાવત નમાઝ કે સજદા કે સાથ અદા હો જાયેગા.

ઇમામ સજદા મેં ગયા મુક્તદિયોં ને રુકૂઅ સમજા

ઇમામ સજદએ તિલાવત કે લિયે તકબીર કહ કર સજદા મેં ચલા ગયા ઔર મુક્તદી સમજે કિ ઇમામ રુકૂઅ મેં હૈ તો મુક્તદિયોં કો ચાહિયે કિ વો અપના રુકૂઅ છોડ કર સજદા અદા કર લેં ખ્વાહ ઇમામ કે સજદા કે બાદ હી હો.

નમાઝી કા ગૈર નમાઝી સે આયતે સજદા સુનના

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝ પઢ રહા થા ઉસી દૌરાન ઉસને કિસી દૂસરે શખ્સ સે આયતે સજદા સુની તો વો નમાઝ મેં સજદએ તિલાવત અદા નહીં કરેગા; બલ્કિ નમાઝ સે ફારિગ હોકર સજદા કરેગા હત્તા કિ અગર નમાઝ મેં સજદા કર લિયા તો ભી કાફી ન હોગા, ઉસે બાદ મેં દોહરાના પડેગા.

સજદએ તિલાવત કે બાદ ઉસી આયત કો દોહરાના

અગર કિસી શખ્સ ને કોઈ આયતે સજદા પઢી ફિર સજદા કર લિયા, ઉસકે બાદ ફિર મજલિસ મેં રહતે હુએ ઉસી આયત કા તકરાર કરતા રહા તો ઉસ પર કોઈ મઝીદ સજદા વાજિબ ન હોગા; બલ્કિ પહલા હી સજદા કાફી હો જાયેગા.

ઇમામ કે લિયે એક અહમ તમ્બીહ

સિર્રી નમાઝોં મેં ઔર જુમઆ વ ઈદૈન (યા બડે ઇજ્તિમાઆત મેં) ઇમામ કો ચાહિયે કિ વો આયતે સજદા કી તિલાવત ન કરે, ક્યોંકિ ઇન નમાઝોં મેં મુક્તદિયોં મેં ઇન્તિશાર કા અંદેશા હૈ; અલબત્ત અગર આયતે સજદા કિરાઅત કે અખીર મેં પઢી હો કિ નમાઝ કે સજદા કે ઝિમ્ન મેં સજદએ તિલાવત અદા હો જાયે તો હરજ નહીં.

કિતાબુલ જનાઇઝ

મૈયત કે બારે મેં ઇસ્લામી તાલીમાત

હર ઇન્સાન કો મૌત સે સાબિકા પડતા હૈ, અમીર હો યા ગરીબ, ફકીર હો યા બાદશાહ, મુસ્લિમ હો યા ગૈર મુસ્લિમ, હર એક કે લિયે એક ન એક દિન મૌત યકીની હૈ, મરને વાલે કે સાથ ક્યા મામલા કિયા જાયે? યે અહમ તરીન મરહલા હૈ? ક્યું કિ ઝાહિર હૈ કિ નઅશ કો ઘર મેં તો રખા નહીં જા સકતા, યકીનન ઉસે કહીં ન કહીં મુન્તકિલ કિયા જાયેગા, તો અબ ઇસ બારે મેં તરીકે મુખ્તલિફ હો ગયે. પારસિયોં ને યે તરીકા અપનાયા કિ મુર્દે કી નઅશ કો હરામ ખોર પરિન્દોં કે હવાલે કર દેતે હૈં જો મિન્ટોં મેં ઉસકી તિક્કા બોટી કર ડાલતે હૈં, ઔર હમારે બિરાદરાને વતન હિન્દુઓં ને અપને મુર્દોં કી નઅશોં કો આગ મેં જલાને કા તરીકા અપનાયા, જિસ કી રાખ કો દરિયાઓં મેં બહા દિયા જાતા હૈ, લેકિન તમામ મઅરૂફ આસ્માની મઝાહિબ કે યહાં મુર્દોં કો ઝમીન મેં દફન કરને કા તરીકા હૈ, ઔર ઇસ કી ઇબ્તિદા ઇસ તરહ હુઈ કિ જબ દુનિયા મેં પહલી મર્તબા હાદિસએ કત્લ રૂનુમા હુઆ ઔર કાબીલ ને હાબીલ કો માર ડાલા, તો હૈરાન હુઆ કિ ભાઈ કી નઅશ કો કહાં ઠિકાને લગાયે? ચુનાન્ચે અલ્લાહ તઆલા ને ઉસકી રહનુમાઈ કે લિયે કવ્વે કો ભેજા, જિસ ને અપને અમલ સે ઉસે દફન કા તરીકા બતાયા.

કુર્આન પાક મેં ઇર્શાદે ખુદાવન્દી હૈ: ":فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْأةَ أَخِيهِ، قَالَ يٰوَيْلَتِي أأَعْجَرْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأَوَارِيَ سَوَاةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّدِمِينَ. " (અલ-માઇદહ: ૩૧)

ફિર ભેજા અલ્લાહ ને એક કવ્વા, જો કુરેદતા થા ઝમીન કો; તા કિ ઉસકો દિખલાવે કિસ તરહ છુપાતા હૈ લાશ અપને ભાઈ કી, બોલા: અય અફસોસ! મુઝસે ઇતના ન હો સકા કિ હું બરાબર ઉસ કવ્વે કે કિ મૈં છુપાવું લાશ અપને ભાઈ કી, ફિર લગા પછતાને.

ઉસી વક્ત સે અમવાત કી તદફીન કા સિલસિલા જારી હુઆ, ઔર યે તરીકા ઝરૂરત, માહૌલ, ઇઝ્ઝત ઔર તકરીમ હર એઅતબાર સે ઐન મુનાસિબ થા, ચુનાન્ચે ઇસ્લામ જો દીને ફિતરત હૈ, ઔર ઇન્સાનિયત કે એહતરામ કા સબસે બડા અલમ બરદાર હૈ, ઉસને ભી અપને માનને વાલોં કો ન સિર્ફ યે કિ તદફીન કા હુક્મ દિયા; બલ્કિ નિહાયત એઅઝાઝ વ ઇકરામ કે સાથ તજહીઝ વ તકફીન ઔર ફિર નમાઝે જનાઝા કે મસાઇલ વાઝેહ તૌર પર બતાયે હૈં. અમવાત કે બારે મેં ઇસ્લામી હિદાયાત ઇન્તિહાઈ રૌશન ઔર હદ દર્જા કાબિલે કદર હૈં, ઇસ્લામ ને મરઝુલ મૌત સે લે કર તદફીન તક હર તરહ કી નઝાકતોં કા ખયાલ રખતે હુએ અહકામાત દિયે હૈં જિસ મેં હર હર સતહ પર ઇન્સાનિયત કે એહતરામ કી ઝલકિયાં નઝર આતી હૈં. ઇસ્લામ કી નઝર મેં ઇન્સાની બદન ઇન્તિહાઈ કાબિલે એહતરામ હૈ, ઝિન્દગી મેં ભી ઉસકા એહતરામ કિયા જાયેગા ઔર મરને કે બાદ ભી ઉસકી બે-વકઅતી સે એહતરાઝ કરના ઝરૂરી હોગા. ઇસી વજહ સે નબી અકરમ સલ્લલ્લાહુ તઆલા અલૈહિ વસલ્લમ ને ઇર્શાદ ફરમાયા: " كَسْرُ عَظْمِ الْمَيِّتِ كَكَسْرِه حيا " (અબૂ દાઊદ શરીફ ૪૫૮/૨) મૈયત કી હડ્ડી તોડના ઐસા હી હૈ જૈસા કિ કિસી ઝિંદા ઇન્સાન કી હડ્ડી તોડના. યઅની જિસ તરહ સે એક ઝિંદા ઇન્સાન કો હડ્ડી ટૂટને સે તકલીફ હોતી હૈ ઉસી તરહ મુર્દે કો ભી ઉસસે તકલીફ પહુંચતી હૈ.

ઇસ્લામ ને યહાં તક મુર્દોં કે એહતરામ કી તલ્કીન કી હૈ કિ કિસી કબર પર બૈઠને તક કો નિહાયત ના પસંદ સમઝા ગયા હૈ, એક રિવાયત મેં નબી અકરમ સલ્લલ્લાહુ તઆલા અલૈહિ વસલ્લમ ને ઇર્શાદ ફરમાયા: " لَأَنْ يَجْلِسَ أَحَدُكُمْ عَلَى جَمْرَةٍ فَتَحْرِقُ ثِيَابَهُ حَتَّى تَخْلُصَ إلى جِلْدِهِ خَيْرٌ لَّهُ مِنَ أَنْ يَجْلِسَ عَلَى قبر." (અબૂ દાઊદ શરીફ ૪૬૦/૨)

તુમ મેં સે કોઈ શખ્સ કિસી અંગારે પર બૈઠે જો ઉસકે કપડે કો જલા કર ઉસકી ખાલ તક પહુંચ જાયે યે ઇસ બાત સે બેહતર હૈ કિ કિસી કબર પર બૈઠે.

અલ-ગરઝ ઇસ્લામ કી બે-નઝીર તાલીમાત ઝિન્દગી ઔર મૌત હર હાલત મેં ઇન્સાનિયત કે એહતરામ કી તલ્કીન કરતી હૈં. ઝૈલ મેં ઇસ સિલસિલે કે બઅઝ અહમ મસાઇલ ઝિક્ર કિયે જા રહે હૈં:

 

જબ મૌત કે આસાર ઝાહિર હોને લગેં

જબ મૈયત પર મૌત કે આસાર ઝાહિર હોને લગેં તો ઉસકે પાસ થોડી બુલંદ આવાઝ સે કલિમએ શહાદત યા કલિમએ તૈયિબા પઢા જાયે, મગર ઉસસે કલિમએ તૈયિબા પઢને પર ઇસરાર ન કિયા જાયે; ક્યું કિ મુમકિન હૈ કિ ઉસ પરેશાની ઔર બે-ચૈની કે વક્ત મેં ઉસકે મુંહ સે કોઈ કલિમા ઉસકે ખિલાફ નિકલ જાયે. નીઝ મૈયત કે કરીબ સૂરએ યાસીન ઔર સૂરએ રઅદ પઢના ભી મુસ્તહબ હૈ, ઇસસે રૂહ કા નિકલના આસાન હો જાતા હૈ.

મૌત કે વક્ત મૈયત કો કિસ તરહ લિટાયેં?

જબ કિસી પર મૌત કા અસર ઝાહિર હો તો ઉસકા સર શુમાલ કી તરફ ઔર પૈર જુનૂબ કી તરફ કર કે દાયેં કરવટ પર લિટા દેં, ઔર અગર ઇસ તરહ ચિત લિટાયા જાયે કિ કિબ્લા ઉસકી દાહિની તરફ હો જાયે ઔર ઉસકે ચેહરે કો કિબ્લા કી તરફ કર દિયા જાયે તો ભી જાઇઝ હૈ. (મુસ્તફાદ અહકામે મૈયત ૨૪ ડોક્ટર અબ્દુલ હય્ય આરફી) અગર કિબ્લા કી તરફ રૂખ કરને મેં તકલીફ હોતી હો તો ફિર ઉસકો અપને હાલ પર છોડ દેં.

મૈયત કે કરીબ ખુશ્બૂ રખના

અગર કોઈ ખુશ્બૂ (અગરબત્તી વગૈરહ) મયસ્સર હો તો ઉસકો જલા કર મૈયત કે કરીબ રખ દેં.

મૌત કે બાદ મુંહ ઔર આંખેં બંદ કર દેં

જબ મૌત વાકેઅ હો જાયે તો કિસી કપડે વગૈરહ કે ઝરીએ જબડે બાંધ દેં ઔર નર્મી સે આંખેં બંદ કર દેં, ઔર આંખેં બંદ કરને વાલા યે દુઆ પઢે:

 : بِسْمِ اللَّهِ وَعَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ﷺاللَّهُمَّ يَسِّرْ عَلَيْهِ أَمْرَهُ وَسَهِّلْ عَلَيْهِ مَا بَعْدَهُ وَأَسْعِدْهُ بِلِقَاءِ كَ وَاجْعَلْ مَا خَرَجَ إِلَيْهِ خَيْراً مِمَّا خَرَجَ عَنْهُ

"બિસ્મિલ્લાહિ વ અલા મિલ્લતિ રસૂલિલ્લાહિ ﷺ અલ્લાહુમ્મ યસ્સિર અલૈહિ અમરહુ વ સહ્હિલ અલૈહિ મા બઅદહુ વ અસઇદહુ બિ-લિકાઇ-ક વજઅલ મા ખ-ર-જ ઇલૈહિ ખૈરમ મિમ્મા ખ-ર-જ અન્હુ." (અલ્લાહ તઆલા કે નામ સે ઔર રસૂલુલ્લાહ ﷺ કે દીન પર યે અમલ અંજામ દેતા હું) અય અલ્લાહ! ઇસ મૈયત પર ઉસકા મામલા આસાન ફરમા, ઔર ઇસ પર બાદ કે હાલાત આસાન ફરમા ઔર ઇસકો અપની મુલાકાત સે મુશર્રફ ફરમા ઔર જહાં ગયા હૈ (યઅની આખિરત) ઉસકો બેહતર બના દે ઉસ જગહ સે જહાં (યઅની દુનિયા) સે ગયા હૈ.

મૌત કે બાદ હાથ ઔર પૈર સીધે કર દેં

ફિર ઇસકે બાદ હાથ પાવં સીધે કર દેં ઔર પૈરોં કે અંગૂઠે મિલા કર કપડે કી પટ્ટી વગૈરહ સે બાંધ દેં ઔર પૂરે બદન કો એક ચાદર વગૈરહ સે ઢાંક દિયા જાયે.

પેટ પર કોઈ ભારી ચીઝ રખ દેં

ઇન્તિકાલ કે બાદ ઉસકે પેટ પર કોઈ ભારી ચીઝ લોહા વગૈરહ રખ દિયા જાયે; તા કિ ઉસકા પેટ ન ફૂલે.

નાપાક આદમી મૈયત કે પાસ ન આયેં

જબ કિસી શખ્સ કા ઇન્તિકાલ હો જાયે તો ઉસકે પાસ જુનુબી યઅની જિસકો ગુસ્લ કી હાજત હૈ ઔર હૈઝ વ નિફાસ વાલી ઔરતેં ન આયેં.

મૈયત કે પાસ કુર્આન કી તિલાવત

મરને કે બાદ જબ તક મૈયત કો ગુસ્લ ન દે દિયા જાયે ઉસકે પાસ કુર્આને કરીમ ન પઢા જાયે ઐસા કરના મકરૂહ હૈ.

મૈયત કો કૌન નહલાયે?

સબસે બેહતર બાત યે હૈ કિ મૈયત કો ઉસકે કરીબ તરીન રિશ્તેદાર નહલાયેં, હાં અગર કરીબી રિશ્તેદાર ગુસ્લ વગૈરહ કે તરીકે સે વાકિફ ન હોં તો ફિર કોઈ ઔર શખ્સ ભી ગુસ્લ દે સકતા હૈ, જો દીનદાર ઔર મસાઇલ સે વાકિફ હો, ઔર બેહતર યે હૈ કિ ગુસ્લ દેને વાલા બાવુઝૂ હો.

ગુસ્લ દેને વાલે કો ઉજરત દેના કબ જાઇઝ હૈ?

અગર ગુસ્લ દેને વાલે બસ્તી મેં ચંદ આદમી હોં તો કિસી કો ઉજરત પર લા કર મૈયત કો નસ્લ દિલાયા જા સકતા હૈ, લેકિન અગર પૂરી આબાદી મેં એક હી આદમી ગુસ્લ કે તરીકે સે વાકિફ હો તો ફિર ઉસી આદમી કો ગુસ્લ દેના ઝરૂરી હૈ ઔર ગુસ્લ દેને કી ઉજરત લેના ઉસકે લિયે જાઇઝ નહીં.

મર્દ મૈયત કો ગુસ્લ દેને વાલા કોઈ ન હો?

અગર મૈયત મર્દ હૈ ઔર વહાં મર્દોં મેં કોઈ ગુસ્લ દેને વાલા નહીં તો ઉસકો ઉસકી બીવી ગુસ્લ દે સકતી હૈ, બીવી કે અલાવા કિસી ઔરત કે લિયે ગુસ્લ દેના દુરુસ્ત નહીં ખ્વાહ વો મહરમ હી ક્યું ન હો, ઔર અગર બીવી ભી ન હો તો ઉસકો તયમ્મુમ કરા દેના ચાહિયે લેકિન તયમ્મુમ કરાને વાલી ઔરતેં અગર મૈયત કી મહરમ હૈં તો હાથ લગાના દુરુસ્ત હૈ ઔર અગર ઔરતેં ગૈર મહરમ હોં તો મૈયત કે બદન કો હાથ ન લગાયેં; બલ્કિ હાથ મેં દસ્તાને પહન કર યા કપડા વગૈરહ લપેટ કર તયમ્મુમ કરાયેં.

મરને કે બાદ બીવી ઔર શૌહર કા હુક્મ

કિસી કા શૌહર મર જાયે તો બીવી કે લિયે ઉસકા ચેહરા દેખના, નહલાના ઔર કફનાના દુરુસ્ત હૈ, ઔર અગર બીવી મર જાયે તો શૌહર કે લિયે ઉસકો નહલાના ઔર બદન છૂના તો દુરુસ્ત નહીં; અલ્બત્તા દેખના ઔર જનાઝા ઉઠાના જાઇઝ હૈ.

બચ્ચા વ બચ્ચી કો કૌન ગુસ્લ દે?

અગર કિસી ઐસે છોટે નાબાલિગ બચ્ચે કા ઇન્તિકાલ હો જાયે જિનકો દેખને સે શહવત નહીં હોતી તો ઐસે બચ્ચે કો ઔરતેં ઔર ઐસી બચ્ચી કો મર્દ ભી ગુસ્લ દે સકતે હૈં, ઔર અગર બચ્ચે વ બચ્ચી ઇતને બડે હોં કિ ઉનકે દેખને સે શહવત હોતી હો તો લડકે કો મર્દ ઔર લડકી કો ઔરત હી ગુસ્લ દે.

જુનુબી વ હાઇઝા ઔર નુફસા કા ગુસ્લ દેના

જો આદમી હાલતે જનાબત (નાપાકી કી હાલત) મેં હો ઉસી તરહ હૈઝ ઔર નિફાસ વાલી ઔરત કા મૈયત કો નહલાના મકરૂહ હૈ, લેકિન અગર ગુસ્લ દે તો વો કાફી હો જાયેગા.

ગુસ્લ દેને વાલોં કે લિયે ચંદ હિદાયાત

• મૈયત કો ઇતને ગરમ પાની સે ન નહલાયા જાયે જિસસે ઝિંદા આદમી કો તકલીફ હોતી હો; બલ્કિ ઉસકો નહલાને કે લિયે સિર્ફ નીમ ગરમ યા સાદા હી પાની ઇસ્તેમાલ કિયા જાયે; ઇસ લિયે કિ જિસ ચીઝ સે ઝિંદા આદમી કો તકલીફ હોતી હૈ ઉસસે મુર્દે ભી તકલીફ મહસૂસ કરતે હૈં.
• ગુસ્લ દેને વાલા અપને કરીબ કોઈ ખુશ્બૂ (અગરબત્તી વગૈરહ જલા કર) રખ લે.
• જિસ જગહ ગુસ્લ દિયા જાયે વહાં પરદા હોના ચાહિયે ઔર ઝાઇદ આદમિયોં કો વહાં બિલકુલ ન રહના ચાહિયે.
• મૈયત કે બાલોં મેં ન કંઘી કી જાયે ન નાખૂન કાટે જાયેં ન કિસી જગહ કે બાલ કાટે જાયેં; બલ્કિ જિસ તરહ ભી હોં ઉસ હાલત પર છોડ દિયા જાયે.
• અગર નહલાતે વક્ત કોઈ ઐબ દેખેં મસલન ચેહરા બિગડ ગયા હો યા કાલા હો ગયા હો વગૈરહ તો કિસી સે ઉસકા તઝકિરા ન કરેં, હાં અગર કોઈ અચ્છી અલામત દેખેં મસલન ચેહરે કી નૂરાનિયત યા જિસ્મ કી ખુશ્બૂ વગૈરહ તો ઉસકો લોગોં કે સામને ઝાહિર કર દેના ચાહિયે.

ગુસ્લ દેને કા તરીકા

• જિસ તખ્તે પર ગુસ્લ દિયા જાયે પહલે ઉસકો તીન યા પાંચ યા સાત મર્તબા લોબાન વગૈરહ કી ધૂની દે લેં, ફિર ઉસ પર મૈયત કો કિબ્લા કી તરફ રૂખ કર કે યા જૈસે ભી આસાન હો લિટાયા જાયે.
• ઇસકે બાદ મૈયત કે બદન કે કપડે ચાક (ફાડ લેં) કર લેં ઔર એક તહબંદ (લુંગી) ઉસકે સતર પર ડાલ કર બદન કે કપડે ઉતાર લેં, યે તહબંદ મોટે કપડે કા નાફ સે લે કર પિંડલી તક હોના ચાહિયે તા કિ ભીગને કે બાદ સતર નઝર ન આયે.
• ફિર બાયેં હાથ મેં દસ્તાને પહન કર મૈયત કો ઇસ્તિન્જા કરાયેં.
• ઇસકે બાદ વુઝૂ કરાયેં ઔર વુઝૂ મેં ન કુલ્લી કરાયેં ન નાક મેં પાની ડાલા જાયે ઔર ન ગટ્ટોં તક હાથ ધોયે જાયેં; હાં અલ્બત્તા કોઈ કપડા યા રૂઈ વગૈરહ ઉંગલી પર લપેટ કર તર કર કે હોઠોં, દાંતોં ઔર મસૂઢોં પર ફેર દેં.
• ફિર ઇસી તરહ નાક કે સુરાખોં કો ભી સાફ કર દેં (ખાસ કર અગર મૈયત જુનુબી યા હાઇઝા હો તો મુંહ ઔર નાક પર ઉંગલી ફેરને કા ઝ્યાદા એહતેમામ કિયા જાયે) ઇસકે બાદ નાક, મુંહ ઔર કાનોં કે સુરાખોં મેં રૂઈ રખ દેં; તા કિ વુઝૂ વ ગુસ્લ કરાતે હુએ પાની અંદર ન જાયે.
• વુઝૂ કરાને કે બાદ દાઢી ઔર સર કે બાલોં કો સાબુન વગૈરહ સે ખૂબ અચ્છી તરહ ધો દેં.
• ફિર મુર્દે કો બાયેં કરવટ પર લિટા કર બેરી કે પત્તોં મેં પકા હુઆ યા સાદા નીમ ગરમ પાની દાયેં કરવટ પર ખૂબ અચ્છી તરહ તીન મર્તબા નીચે સે ઉપર તક બહા દેં કિ પાની બાયેં કરવટ કે નીચે પહુંચ જાયે.
• ફિર દાયેં કરવટ પર લિટા કર ઇસી તરહ બાયેં કરવટ પર સર સે પૈર તક તીન મર્તબા પાની ડાલા જાયે કિ પાની દાયેં કરવટ તક પહુંચ જાયે, નીઝ પાની ડાલતે હુએ બદન કો આહિસ્તા આહિસ્તા મલા જાયે, અગર મયસ્સર હો તો સાબુન ભી ઇસ્તેમાલ કરેં.
• ઇસકે બાદ મૈયત કો ઝરા બિઠાને કે કરીબ કર દેં ઔર પેટ કો ઉપર સે નીચે કી તરફ આહિસ્તા આહિસ્તા મલેં ઔર દબાયેં અગર કુછ નજાસત નિકલે તો સિર્ફ ઉસકો પૌંછ કર ધો ડાલેં, વુઝૂ વ ગુસ્લ લૌટાને કી ઝરૂરત નહીં.
• ઇસકે બાદ ઉસકો બાયેં કરવટ પર લિટા કર કાફૂર મિલા હુઆ પાની સર સે પૈર તક તીન દફા ડાલેં.
• ફિર સારે બદન કો તૌલિયે વગૈરહ સે પૌંછ દિયા જાયે.
• મૈયત પર એક મર્તબા પાની ડાલના વાજિબ હૈ મઝકૂરા તરીકા મસ્નૂન હૈ અગર કોઈ ઇસ તરહ ન નહલાયે; બલ્કિ સારે બદન પર સિર્ફ એક મર્તબા પાની બહા દે તબ ભી વાજિબ ગુસ્લ હો જાયેગા.

ઇસ્તિન્જા દસ્તાને પહન કર કરાયેં

મૈયત કો ઇસ્તિન્જા દસ્તાને પહન કર કરાના ઝરૂરી હૈ; ક્યું કિ જિસ જગહ કો ઝિન્દગી મેં હાથ લગાના ઔર દેખના જાઇઝ નહીં, મરને કે બાદ ભી ઉસ જગહ કો બિલા દસ્તાને પહને હાથ લગાના ઔર દેખના જાઇઝ નહીં.

ગુસ્લ દેને વાલે કે લિયે બાદ મેં ગુસ્લ કરના મુસ્તહબ હૈ

મૈયત કો ગુસ્લ દેને વાલે કે લિયે મુસ્તહબ હૈ કિ મૈયત કો ગુસ્લ દેને કે બાદ ખુદ ભી ગુસ્લ કર લે; અલ્બત્તા ઉસકે લિયે ગુસ્લ કરના વાજિબ ઔર ઝરૂરી નહીં હૈ.

ખુન્સા કો ગુસ્લ કૌન દે?

અગર ખુન્સા મુશ્કિલ મેં બાલિગ યા મુરાહિક હો તો ઉસકો ગુસ્લ નહીં દેંગે; બલ્કિ સિર્ફ તયમ્મુમ કરાયેંગે અલ્બત્તા અગર ના બાલિગ હો તો ઉસકા હુક્મ છોટે બચ્ચે ઔર બચ્ચી કે માનિન્દ હૈ, યઅની ઉસકો મર્દ યા ઔરત કોઈ ભી ગુસ્લ દે સકતા હૈ.

બચ્ચા પૈદા હોને કે બાદ મર જાયે

અગર કોઈ બચ્ચા પૈદા હુઆ ઔર ઉસમેં ઝિન્દગી કે આસાર પાયે ગયે, તો ઉસ પર ઇન્તિકાલ કે બાદ ઝિન્દોં કે અહકામ જારી હોંગે, યઅની ઉસકા નામ રખા જાયેગા, ગુસ્લ દિયા જાયેગા ઔર નમાઝે જનાઝા પઢી જાયેગી, ઔર વિરાસત વગૈરહ જારી હોગી.

મરા હુઆ બચ્ચા પૈદા હુઆ

અગર બચ્ચા મરા હુઆ પૈદા હુઆ, યઅની પૈદાઇશ કે બાદ ઉસમેં ઝિન્દગી કે આસાર બિલકુલ નહીં પાયે ગયે, તો ન તો ઉસકા નામ રખા જાયેગા ઔર ન હી ઉસ પર નમાઝે જનાઝા પઢી જાયેગી ન ઉસકા નામ રખા જાયેગા ઔર ન હી ઉસ પર નમાઝે જનાઝા પઢી જાયેગી; બલ્કિ ઉસે ગુસ્લ દે કર એક પાક કપડે મેં લપેટ કર દફન કર દિયા જાયેગા.

નમાઝે જનાઝા કા બયાન

બારગાહે હક મેં મૈયત કી સિફારિશ

નમાઝે જનાઝા દર હકીકત અહલે ઈમાન કી તરફ સે અપને મોમિન ભાઈ કે લિયે બારગાહે ખુદાવન્દી મેં મગફિરત કી સિફારિશ કી એક બાવકાર શક્લ હૈ, ઔર ઇસ સિફારિશ કી કબૂલિયત કા મિન જાનિબિલ્લાહ વઅદા કિયા ગયા હૈ.

ચુનાન્ચે એક રિવાયત મેં હૈ: " مَا مِنْ مَيِّتٍ تُصَلِّى عَلَيْهِ أُمَّةٌ مِّنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْلُغُونَ مِائَةً كُلُّهُمْ يَشْفَعُونَ لَهُ إِلَّا شُفِّعُوا فِيهِ." (મુસ્લિમ શરીફ)

જિસ મૈયત પર મુસલમાનોં કી એક જમાઅત નમાઝ પઢે જિનકી તઅદાદ સૌ તક પહુંચ જાયે ઔર વો સબ ઉસકે હક મેં સિફારિશ કરેં તો ઉનકી સિફારિશ ઉનકે હક મેં યકીનન કબૂલ હોતી હૈ.

ઔર એક દૂસરી રિવાયત મેં હૈ કિ જિસ મૈયત પર ચાલીસ ઈમાન વાલે નમાઝે જનાઝા પઢેં તો ઉનકી સિફારિશ ઉસકે હક મેં બિલા શુબ્હ કબૂલ કર લી જાતી હૈ. (મુસ્લિમ શરીફ) ઔર એક રિવાયત મેં હૈ કિ જિસ શખ્સ કી નમાઝે જનાઝા મેં મુસલમાનોં કી તીન સફેં હોં ઉસકે લિયે જન્નત વાજિબ હૈ. (અબૂ દાઊદ શરીફ)

નમાઝે જનાઝા મેં શિર્કત કરને વાલોં કો ખુશખબરી

ન સિર્ફ યે કિ નમાઝે જનાઝા સે મૈયત કો ફાયદા પહુંચતા હૈ; બલ્કિ ખુદ નમાઝે જનાઝા પઢને વાલે ભી સઆદત સે મહરૂમ નહીં રહતે, ઔર ઉનકે લિયે ભી મગફિરત કા ઇન્તેઝામ કિયા જાતા હૈ. ચુનાન્ચે એક રિવાયત મેં હૈ કિ રસૂલુલ્લાહ સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વસલ્લમ ને ઇર્શાદ ફરમાયા: إِنَّ أَوَّلَ مَا يُجَازَىٰ بِهِ الْعَبُدُ بَعْدَ مَوْتِهِ أَنْ يُغْفَرَ لِجَمِيعِ مَنِ اتَّبَعَ جَنَازَتَهُ " (અત-તરગીબ વત-તરહીબ મુકમ્મલ: ૫૨૭૩)

ઇન્સાન કો ઉસકી મૌત કે બાદ સબસે પહલા બદલા યે દિયા જાતા હૈ કિ ઉસકે જનાઝે કે સાથ ચલને વાલે તમામ લોગોં કી મગફિરત કર દી જાતી હૈ.

ઇસ લિયે નમાઝે જનાઝા મેં શિર્કત કા ખુસૂસી એહતેમામ કરના ચાહિયે.

અફસોસ કા મકામ!

આજ કલ બહુત અફસોસ કી બાત હૈ કિ આમ તૌર પર નમાઝે જનાઝા કે મૌકે પર યે મન્ઝર નઝર આતા હૈ કિ કુછ લોગ નમાઝ કી જગહ સે દૂર ખડે દિખાઈ દેતે હૈં ઔર જબ ઉનસે પૂછા જાતા હૈ કિ જનાઝે મેં ક્યું શરીક નહીં હો રહે? તો કોઈ તો નાપાકી કા ઉઝ્ર કર દેતા હૈ ઔર કોઈ દુઆએ જનાઝા યાદ ન હોને કા ઝિક્ર કરતા હૈ, હાલાંકિ યે એઅઝાર સબ લચર ઔર કમઝોર હૈં; ઇસ લિયે કિ પાકી હાસિલ કરના કોઈ મુશ્કિલ નહીં, ઔર રહ ગઈ દુઆ કી બાત તો યે નમાઝે જનાઝા કે ફરાઇઝ મેં દાખિલ નહીં હૈ; બલ્કિ ઉસકે ફરાઇઝ સિર્ફ દો હૈં: એક યે કિ ખડે હોને કી કુદરત રખને વાલે શખ્સ કા કિયામ કરના ઔર દૂસરે યે કિ ચાર મર્તબા તકબીર કહના, ઔર યે દોનોં બાતેં કિસી મુસલમાન કે લિયે કોઈ મુશ્કિલ નહીં. ઇતની આસાન ઇબાદત કો મહઝ ગફલત ઔર જહાલત કી વજહ સે મૌકા મિલને કે બાવજૂદ અંજામ ન દેના બડી મહરૂમી કી બાત હૈ.

ઝૈલ મેં નમાઝે જનાઝા સે મુતઅલ્લિક કુછ ઝરૂરી મસાઇલ ઝિક્ર કિયે જાતે હૈં:

નમાઝે જનાઝા ફર્ઝે કિફાયા હૈ

નમાઝે જનાઝા ફર્ઝે કિફાયા હૈ અગર કિસી ને ભી નમાઝે જનાઝા ન પઢી ઔર મુસલમાન મૈયત કો નમાઝ કે બગૈર હી દફના દિયા ગયા તો જિનકો માલૂમ હૈ સબ ગુનહગાર હોંગે, ઔર અગર સિર્ફ એક શખ્સ ને ભી નમાઝે જનાઝા પઢ લી તો ફર્ઝે કિફાયા અદા હો ગયા; ક્યું કિ નમાઝે જનાઝા કે લિયે જમાઅત શર્ત નહીં હૈ.

નમાઝે જનાઝા કા વક્ત

જિસ તરહ પંજ વક્તા નમાઝોં કે લિયે ઔકાત મુકર્રર હૈં, નમાઝે જનાઝા કે લિયે ઇસ તરહ કા કોઈ મુતअय्यન વક્ત શર્ત નહીં; બલ્કિ જબ જનાઝા તૈયાર કર કે નમાઝ કે લિયે રખ દિયા જાયે વહી ઉસકી અદાયગી કા વક્ત હૈ; અલ્બત્તા કપડે, જગહ ઔર બદન કા પાક હોના ઇસી તરહ ઇસ્તિકબાલે કિબ્લા ઔર નિય્યત વગૈરહ કા લિહાઝ ઇસી તરહ ઝરૂરી હૈ જૈસે દૂસરી નમાઝોં કે લિયે ઝરૂરી હોતા હૈ.

ફજ્ર ઔર અસ્ર કે બાદ નમાઝે જનાઝા

ફજ્ર કી નમાઝ કે બાદ તુલૂએ આફતાબ સે પહલે ઔર અસ્ર કી નમાઝ કે બાદ આફતાબ ઝર્દ હોને સે પહલે ભી નમાઝે જનાઝા બિલા કરાહત જાઇઝ હૈ.

તુલૂએ આફતાબ, ઝવાલ ઔર ગુરૂબ કે વક્ત નમાઝે જનાઝા

અગર ઐન તુલૂ વ ગુરૂબ યા ઝવાલ કે વક્ત જનાઝા નમાઝ કે લિયે લાયા ગયા તો ઉસી વક્ત નમાઝે જનાઝા પઢને મેં કોઈ હરજ નહીં, લેકિન અગર જનાઝા પહલે લાયા જા ચુકા થા ઔર અભી નમાઝ નહીં પઢી ગઈ થી કિ મકરૂહ વક્ત શુરૂ હો ગયા તો અબ મકરૂહ વક્ત મેં નમાઝે જનાઝા નહીં પઢી જાયેગી; બલ્કિ મકરૂહ વક્ત ખત્મ હોને કે બાદ હી નમાઝ પઢના દુરુસ્ત હોગા.

નમાઝે જનાઝા મેં તાખીર મકરૂહ હૈ

નમાઝે જનાઝા મેં જમાઅત ઝ્યાદા હોને કે મકસદ સે ઝ્યાદા તાખીર કરના મકરૂહ હૈ. (અલ્બત્તા અગર કિસી અઝીઝ કે ઇન્તેઝાર મેં કુછ તાખીર હો તો ઉસકી ગુંજાઇશ હૈ).

નમાઝે જનાઝા કે ફર્ઝ હોને કી શર્તેં

નમાઝે જનાઝા કે ફર્ઝ હોને કી પાંચ શર્તેં હૈં: (૧) કુદરત: યઅની મુસલ્લી કા જનાઝે કી નમાઝ પઢને પર કાદિર હોના. (૨) અક્લ: લિહાઝા મજનૂન પર જનાઝે કી નમાઝ ફર્ઝ નહીં. (૩) બુલૂગ: બચ્ચે પર નમાઝે જનાઝા પઢના ફર્ઝ નહીં. (૪) ઇસ્લામ: યઅની મુસલ્લી કા જનાઝે પર નમાઝ પઢને કે લિયે મુસલમાન હોના શર્ત હૈ, કાફિર પર નમાઝે જનાઝા ફર્ઝ નહીં. (૫) મૌત કા ઇલ્મ હોના: લિહાઝા જિસકો મૈયત કે મરને કા પતા ન હો વો મઅઝૂર સમઝા જાયેગા, ઉસ પર નમાઝે જનાઝા ફર્ઝ નહીં.

નમાઝે જનાઝા કે સહીહ હોને કી શર્તેં

નમાઝે જનાઝા કે સહીહ હોને કે લિયે દો કિસ્મ કી શર્તેં હૈં: (૧) વો શર્તેં જિનકા નમાઝિયોં મેં પાયા જાના ઝરૂરી હૈ. (૨) વો શર્તેં જિનકા મૈયત મેં પાયા જાના ઝરૂરી હૈ.

ચુનાન્ચે જિન શર્તોં કા નમાઝિયોં મેં પાયા જાના ઝરૂરી હૈ વો છ હૈં: (૧) બદન કી તહારત, (૨) કપડે કી પાકી, (૩) જગહ કા પાક હોના, (૪) સતર કા છુપાના, (૫) કિબ્લા કી તરફ મુંહ કરના, (૬) નિય્યત કરના, વક્ત ઇસકે લિયે શર્ત નહીં, જૈસા કિ ગુઝર ગયા.

ઔર જિન શર્તોં કા મૈયત મેં પાયા જાના ઝરૂરી હૈ વો ભી છ હૈં: (૧) મૈયત કા મુસલમાન હોના, (૨) મૈયત કે બદન ઔર કફન કા નજાસત સે પાક હોના હાં અગર નજાસત ઉસકે બદન સે કફનાને કે બાદ નિકલે ફિર કોઈ હરજ નહીં, નમાઝ દુરુસ્ત હૈ ઉસકા ધોના ઝરૂરી નહીં. (૩) મૈયત કે સતર કા છુપાના, લિહાઝા અગર મૈયત બિલકુલ બરહના હો તો ઉસકી નમાઝે જનાઝા દુરુસ્ત ન હોગી. (૪) મૈયત કા નમાઝિયોં સે આગે હોના, અગર મૈયત નમાઝિયોં સે પીછે હો ઔર નમાઝી ઉસસે આગે હોં તો નમાઝે જનાઝા ન હોગી. (૫) મૈયત કા યા મૈયત કી ચારપાઈ વગૈરહ કા ઝમીન પર હોના, લિહાઝા અગર બિલા ઉઝ્ર મૈયત કો લોગ ઉપર ઉઠાયે હુએ હોં યા મૈયત સવારી (જાનવર વગૈરહ) પર હો તો નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી. (૬) મૈયત કા મૌજૂદ હોના, લિહાઝા અગર ગાઇબ પર નમાઝે જનાઝા પઢી તો નમાઝ દુરુસ્ત ન હોગી.

નમાઝે જનાઝા મેં ના બાલિગ કી ઇમામત

નમાઝે જનાઝા પઢાને વાલે ઇમામ કા બાલિગ હોના શર્ત હૈ અગર નાબાલિગ કો ઇમામ બના દિયા જાયે યા સિર્ફ કોઈ નાબાલિગ બચ્ચા તન્હા નમાઝે જનાઝા પઢ લે તો બાલિગીન કે ઝિમ્મે સે ફર્ઝ સાકિત ન હોગા. અગર નાબાલિગ બચ્ચા મૈયત કો ગુસ્લ દે દે તો ગુસ્લ હો જાયેગા મૈયત કો ગુસ્લ દેને કે લિયે ગુસ્લ દેને વાલોં કા બાલિગ હોના શર્ત નહીં.

નમાઝે જનાઝા કે ફરાઇઝ વ સુનન

નમાઝે જનાઝા મેં દો ચીઝેં ફર્ઝ હૈં: (૧) ચાર મર્તબા અલ્લાહુ અકબર કહના, (૨) નમાઝે જનાઝા ખડે હો કર પઢના. ઔર તીન ચીઝેં મસ્નૂન હૈં: (૧) અલ્લાહ તઆલા કી હમદ વ સના બયાન કરના, (૨) નબી કરીમ ﷺ પર દુરূદ પઢના, (૩) મૈયત કે લિયે દુઆ કરના.

નમાઝે જનાઝા કી તરકીબ

નમાઝે જનાઝા કા મસ્નૂન ઔર મુસ્તહબ તરીકા યે હૈ કિ: મૈયત કો આગે રખ કર ઇમામ ઉસકે સીને કે મુકાબિલ ખડા હો જાયે. ઔર સબ લોગ દિલ મેં યા દિલ કે સાથ ઝબાન સે ભી યે નિય્યત કરેં કિ: "મૈં અલ્લાહ કી રઝા ઔર મૈયત કે હક મેં દુઆ કરને કે લિયે નમાઝે જનાઝા પઢ રહા હું".

★ ઇસકે બાદ અલ્લાહુ અકબર કહ કર દોનોં હાથ કાનોં કી લૌ તક ઉઠા કર નાફ કે નીચે બાંધ લેં.

★ ફિર સના પઢેં, જિસકે અલ્ફાઝ યે હૈં:

 " سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ وَتَبَارَكَ اسْمُكَ وَتَعَالَى جَدُّكَ وَجَلَّ ثَنَاءُ كَ وَلَا إِلَهَ غَيْرُكَ ".

★ ઇસકે બાદ દૂસરી તકબીર કહેં, ફિર નમાઝ વાલા દુરૂદ શરીફ પઢેં.

★ ઇસકે બાદ તીસરી તકબીર કહ કર મૈયત કે લિયે દુઆ કરેં.

★ મૈયત અગર બાલિગ હૈ મર્દ હો યા ઔરત, તો યે દુઆ પઢેં:

 اللَّهُمَّ اغْفِرُ لِحَيْنَا وَمَيِّتِنَا وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا وَصَغِيْرِنَا وَكَبِيرِنَا وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا اللَّهُمَّ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الإِسْلامِ وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الإِيْمَانِ ".

★ ઔર અગર મૈયત નાબાલિગ લડકા હો તો યે દુઆ પઢેં:

 " اللهمَّ اجْعَلْهُ لَنَا فَرَطًا وَاجْعَلْهُ لَنَا وَذُخراً وَاجْعَلْهُ لَنَا شَافِعاً وَمُشَفِّعاً أجْراً ".

★ ઔર અગર મૈયત નાબાલિગ લડકી હો તો યે દુઆ પઢેં:

 " اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا لَنَا فَرَطًا وَاجْعَلْهَا لَنَاأجْراً وَذُخُراً وَاجْعَلُهَا لَنَا شَافِعَةً وَمُشَفَعَةً ".

★ ઇસકે બાદ ચૌથી તકબીર કહ કર સલામ ફેર દેં.

★ ઔર પહલી તકબીર કે અલાવા દૂસરી ઔર તીસરી ઔર ચૌથી તકબીર મેં હાથ ન ઉઠાયેં; બલ્કિ બિલા હાથ ઉઠાયે હી તકબીર કહેં.

★ નમાઝે જનાઝા કી દુઆએં સિર્રન પઢી જાયેંગી. નમાઝે જનાઝા મેં સિર્ફ તકબીર ઔર સલામ બુલંદ આવાઝ કે સાથ કહે જાયેંગે, ઔર તકબીરાત કે દરમિયાન સના, દુરૂદ શરીફ ઔર દુઆ, યે સબ આહિસ્તા આવાઝ સે પઢના મસ્નૂન હૈ.

તન્બીહ:

આજ કલ બઅઝ લોગોં ને નમાઝે જનાઝા મેં જહરન સૂરએ ફાતિહા વગૈરહ પઢને કા સિલસિલા શુરૂ કર રખા હૈ, તો ઇસ બારે મેં યાદ રખના ચાહિયે કિ હનફિય્યહ કે નઝદીક નમાઝે જનાઝા મેં કિરાઅત કી નિય્યત સે સૂરએ ફાતિહા પઢના મકરૂહે તહરીમી હૈ, અલ્બત્તા દુઆ કી નિય્યત સે પઢને કી ગુંજાઇશ હૈ, લેકિન જહરન કિસી હાલત મેં સહીહ નહીં હૈ. યહી હઝરત ઉમર રઝિયલ્લાહુ તઆલા અન્હુ ઔર હઝરત અબૂ હુરૈરહ રઝિયલ્લાહુ તઆલા અન્હુ કા મસ્લક હૈ. ઔર જિન બઅઝ રિવાયત મેં સૂરએ ફાતિહા જહરન પઢને કા ઝિક્ર હૈ તો ઉસકા મહમલ યે હૈ કિ કભી કભાર નબી અકરમ અલૈહિસ્સલાતુ વસ્સલામ સિર્રી દુઆઓં કો હલ્કી આવાઝ સે જહરન પઢ દેતે થે તા કિ સહાબા કો ઇલ્મ હો જાયે. આપ કા યે અમલ તાલીમ કી ગરઝ સે થા ન કિ તશરીઅ કી ગરઝ સે જૈસા કિ રુકૂઅ વ સજદા કી દુઆઓં કે મુતઅલ્લિક રિવાયાત મેં વારિદ હૈ.

જિસ કો દુઆ યાદ ન હો

ઔર અગર કિસી શખ્સ કો નમાઝે જનાઝા કી દુઆ યાદ ન હો તો વો સિર્ફ

 " اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَلِوَالِدَيْنَا وَلَهُ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ "

પઢતા રહે, ઔર અગર યે ભી યાદ ન હો સકે તો સિર્ફ ચાર તકબીર કહને સે નમાઝ હો જાતી હૈ; લિહાઝા બિલા ઉઝ્ર નમાઝ ન છોડે.

 

નમાઝે જનાઝા મેં ઇમામત કા મુસ્તહિક

અગર ઇસ્લામી હુકૂમત હો તો નમાઝે જનાઝા કી ઇમામત કા અવ્વલીન હકદાર હાકિમે વક્ત હૈ, ફિર ઉસકા નાઇબ, વો ન હો તો કાઝીએ શહર ફિર ઉસકા નાઇબ, ઔર અગર યે લોગ મૌજૂદ ન હોં યા હુકૂમત ઇસ્લામી ન હો તો ઝિન્દગી મેં જિસ મહલ્લે કી મસ્જિદ મેં મૈયત નમાઝ પઢતા રહા હો ઔર ઉસ મસ્જિદ કે ઇમામ કી ઇમામત સે ખુશ રહા હો તો વો ઇમામ વલીએ મૈયત કે મુકાબલે મેં અવલા હૈ, બશર્તે કિ વો ઇલ્મ વ તકવા મેં વલીએ મૈયત પર ફૌકિયત રખતા હો, ઔર અગર મૈયત ઉસ ઇમામ સે ખુશ ન રહા હો યા ઉસ ઇમામ કે મુકાબલે મેં વલીએ મૈયત ઇલ્મ વ તકવા મેં અફઝલ હો તો ફિર વલી હી કો અવલવિય્યત હાસિલ હોગી.

તન્બીહ: ઇસ તફસીલ સે યે ભી માલૂમ હો ગયા કિ અગર મૈયત કી નમાઝે જનાઝા અપને મહલ્લે કે અલાવા કિસી દૂસરે મહલ્લે મેં અદા કી જા રહી હૈ તો ઉસ મહલ્લે કી મસ્જિદ કે ઇમામ કો વલી પર મુતલકન અવલવિય્યત હાસિલ ન હોગી. લિહાઝા વહાં કે ઇમામ કો વલી કી ઇજાઝત કે બગૈર નમાઝે જનાઝા નહીં પઢાની ચાહિયે; બલ્કિ વલી કો હક હૈ ખ્વાહ ખુદ પઢાયે યા કિસી દૂસરે સે પઢવાયે.

નમાઝે જનાઝા કી વિલાયત મેં તરતીબ

વલી કે લિયે નમાઝે જનાઝા પઢાને કા ઇસ્તિહકાક, નિકાહ કી વિલાયત કી તરતીબ કે એઅતબાર સે હોગા, મગર ફર્ક સિર્ફ ઇતના હૈ કિ નમાઝે જનાઝા કે ઇસ્તિહકાક મેં બાપ બેટે સે મુકદ્દમ હોગા, હાં અગર મૈયત કા લડકા આલિમ હો ઔર બાપ જાહિલ હો તો ફિર લડકા હી મુકદ્દમ હોગા. અગર કોઈ વલી નહીં તો ફિર શૌહર ઔર વો ભી ન હો તો પડોસી કો હક હાસિલ હૈ.

નમાઝે જનાઝા કો ફાસિદ કરને વાલી ચીઝેં

નમાઝે જનાઝા ઉન તમામ ચીઝોં સે ફાસિદ હો જાતી હૈ જિનસે દૂસરી નમાઝેં ફાસિદ હો જાતી હૈં; અલ્બત્તા ઔરત કે મુહાઝાત સે નમાઝે જનાઝા ફાસિદ નહીં હોતી ઔર નમાઝે જનાઝા મેં કહકહા લગાને સે વુઝૂ તો નહીં ટૂટતા; અલ્બત્તા નમાઝે જનાઝા ફાસિદ હો જાતી હૈ, ઐસી સૂરત મેં દોબારા નિય્યત કર કે નમાઝ શુરૂ કરની હોગી.

વો મકામાત જિન મેં નમાઝે જનાઝા મકરૂહ હૈ

દર્જ ઝૈલ જગહોં મેં નમાઝે જનાઝા પઢના મકરૂહ હૈ: (૧) વો મસ્જિદ જિસમેં પંજ વક્તા નમાઝ હોતી હો ઉસમેં બિલા ઉઝ્ર નમાઝે જનાઝા પઢના મકરૂહ હૈ; અલ્બત્તા અગર બારિશ યા કિસી ઔર વાકેઈ ઉઝ્ર કી બિના પર મસ્જિદ મેં નમાઝે જનાઝા પઢી તો મકરૂહ નહીં. (૨) આમ રાસ્તે પર (જબ કિ ઉસકી વજહ સે ગુઝરને વાલોં કો પરેશાની હો) (૩) ઔર દૂસરે કી ઝમીન મેં ઉસકી ઇજાઝત કે બગૈર નમાઝે જનાઝા પઢના મકરૂહ હૈ.

ઈદગાહ મેં નમાઝે જનાઝા

ઈદગાહ મેં નમાઝે જનાઝા પઢના બિલા કરાહત દુરુસ્ત હૈ.

ઈદ મેં નમાઝે જનાઝા કબ પઢી જાયે?

અગર ઈદ કી નમાઝ મેં જનાઝા લાયા ગયા હૈ તો અવ્વલન ઈદ કી નમાઝ પઢી જાયે ઉસકે બાદ ખુત્બએ ઈદ પઢા જાયે ઔર ઉસકે બાદ નમાઝે જનાઝા અદા કરેં. (ઇમદાદુલ ફતાવા ૫૮૪/૧, અહકામે મૈયત ૧૦૪)

જનાઝા મસ્જિદ મેં દાખિલ કરના

જિસ તરહ જનાઝે કો નમાઝ પઢને કે લિયે મસ્જિદ મેં દાખિલ કરના મકરૂહ હૈ, ઉસી તરહ બગૈર નમાઝ કે ઇરાદે કે ભી જનાઝે કો બિલા ઉઝ્ર મસ્જિદ મેં દાખિલ કરના મકરૂહ હૈ.

મસ્જિદ મેં નમાઝે જનાઝા સહીહ હોને કી સૂરત

અગર જનાઝે કે સાથ ઇમામ ઔર કુછ લોગ મસ્જિદ કે બાહિર હોં ઔર કુછ લોગ ઉઝ્ર કી વજહ સે મસ્જિદ (મસલન ખારિજે મસ્જિદ જગહ તંગ હોને કી બિના પર) કે અંદર હોં તો સબકી નમાઝ બિલા કરાહત દુરુસ્ત હૈ. ઔર અગર કુછ લોગ બિલા ઉઝ્ર હી મસ્જિદ કે અંદર હોં તો સિર્ફ અંદર વાલોં કી નમાઝ મકરૂહ હોગી ઔર યે કરાહત ભી મુખ્તલિફ ફીહ હોને કી વજહ સે મકરૂહે તન્ઝીહી હોગી.

બૈક વક્ત કઈ જનાઝે જમા હો જાયેં

અગર એક હી વક્ત મેં કઈ જનાઝે જમા હો જાયેં તો બેહતર યે હૈ કિ હર એક કી નમાઝે જનાઝા અલૈહિદહ અલૈહિદહ પઢી જાયે. ઇસ સૂરત મેં જો સબસે ઝ્યાદા (ઇલ્મ, અમલ મેં) અફઝલ હો ઉસકી નમાઝે જનાઝા સબસે પહલે પઢી જાયે ઔર અગર સબ પર એક હી સાથ નમાઝ પઢી જાયે તબ ભી જાઇઝ હૈ, સબકે લિયે એક હી નમાઝ કાફી હો જાયેગી.

બાલિગ વ ના બાલિગ દોનોં તરહ કી અમવાત જમા હો જાયેં તો નમાઝે જનાઝા મેં ક્યા દુઆ પઢેં?

અગર બાલિગ ઔર નાબાલિગ દોનોં તરહ કી અમવાત જમા હો જાયેં તો ઐસી સૂરત મેં બાલિગોં કી દુઆ કે બાદ ના બાલિગોં કી દુઆ ભી પઢી જાયેગી. (ફતાવા મહમૂદિય્યહ ડાભેલ ૫૮૬/૮)

જનાઇઝ કે દરમિયાન સફબંદી કી તરતીબ

અગર મુતઅદ્દિદ જનાઝોં પર એક હી નમાઝ પઢી જાયે તો ઉનકે દરમિયાન સફબંદી કે દો તરીકે હૈં: (૧) ઇસ તરહ સફબંદી કી જાયે કિ એક જનાઝે કી પાઇન્તી દૂસરે કે સિરહાને સે મિલ જાયે. (૨) દૂસરા તરીકા યે હૈ કિ જનાઝોં કો ઇસ તૌર પર રખા જાયે કિ હર એક કા સીના ઇમામ કે મુકાબિલ હો જાયે, ઇસી તરતીબ પર અમલ કરના અહસન હૈ, ઔર બહર સૂરત અમવાત મેં જો શખ્સ અફઝલ હો ઉસે ઇમામ સે કરીબ રખા જાયે.

નમાઝે જનાઝા મેં મસ્બૂક કા હુક્મ

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝે જનાઝા મેં ઐસે વક્ત પહુંચા કિ ઉસકે આને સે પહલે કુછ તકબીર હો ચુકી થીં, તો ઉસ શખ્સ કો ઔર નમાઝોં કી તરહ આતે હી નમાઝે જનાઝા મેં શરીક નહીં હોના ચાહિયે; બલ્કિ ઇમામ કી અગલી તકબીર કા ઇન્તેઝાર કરે જબ ઇમામ અગલી તકબીર કહે તો યે શખ્સ ભી અબ હાથ ઉઠા કર તકબીર કહ કર નમાઝ મેં શરીક હો જાયે, યે ઉસકી તકબીરે તહરીમા હૈ, ફિર જબ ઇમામ સલામ ફેર દે તો યે શખ્સ ઇમામ કે સલામ કે બાદ બકિય્યહ તકબીરેં કહ કર સલામ ફેર દે ઔર અગર જનાઝા ફૌરન ઉઠાયે જાને કા અંદેશા હો તો ઇન તકબીરોં કે દરમિયાન ઉસકે લિયે કુછ પઢના ઝરૂરી નહીં.

ઇમામ કી તકબીર કા ઇન્તેઝાર ન કરને વાલે કા હુક્મ

અગર મસ્બૂક આતે હી ઇમામ કી તકબીર કા ઇન્તેઝાર કિયે બગૈર નમાઝ મેં શરીક હો જાયે તો યે શિર્કત મોઅતબર તો હૈ, લેકિન ચૂંકિ નમાઝે જનાઝા કી હર તકબીર એક રકઅત કે કાઇમ મકામ હૈ ઇસ લિયે ઇસ તકબીર કા કુછ એઅતબાર ન હોગા; બલ્કિ ઇસ તકબીર કો ભી ઇમામ કે સલામ કે બાદ દોબારા કહના હોગા. મસલન ઇમામ ને દૂસરી તકબીર કહી ઉસકે બાદ આયા તો ઉસકો ચાહિયે થા કિ તીસરી તકબીર કા ઇન્તેઝાર કરતા લેકિન અગર ઉસને આકર ઇન્તેઝાર નહીં કિયા ઔર તકબીર કહ કર શરીક હો ગયા તો અબ ઇસ તકબીર કા એઅતબાર ન હોગા, ઇમામ કે સલામ ફેરને કે બાદ દો તકબીરોં કા ઇઆદહ કરેં.

ચાર તકબીરોં કે બાદ આને વાલે કા મસ્અલા

અગર કોઈ શખ્સ નમાઝે જનાઝા મેં ઐસે વક્ત પહુંચા કિ ઇમામ ચારોં તકબીરેં કહ ચુકા થા અબ અગર યે નમાઝ મેં શરીક હોના ચાહતા હૈ તો ફૌરન ઇમામ કે સલામ ફેરને સે પહલે પહલે તકબીર કહ કર નમાઝ મેં શરીક હો જાયે, ફિર ઇમામ કે સલામ કે બાદ તીન તકબીરેં કહ કર સલામ ફેર દે.

નમાઝે જનાઝા મેં મસ્બૂક તકબીરોં કે દરમિયાન ક્યા પઢે?

મસ્બૂક કો અગર ઇસ બાત કા ઇત્મિનાન હો કિ વો જનાઝા ઉઠને સે પહલે તકબીરાત અઝકાર કે સાથ અદા કર લેગા તો ઉસકો અઝકારે મશરૂઅહ કો અદા કર લેના ચાહિયે, લેકિન અગર જનાઝે કે ઉઠ જાને કા ખૌફ હો તો ઐસી સૂરત મેં સિર્ફ છૂટી હુઈ તકબીરાત બગૈર દુઆ કે કહ લે ઔર સલામ ફેર દે. (મુસ્તફાદ: ફતાવા મહમૂદિય્યહ મેરઠ ૧૩/૧૦૫, ફતાવા દારુલ ઉલૂમ ૩૧૯).

સુસ્તી કી વજહ સે તકબીરે તહરીમા મેં તાખીર કરના

એક શખ્સ ઇમામ કી તકબીરે તહરીમા કે વક્ત હાઝિર થા, લેકિન ગફલત યા નિય્યત લંબી કરને યા કિસી ઔર વજહ સે ઇમામ કે સાથ તકબીર ન કહ સકા તો ઐસા શખ્સ ઇમામ કી દૂસરી તકબીર કહને સે પહલે હી ઇમામ કે સાથ શરીક હો જાયે ઇમામ કી દૂસરી તકબીર કા ઇન્તેઝાર ન કરે ગોયા યે શખ્સ મુદરિક કહલાયેગા ઔર ઇમામ કે સાથ હી સલામ ફેર કર નમાઝ મુકમ્મલ કર લેગા.

સહવન તીન તકબીરોં કે બાદ સલામ ફેર દિયા

અગર નમાઝે જનાઝા મેં ઇમામ ને ભૂલ કર તીન તકબીરોં કે બાદ સલામ ફેર દિયા, ફિર યાદ આને પર યા યાદ દિલાને પર ચૌથી તકબીર કહી ઔર દોબારા સલામ ફેર દિયા તો નમાઝે જનાઝા દુરુસ્ત હો ગઈ, દોબારા નમાઝ પઢને કી ઝરૂરત નહીં.

જનાઝે પર દોબારા નમાઝ પઢના

અગર ઇમામત કા મુસ્તહિક શખ્સ જનાઝે કી નમાઝ પઢા ચુકા હો તો અબ દોબારા ઉસકી નમાઝે જનાઝા પઢના જાઇઝ નહીં હૈ, લેકિન અગર મૈયત કે વલી કી ઇજાઝત કે બગૈર કિસી ગૈર મુસ્તહિક ને નમાઝે જનાઝા પઢા દી હો તો અબ વલી કે લિયે નમાઝે જનાઝા પઢના દુરુસ્ત હૈ. અલ્બત્તા જો લોગ પહલે નમાઝ પઢ ચુકે હૈં વો વલી કી ઇક્તિદા મેં દોબારા નમાઝ ન પઢેં.

જૂતે પહન કર નમાઝે જનાઝા પઢને કા હુક્મ

અગર જગહ ઔર જૂતે દોનોં પાક હોં તો જૂતે પહન કર નમાઝે જનાઝા પઢના દુરુસ્ત હૈ, ઔર અગર જૂતે નિકાલ કર જૂતે પર ખડા હો કર નમાઝ પઢે તો ઇસ સૂરત મેં જૂતે કા જો હિસ્સા પૈર સે લગા હુઆ હૈ ઉસકા પાક હોના ઝરૂરી હૈ અગરચે તલા નાપાક હો, ઇસી તરહ પૈરોં મેં પાક મોઝે હોં તો ભી જૂતે પર ખડા હો કર નમાઝ પઢના દુરુસ્ત હૈ.

કબર પર નમાઝે જનાઝા પઢના

અગર કિસી મૈયત કો નમાઝે જનાઝા કે બગૈર દફન કર દિયા ગયા તો જબ તક ઉસકી નઅશ કે ફટ જાને કા અંદેશા ન હો ઉસ વક્ત તક ઉસકી નમાઝ ઉસકી કબર પર પઢી જાયેગી ઉસકે બાદ નહીં, ઔર નઅશ ફટને કી મુદ્દત હર જગહ કે તફાવુત કે એઅતબાર સે મુખ્તલિફ હો સકતી હૈ, ઇસી તરહ મૌસમ કે એઅતબાર સે ભી મુખ્તલિફ હો સકતી હૈ.

નમાઝ કે લિયે મૈયત કે રખને કી જગહ કા પાક હોના

મૈયત અગર કિસી પાક ચારપાઈ યા તખ્ત યા કિસી પાક ગદ્દે યા લિહાફ વગૈરહ પર રખી હુઈ હો તો અબ ઉસ ચારપાઈ વગૈરહ કી ઝમીન કા પાક હોના શર્ત નહીં; બલ્કિ ઇસી હાલત મેં નમાઝે જનાઝા ઉસ પર દુરુસ્ત હૈ ઔર અગર ચારપાઈ યા તખ્ત વગૈરહ ભી નાપાક હો યા મૈયત કો બગૈર ચારપાઈ કે નાપાક ઝમીન પર રખ દિયા ગયા હો તો અબ ઇસ સૂરત મેં મૈયત કી જગહ કે પાક હોને ન હોને મેં ઇખ્તિલાફ હૈ, બઅઝ કે નઝદીક શર્ત હૈ; લિહાઝા ઇસ સૂરત મેં નમાઝે જનાઝા સહીહ ન હોગી ઔર બઅઝ કે નઝદીક શર્ત નહીં; લિહાઝા નમાઝ સહીહ હો જાયેગી.

નમાઝે જનાઝા કે લિયે તયમ્મુમ

અગર નમાઝે જનાઝા હો રહી હો ઔર વુઝૂ કરને મેં યે અંદેશા હો કિ નમાઝ ખત્મ હો જાયેગી તો તયમ્મુમ કર કે નમાઝ પઢ લે યે ઉસ વક્ત જાઇઝ હૈ જબ કિ ચારોં તકબીરેં ફૌત હોને કા ખૌફ હો. અગર વુઝૂ કરને કે બાદ આખિરી તકબીર મેં શિર્કત મુમકિન હો તો ફિર તયમ્મુમ કરને કી ઇજાઝત ન હોગી અબ વુઝૂ કર કે હી નમાઝ પઢની હોગી.

એક તયમ્મુમ સે મુતઅદ્દિદ નમાઝે જનાઝા

એક શખ્સ ને વક્ત કી તંગી ઔર નમાઝે જનાઝા કે ફૌત હોને કે ખતરે સે તયમ્મુમ કર કે નમાઝે જનાઝા અદા કી, અભી વો ફારિગ હી હુઆ થા કિ દૂસરા જનાઝા આ ગયા, તો અબ અગર દૂસરી નમાઝ મેં ઇતના વક્ત હૈ કિ વો કરીબી જગહ સે વુઝૂ કર કે ઉસમેં શરીક હો સકતા હૈ તો ઉસકે લિયે પહલે તયમ્મુમ સે દૂસરી નમાઝે જનાઝા કી અદાયગી જાઇઝ નહીં હૈ; બલ્કિ યા તો વુઝૂ કરે (અગર મુમકિન હો) ઔર યા દોબારા તયમ્મુમ કરે (અગર ફિર વક્ત તંગ હો જાયે) ઔર અગર દૂસરી નમાઝે જનાઝા ફૌરન અદા કી જા રહી હો દરમિયાન મેં વુઝૂ કે બકદ્રે વકફા ન હો તો ઇમામ અબૂ યૂસુફ કે નઝદીક પહલે હી તયમ્મુમ સે દૂસરી નમાઝે જનાઝા ભી પઢના દુરુસ્ત હૈ.

નમાઝે જનાઝા કી સફોં કી તઅદાદ

મુસ્તહબ યે હૈ કિ નમાઝ મેં શિર્કત કરને વાલોં કી તીન સફેં કર દી જાયે ઔર અગર લોગ ઝ્યાદા હોં તો બશર્તે સહૂલત તાક અદદ કે એઅતબાર સે સફેં બનાઈ જાયેં, મસલન તીન, પાંચ, સાત વગૈરહ.

નમાઝે જનાઝા મેં હાથ કબ છોડે જાયેં?

યે મસ્અલા ઇખ્તિલાફી હૈ, અહસનુલ ફતાવા મેં મુતઅદ્દિદ જુઝઇય્યાત ઔર કાઇદએ કુલ્લિય્યહ સે સાબિત કિયા હૈ કિ ચૌથી તકબીર કહતે હી હાથ છોડ કર સલામ ફેર દિયા જાયે. (અહસનુલ ફતાવા ૩/૨૩૮) લેકિન ઇસ મસ્અલે મેં ઝ્યાદા શિદ્દત નહીં કરની ચાહિયે; ઇસ લિયે કિ સલામ કે સાથ યા સલામ કે બાદ હાથ છોડને કે અકવાલ ભી ફિક્હ મેં મૌજૂદ હૈં. (ફતાવા મહમૂદિય્યહ જદીદ ૫૫૬/૮).

બચ્ચે કી નમાઝે જનાઝા

જો બચ્ચા ઝિંદા પૈદા હુઆ હો ઔર પૈદાઇશ કે બાદ ઉસકી આવાઝ સુની ગઈ હો ફિર ઉસકા ઇન્તિકાલ હુઆ હો, તો ઉસકી નમાઝે જનાઝા પઢની ઝરૂરી હૈ, ઔર ઉસકા તરીકા વહી હૈ જો બડોં પર નમાઝે જનાઝા કા હૈ, બસ ફર્ક યે હૈ કિ તીસરી તકબીર કે બાદ યે દુઆ પઢેંગે:

 ": اللهم اجعله لنا فرطاً واجعله لنا اجراو ذخراً واجعله لنا شافعاً مشفعاً "

(ઔર અગર બચ્ચી હો તો "અજ્અલ્હુ" કે બજાયે "અજ્અલ્હા" પઢેં)

 " اللهم اجعلها لنا فرطاً واجعلها لنا اجراً و ذخراً و اجعلها لنا شافعةومشفعة "

(અલ-મુહીતુલ બુરહાની ૮૫/૩).

ગુસ્લ કે બગૈર નમાઝે જનાઝા પઢા દી ગઈ

અગર મૈયત કો ગુસ્લ દિયે બગૈર જનાઝે કી નમાઝ પઢા દી ગઈ ઔર જનાઝા અભી દફન નહીં કિયા ગયા હૈ, તો દોબારા ઉસે ગુસ્લ દે કર નમાઝે જનાઝા પઢના ઝરૂરી હૈ. ઔર અગર મૈયત કો દફન કરને કે લિયે કબર મેં ઉતારા જા ચુકા હૈ, લેકિન અભી મિટ્ટી નહીં દી હૈ કિ પતા ચલા કિ ઉસે ગુસ્લ નહીં દિયા ગયા, તો નઅશ કબર સે નિકાલ કર ગુસ્લ દે કર દોબારા નમાઝે જનાઝા પઢી જાયેગી. ઔર અગર મિટ્ટી ભી દી જા ચુકી હૈ, તો અબ મૈયત કો નિકાલા તો નહીં જાયેગા લેકિન ઉપર સે દોબારા નમાઝે જનાઝા પઢી જાયેગી.